Από τον Σίμο Ανδρονίδη
Η εκλογή του Donald Trump στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής αναδεικνύει με ενάργεια τις κοινωνικές ανακατατάξεις- αναδιαρθρώσεις που συντελούνται σε χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού.. Επρόκειτο για μία κρίση αντιπροσώπευσης, ή αλλιώς, συνάρθρωσης συγκεκριμένων κοινωνικών συμφερόντων, για μία ‘κρίση’ πολιτικής λειτουργίας..
Από την εκκίνηση της διεκδίκησης του χρίσματος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ έτεινε να ‘εργαλειοποιεί’ και να αναπαράγει το πρόσημο μίας ‘ανεξάρτητης’ ή ‘ημι-ανεξάρτητης’ υποψηφιότητας, (καθότι σημαίνοντα στελέχη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, καθώς και ένα σημαντικό τμήμα του κομματικού μηχανισμού δεν κινητοποιήθηκαν με ζέση υπέρ του), να συγκροτεί και να εμβαθύνει τη διαιρετική τομή ‘εναλλακτικός/συστημικός (απέναντι στην θεωρούμενη εκπρόσωπο του βαθέος πολιτικού κατεστημένου της Washington, Hilary Clinton, η οποία και ‘ενσαρκώνει’ το σύστημα και τις ρίζες του συστήματος- ο ‘ατρόμητος’ Trump εναντίον όλων), να προσδιορίζει την τροπικότητα απεύθυνσης προς συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις και μερίδες τάξεων.
Η ίδια η ελκτική του δυναμική-ισχύ συγκροτείται και αναπλάθεται διαρκώς, στο δρόμο προς την Washington: Επιτυχημένος επιχειρηματίας (μία ιδιαίτερη εκδοχή του περιώνυμου αμερικάνικου ‘ονείρου’), προς μερίδες της μικροαστικής τάξης, διασφάλιση & ισχυροποίηση της θέσης του αμερικάνικης αστικής τάξης στον παγκόσμιο ανταγωνισμό-κεφαλαιοκρατικό καταμερισμός εργασίας (ο άνθρωπος-παράδειγμα που γνωρίζει τι σημαίνει επιχειρηματική ‘πυγμή’), άρθρωση ενός προσίδιου λόγου ενάντιας ή αντιθετικής ‘ιδεολογικοποίησης’, απευθυνόμενος προς την αμερικάνικη εργατική τάξη και μερίδες της..
Και αν επιχειρήσουμε να συμπυκνώσουμε αυτή την αντιθετική ‘ιδεολογικοποίηση’ θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο φορτισμένη αφήγηση: ο Trump ανακύπτει επί του πεδίου ως πολιτικό ‘αντηχείο’, που μιλά με τη ‘φωνή’ των άλλων, που μία μιλά μία γλώσσα λαϊκή και καθόλα πολιτική, των Αμερικάνων εργαζόμενων που έχουν αποκλειστεί από το σύστημα της Washington, (ένας πολίτης σχεδόν σαν και εμάς, αυτός που ξέρει να μάχεται και να νικά), που βιώνουν την κρίση με όρους υλικής περιθωριοποίησης.[1]
Ο πολιτικός-ιδεολογικός του λόγος είναι σχεσιακός. Η ρατσιστική-αντιμεταναστευτική ρητορική του προσλαμβάνεται ως ‘αναγκαία θωράκιση’ από ένα εξωτερικό περιβάλλον που ‘εγκυμονεί’ κινδύνους.. Εν αρχή κινήθηκε ως δυνητικό αρχέτυπο, επιδιώκοντας να φέρει τον συμβολισμό: ‘ας κάνουμε την Αμερική μεγάλη ξανά‘, ισχυρή ιμπεριαλιστική δύναμη, που διοικείται με πυγμή και δεν αφίσταται από το πεδίο των περιθωριοποιημένων.. Βήμα-βήμα, ‘οικοδομούσε’ τον προσωπικό του μύθο. Το μύθο (και τις προεκτάσεις) της κοινωνικής ανέλιξης, όχι με τους όρους μίας παράλληλης στο όλο πλαίσιο της υποψηφιότητας του παραμυθίας, αλλά με τους όρους που θέτει το ζήτημα η Judith Butler: ο μύθος «αναφέρεται σε μια ορισμένη μορφή εξιδανίκευσης που είναι ιστορικά επιδραστική. Δεν είναι ακριβώς ένα ‘ψεύδος’ ή μια ‘αυταπάτη’. είναι η υλοποιημένη μορφή ενός ιδανικού που αποκτά ιστορική επιδραστικότητα».[2]
Ο μύθος Trump εντός των διαστάσεων του υπαρκτού, εναλλάσσει το παλαιό με το μοντέρνο, ανασύρει και αποκρυσταλλώνει στο πολιτικό πεδίο το ‘μοντέλο’ του κυρίαρχου (αρσενικού) ‘κτήτορα, (ας δούμε και τις έμφυλες διαστάσεις του λόγου του), διαμεσολαβεί τις κοινωνικές αντιθέσεις-αντινομίες, δεικνύει προς ένα είδωλο (καθρέφτη) όπου η ατομικότητα χωρεί και περιλαμβάνει την συλλογικότητα-κοινωνικότητα. Αυτός μετατρέπεται στον pater ισχυρό που θα ορθώσει πέπλο προστασίας πάνω από την χώρα του..
Ο μύθος του επιδρά, αποκτά, με τα λόγια της Judith Butler ”μία ιστορική επιδραστικότητα”, μία υλικότητα, που αναπαράγεται & μεγεθύνεται στα αδιαμεσολάβητες πολιτικές του εμφανίσεις.. Το ίδιο το πολιτικό στοιχείο εγκολπώνεται και μία ιστορική διάσταση.. Ο Donald Trump (ο ίδιος, ‘τμήμα’ του αστικού μπλοκ εξουσίας), δεν προήλθε από παρθενογένεση.. Συνιστά ‘προϊόν’ κρίσεων αλληλουχίας, θέτει ερωτήσεις για να δώσει ιδεολογικές απαντήσεις, τείνει να επιτελέσει μία λειτουργία που εγκολπώνει-‘εδαφικοποιεί’ πλέον διφυή λειτουργία: από το ιδιωτικό (από την περίφημη κοινωνία των πολιτών) προς το δημόσιο, (ο δρόμος για την κατάκτηση της εξουσίας), και πλέον, από την κρατική κυβερνολογική προς το χώρο του ιδιωτικού-κοινωνικού.. Η κρίση αντιπροσώπευσης εμβαθύνει, επιτρέποντας του ουσιαστικά να υπερκεράσει και να υπερβεί τον κλασικό αμερικάνικο διπολισμό..
Δεν είναι ο ‘αστείος’, όπως προσδιορίζεται από πολλούς αναλυτές, αλλά αυτός που διεμβολίζει τις συνηχήσεις του κομματικού-προγραμματικού λόγου, που ‘πολεμικοποιεί’ το όλον, τη δομή.. (εναντίον αντιπάλων, μουσουλμάνων, Μεξικανών και μη δυνάμει μεταναστών) Και γύρω συσπείρωσε-δόμησε ένα ευρύτερο κοινωνικό μπλοκ δυνάμεων (που περιλαμβάνει Αφρο-αμερικανούς, Ισπανόφωνους μετανάστες, μερίδες του μπλοκ των λαϊκών-υποτελών τάξεων). Ο ‘νέος’ πολιτικός ‘ταγός’ δεικνύει κατευθύνσεις και στάσεις. Όντας κινητικός υποψήφιος πρόεδρος (και πλέον πρόεδρος) προσιδιάζει στην ανάκτηση-προσδιορισμό μίας «μνημειώδους» ενέργειας που είναι δική του, που αντιστρατεύεται την φυσική ‘αδυναμία’[3] της Hillary Clinton, που είναι δική του όσο είναι και του Αμερικάνικου λαού-πλήθους που «απαιτεί» πυγμή, κυριαρχία & ισχύ.
Τα επίδικα είναι πολλά και κρίσιμα: η δράση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού[4] στη μέτωπο της Συρίας, (και η λειτουργία του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος), στην Ουκρανία, ο ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός, η όξυνση της κρατικής-κατασταλτικής βίας στο εσωτερικό των ΗΠΑ, (η ιδιαίτερη μετατόπιση ή διαμόρφωση ενός εσωτερικού ιμπεριαλισμού που στρέφεται ενάντια σε Αφρο-αμερικανούς εργάτες-πένητες (και όχι μόνο), ανανοηματοδοτώντας τις πλαισιώσεις του κοινωνικού-ταξικού αποκλεισμού, η διαχείριση της οικονομικής κρίσης, οι συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών τάξεων.. Εντός των πτυχώσεων και διαμεσολαβήσεων της κρατικής εξουσίας-κυβερνολογικής, ο Trump θα ‘ενσαρκώσει’ το λειτουργικό υπερασπιστή του, φέροντας το πρόσημο-σήμα της ισχυροποίησης της ιμπεριαλιστικής δύναμης των ΗΠΑ.. Ο τύποις ‘αντισυστημικός’ Donald Trump εκκινεί από τον πυρήνα της κοινωνικής Αμερικής..
Η εκλογή του Donald Trump στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, εκφράζει & συμβολίζει την πολιτικής της απο-δόμησης και της εκ νέου σήμανσης της αμερικάνικης κανονικότητας (μετά την ‘στρεβλωτική’ οκταετία Ομπάμα),[5] την ηθική της αναφοράς στην ισχύ, τη λογική της επικοινωνίας, τον αναπαραστατικό λόγο των Ηνωμένων Πολιτειών έτσι όπως δύναται να είναι: Δυνατές & μεγάλες.. Η ίδια η εκλογή του τείνει να συμβολίζει την ηθική του νικητή, (ο χαμένος απλώς αποχωρεί), την πολιτική αυτού που από την αρχή κινήθηκε ‘υπόγεια’ & ‘υπέργεια’, η επιτελεστικότητα του οποίου εκτείνεται πέραν του προφανούς: μία προεκλογική εκστρατεία που αφηγήθηκε τις περιπέτειες του ήδη ‘νικητή’ (σήμανση) στη ζωή. Η αναπαράσταση-αντανάκλαση αυτού του νικητή μεταβάλλει κινήσεις. Ο Donald Trump συναρθρώνει το πολιτικό παίγνιο ως πεδίο επικράτησης, την ιδεολογία ως κάτι που ενυπάρχει & συστήνεται εκ νέου: η ιδεολογία της δράσης εκτός του πλαισίου που θέτουν τα δύο κόμματα, το Δημοκρατικό & το Ρεπουμπλικανικό.. Ο υποψήφιος ‘πειθαρχεί’, όχι απέναντι στη Hillary Clinton, αλλά σε ένα κοινωνικό ‘σώμα’ εν δυνάμει σχεσιακό προς αυτόν. Η ιδεολογική του γλώσσα δομεί την πολιτική του ταυτότητα, γίνεται επιθετική, ανατρέπει την politically correct έκφανση, εγγράφει το πεδίο όπου θα κινηθεί: όλη τη χώρα, η έγκληση από πολιτεία σε πολιτεία.
Η πολιτική-ιδεολογική διασπορά του λόγου αποκτά προσβάσεις έκκεντρες, στις κοινωνικές επικράτειες της ‘αδύναμης’ υλικότητας, στις επικράτειες της υλικής-ταξικής αποστέρησης.. Η ορμητική του πορεία δεν τον αποκόπτει, αυτόν τον ‘νέο’ αρσενικό ‘κτήτορα’ από τα πεδία της Αφρο-αμερικανικής κοινότητας, των Ισπανόφωνων & Ασιατών μεταναστών, δείγμα του ότι το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι είναι σύνθετο.. Οι κοινωνικές ρηγματώσεις επιδρούν στο πολιτικό οικοδόμημα, το μεταβάλλουν, μεταβάλλουν σταθερές, συγκροτούν αντιδράσεις, αποκλίσεις, φυγόκεντρες δυνάμεις.. Ο πολιτικός-κομματικός άξονας μετατοπίζεται προς το πεδίο της εγκάρσιας τομής.. Δεν συνιστά την ‘αθέατη’ λύση, αλλά την δική του πολιτική-ιστορική επιδραστικότητα. Θα μπορούσε να αναφερθεί ότι οι προϋποθέσεις ανάδυσης του στην προεδρία των ΗΠΑ συμπυκνώνονται σε μία φράση: λόγος επί της εξουσίας..
Η ρατσιστική-αντιμεταναστευτική του αφήγηση, (η αντιμετώπιση του δυνητικά ‘επικίνδυνου’, στην πράξη η πειθάρχηση επί του σώματος της εθνότητας-θρησκείας), η οικονομικοτεχνική του αντίληψη-πρόσληψη, η αφήγηση περί δικαιωμάτων, παρατίθενται μέσα στον ‘κυκεώνα΄ των αλλαγών, επηρεάζουν & επηρεάζονται, θέλουν να επενεργήσουν κοινωνικοπολιτικά, συνιστούν το εύρος της ερώτησης και της απόκρισης (και δύναται να προσδιοριστεί και ως ψήφος απόκρισης) που δίνεται: ‘νέα’ κυβερνολογική, μία εικόνα ‘εκτός των τειχών’ που δύναται να μεταφερθεί στον δομικό ‘πυρήνα’ της Washington..
Χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή από τις λαϊκές-εργατικές δυνάμεις, από εργατικά συνδικάτα, αλλά και από κινήματα όπως το Black Lives Matter που προασπίζεται τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών, από γυναικεία κινήματα, από μεταναστευτικές οργανώσεις στην πρώτη αυτή τετραετία Trump στην προεδρία.. Οι ‘δύσκολες ημέρες’ για τις οποίες έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος στο ‘Κιγκλίδωμα’ ‘κυοφορούν’ διαρκώς γεγονότα..
Σημειώσεις
[1] Οι περιθωριοποιημένοι μίας πολιτικής & μίας κρίσης που εμμένει, (εργάτες-μέλη της μικροαστικής τάξης), που, την ίδια κρίσιμη στιγμή, διαβλέπουν και προσδίδουν στον Donald Trump ρόλο «εκπορθητή» της Washington και του αλλότριου ‘συστήματος’ της.. Είναι εξόχως χαρακτηριστική η σημειολογία και ο συμβολισμός της επινίκιας ομιλίας του Donald Trump: το υποκείμενο-οικογενειάρχης, στρέφεται και απευθύνεται προς τους ‘ξεχασμένους’, μίας άλλης, εκτός του κυρίως πεδίου Αμερικής (Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής).. Είναι οι περιθωριοποιημένοι που είδαν τις κοινωνικές-οικονομικές ανισότητες να εμβαθύνουν, συνιστώντας υποκείμενα προς απένταξη.. Στον δυναμικό Donald Trump διαβλέπουν την δυνατότητα «επανοικειοποίησης» του ‘εαυτού’. Επιμένοντας να στοχεύει το περιβόητο ‘σύστημα’ ο νεοεκλεγείς πρόεδρος παραθέτει τις πλαισιώσεις του: εναντίωση- επανάκτηση απωλειών, σταδιακή αύξηση μισθών, οικονομική ανάπτυξη για και προς όλους..
[2] Βλέπε σχετικά, Αθανασίου Αθηνά & Μπάτλερ Τζούντιθ, ‘Απ-αλλοτρίωση. Η επιτελεστικότητα στο πολιτικό’, Μετάφραση: Κιουπκιόλης Αλέξανδρος, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2016, σελ. 144.
[3] Με ιδιαίτερη έμφαση στα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισε-αντιμετωπίζει και στην κακή φυσική της κατάσταση που δεν της επιτρέπει να αφοσιωθεί πλήρως στα καθήκοντα του προέδρου της ισχυρότερης ιμπεριαλιστικής δύναμης του πλανήτη. Σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή της προεκλογικής εκστρατείας, ο Donald Trump «έπαιξε» με τους όρους της σωματικής-πολιτικής υγείας-ρώμης.. Αυτό (το μείζων επίδικο για έναν υποψήφιο πρόεδρο των ΗΠΑ) που δεν διαθέτει η αντίπαλος του, το διαθέτει ο ίδιος ως ‘απαραίτητη’ συνθήκη ‘επιβίωσης’ & ηγεσίας σε έναν προδήλως σκληρό κόσμο..
[4] Η Πηνελόπη Παπαηλία αναφέρεται στην ουσιαστική ερευνητική-επιστημονική απαίτηση «για μια συστηματική διερεύνηση του νεοϊμπεριαλισμού και της σύγχρονης κουλτούρας του μιλιταρισμού των ΗΠΑ», βλέπε σχετικά, Παπαηλία Πηνελόπη, ‘Ανθρωπολογία και Μετααποικιακές Σπουδές: Από τη μετααποικιακή κριτική της Ανθρωπολογίας στην Ανθρωπολογία της αποκιοκρατίας’, στο, Αθανασίου Αθηνά, (επιμ.), ‘Αποδομώντας την Αυτοκρατορία. Θεωρία και πολιτική της μετααποικιακής κριτικής’, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, 2016, σελ. 59. Επρόκειτο, ιστορικά, για την αντίληψη μίας εσωτερικής αποικιοκρατίας που διαχωρίζει το πλήθος σε Αμερικάνους προτεραιότητας και σε Αμερικάνους «ιθαγενείς», κατόχους άλλης κουλτούρας-ταυτότητας, «ανίκανους» & «κατώτερους» να «γευτούν» τα καλά του πολιτισμού των Ηνωμένων Πολιτειών..
[5] Που διαμεσολαβείται ως σχεδόν ‘καταστροφική’ στο εξωτερικό, (για τον ρόλο των ΗΠΑ), ‘στρεβλωτική-δυσλειτουργική’ στο εσωτερικό κοινωνικό πεδίο..