Ο Νίκος Μπελαβίλας είναι Καθηγητής Πολεοδομίας, Αστικού Σχεδιασμού και Ιστορίας της Πόλης στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Είναι και Πειραιώτης. Ο επικεφαλής της παράταξης «Πειραιάς για Όλους». Ίσως λοιπόν να είναι ο ιδανικός άνθρωπος ώστε να μας μιλήσει για μια ιδιαίτερα ιστορική πόλη, η οποία έχει όμως προφανή ανάγκη αστικού (επανα)σχεδιασμού.
Μπορεί όλες οι πόλεις να έχουν τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες τους, όμως η ενεργή συμμετοχή στα κοινά του Πειραιά απαιτεί πολλά κιλά (πολιτικής) γενναιότητας. Σε ένα status quo τεράστιων πολυεθνικών συμφερόντων, σκοτεινών δυνάμεων και υπόγειων συμμαχιών, ο Πειραιάς αναζητά μια κοινωνικά και πολιτικά κυρίαρχη δύναμη γνώσης και οράματος που θα ξανακάνει την πόλη αυτή το πιο όμορφο μέρος να περπατάς, να ζεις, να ονειρεύεσαι και να αναπνέεις.
Στη συζήτηση μας, επικεντρωνόμαστε στο μείζον και κυριολεκτικά ζωτικό θέμα της επέκτασης του λιμανιού στην Πειραϊκή.
Είναι πλέον ευρέως γνωστό ότι η COSCO έχει ξεκινήσει την επέκταση του λιμανιού, όπως όριζε το Master Plan έως τον Σταυρό της Πειραϊκής. Το θέμα δεν έχει -ουσιαστικά- καλυφθεί και συζητηθεί από τα περισσότερα ΜΜΕ. Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε είναι από τοπικές παρατάξεις και από ομάδες πολιτών που αντιδρούν. Ποια είναι η θέση σας και γιατί δεν έχει ανοίξει μια ευρύτερη δημόσια συζήτηση;
Η COSCO δια της ΟΛΠ ΑΕ, άρχισε εν μέσω πανδημίας και χωρίς να έχει ολοκληρώσει τις απαραίτητες εγκρίσεις τα έργα βυθοκόρησης-δηλαδή της προετοιμασίας κατασκευής του Νότιου Προβλήτα Κρουαζιέρας. Αυτός διαμορφώνεται στο πέλαγος, έξω από τον όρμο Λουβιάρη και μπροστά στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Δεν κατασκευάζεται επί των βράχων της Πειραϊκής και του Σταυρού, αλλά στην ανοιχτή θάλασσα σε μήκος εκατοντάδων μέτρων και έκταση περίπου 150 στρεμμάτων. Το επισημαίνω αυτό, γιατί αρκετός κόσμος χωρίς ενημέρωση νομίζει ότι θα κτιστούν προβλήτες επάνω στα βράχια και στους όρμους. Αυτό υποβοηθάει την ΟΛΠ να επιχειρηματολογεί εναντίον των κατοίκων και να τους χαρακτηρίζει άδικα ανενημέρωτους-δεν φταίνε οι ίδιοι για αυτό -ενώ η πραγματικότητα είναι εξίσου επιβαρυντική για την ΟΛΠ. Το έργο φράσσει την είσοδο του λιμανιού και τον θαλάσσιο ορίζοντα προς τα δυτικά του όρμου Λουβιάρη. Κάνει και κάτι άλλο, επίσης ιδιαίτερα προβληματικό. Σκιάζει και εξαφανίζει από τη θέα το Μνημείο Θεμιστοκλή, την ίδια τη μνήμη του ναυάρχου της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, το σημαντικότερο αρχαιολογικό τοπόσημο του Πειραιά, που επί αιώνες απεικόνιζαν οι περιηγητές και έβλεπαν οι ταξιδιώτες την ώρα που έμπαιναν ή έβγαιναν τα πλοία από το λιμάνι.
Η ΟΛΠ ΑΕ έως και σήμερα, ο Δήμος Πειραιά όλα αυτά τα χρόνια, τα κύρια ΜΜΕ ούτε ενημέρωσαν, ούτε συμμετείχαν στον έντονο διάλογο που υπάρχει στην πόλη για αυτό το θέμα. Ο καθένας το έκανε για τους δικούς του λόγους που είναι αντιληπτοί. Έτσι το βάρος της ενημέρωσης έπεσε στους πολίτες, σε δημοτικές κινήσεις και στα social media. Προσπαθήσαμε να τεκμηριώσουμε και να συνεισφέρουμε στην ενημέρωση, στην ευαισθητοποίηση, στην αποκάλυψη της αλήθειας. Το κάναμε από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης μας, τον Ιανουάριο του 2019, ακολουθώντας την πολιτική παράδοση του παλαιότερου δημοτικού σχήματος που συμμετείχαμε πολλές και πολλοί από εμάς, του «Λιμανιού της Αγωνίας». Καταφέραμε να βάλουμε το θέμα στην κεντρική προεκλογική ατζέντα, στα πάνελ, στα κείμενα και από τον Σεπτέμβρη του 2019, που 17 από εμάς κάτσαμε στα έδρανα ως δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι του «Πειραιάς για Όλους» μετατοπίσαμε το βάρος της ενημέρωσης. Τρεις συζητήσεις στο Δημοτικό Συμβούλιο, δύο στο Κοινοτικό της Πειραϊκής, δύο κοινοβουλευτικές ερωτήσεις, μία καμπάνια με φυλλάδια, εκδηλώσεις σε πλατείες, συζητήσεις σε καφενεία. Την ερχόμενη Παρασκευή μία μεγάλη διαδικτυακή ενημερωτική συζήτηση. Το αποτέλεσμα το βλέπετε. Είναι η πρώτη φορά που και εσείς ασχολείστε με το θέμα και ευχαριστούμε για αυτό.
Πως σχολιάζετε την στάση της COSCO να προχωρήσει την διαδικασία της βυθοκόρησης ενώ υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι το εγχείρημα αποτελεί κίνδυνο για το περιβάλλον και τον άνθρωπο; Συν το γεγονός ότι υπάρχει ομόφωνο ψήφισμα για την αναστολή του έργου.
Να πούμε πρώτα από όλα ότι τώρα γνωρίζουμε την τοξικότητα του βυθού, γιατί αυτό το αυτοδιοικητικό-περιβαλλοντικό κίνημα και δύο στελέχη που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο, ο τέως Αντιπεριφερειάρχης Γιώργος Γαβρίλης και ο τέως ΓΓ Λιμένων Χρήστος Λαμπρίδης εξανάγκασαν την COSCO με βάση τις νόμιμες προδιαγραφές της Σύμβασης Παραχώρησης της ΟΛΠ ΑΕ να καταθέσει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Η πρώτη κατατέθηκε μόλις τον περασμένο Νοέμβριο και αποκάλυψε τα πραγματικά μεγέθη της μόλυνσης βυθού και αέρα. Που δεν οφείλεται στην κρουαζιέρα μόνο, αλλά σε όλες τις δραστηριότητες περί και εντός του λιμανιού: Βιομηχανία, κυκλοφοριακό, ακτοπλοΐα και κρουαζιέρα. Με αυτά τα δεδομένα πλέον είχαμε κάθε δικαίωμα να πούμε «Σταματήστε τώρα και απαντήστε πως θα μειωθεί αυτή η μεγάλη επιβάρυνση της πόλης!». Η COSCO έπραξε ακριβώς το αντίθετο – ξεκίνησε τα έργα εν μέσω καραντίνας χωρίς να έχει λάβει εγκρίσεις, χωρίς να έχει καν καταθέσει τη ΣΜΠΕ. Ακολούθησε ένα μοντέλο νομιμοφάνειας αντιγράφοντας ότι έκανε η ELDORADO GOLD στις Σκουριές της Χαλκιδικής. Είχε λάβει ο κρατικός ΟΛΠ πρώτα, από το 2006 περιορισμένες εγκρίσεις και οι υπηρεσίες τις «ανανέωναν» επί 13 χρόνια, χωρίς να εγκρίνουν το μεγάλο σχέδιο, το Master Plan. Είναι σαν να θέλουμε να κτίσουμε μία παράνομη πολυκατοικία, και αντί να εκδίδουμε νόμιμη άδεια, να εκδίδουμε άδεια για ένα θεμέλιο μετά για για έναν τοίχο και έτσι μέτρο-μέτρο να κτίζουμε το παράνομο κτίριο. Αυτή είναι η παλιά τέχνη των αυθαιρετούχων.
O Πειραιάς είναι ένα από τα λιμάνια με τον πιο μολυσμένο αέρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεδομένης της μεγάλης οικολογικής καταστροφής που θα προκληθεί -ατμοσφαιρικής και υδάτινης- στον ήδη ταλαιπωρημένο Πειραιά κρίνεται σημαντική και η φωνή των περιβαλλοντικών οργανώσεων. Όλως παραδόξως το ζήτημα της επέκτασης του λιμένα Πειραιώς δεν «σήκωσε» αντιδράσεις όπως αυτές για το αντιπεριβαλλοντικό νομοσχέδιο Χατζιδάκη. Εσείς, έχετε έρθει σε επαφή με κάποια από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για το ζήτημα;
Απαραίτητη διευκρίνηση για να ενισχύουμε τα επιχειρήματα μας και να θωρακίζουμε τον αγώνα μας. Ο Πειραιάς έχει μία μόλυνση του αέρα, ψηλότερη σε κάποια σημεία από το επιτρεπόμενο, όπως πολλά μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου-η Βαρκελώνη, η Γένοβα ακόμη και η Βενετία, που οφείλεται όπως είπα στην ακτοπλοΐα, στην κρουαζιέρα, στο κυκλοφοριακό και στις λειτουργούσες βιομηχανίες. Επιχειρούμε να κάνουμε γνωστό αυτό με κάθε τρόπο. Κατά σειρά επιβάρυνσης σήμερα πρώτο στενάζει το Πέραμα από τα καζάνια, τις εκπομπές αερίων, τις αμμοβολές των καρνάγιων και τη ρύπανση της θάλασσας, εκεί η μόλυνση και ο καρκίνος είναι στα ύψη, η Σαλαμίνα από τα διαλυτήρια πλοίων, το Ικόνιο, το Κερατσίνι η Δραπετσώνα από τις τοπικές βιομηχανίες και το ΣΕΜΠΟ, τη φωτορύπανση και την ηχορύπανση μέρα-νύχτα, ο κεντρικός Πειραιά, ο Άγιος Διονύσης και τα Μανιάτικα, από την ακτοπλοΐα και το κυκλοφοριακό όπως και από την κρουαζιέρα στα σημερινά και ακόμη περισσότερο στα αυριανά μεγέθη. Αποκαλύφθηκε ακόμη ότι ο βυθός του λιμανιού, όπως και το Ικονίου, είναι γεμάτος από βαριά τοξικά τα οποία παρήγαγε η πειραϊκή βιομηχανία επί δύο αιώνες. Τα Λιπάσματα Δραπετσώνας, το ναυπηγείο Βασιλειάδη, το τσιμεντάδικο της ΑΓΕΤ, ο ΑΗΣ του Αγίου Γεωργίου, τα εκατοντάδες μηχανουργεία. Αυτά έπεφταν ανεξέλεγκτα στο Σαρωνικό. Όμως τούτο δεν είναι πλέον επιτρεπτό. Θέλω να πω εν ολίγοις, ότι τα έργα της ΟΛΠ ΑΕ συνολικά, από την Πειραϊκή ως το Πέραμα και τη Σαλαμίνα, όπως προχωρούν χωρίς κανέναν περιβαλλοντικό έλεγχο και περιορισμό υποβαθμίζουν και σε περιοχές καταστρέφουν τη ζωή και την υγεία μισού εκατομμυρίου κατοίκων. Το Ικόνιο Περάματος και τα Αμπελάκια Σαλαμίνας είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αυτή τη συνολική εικόνα – και όχι την αποσπασματική όπως πράττει η COSCO – φέραμε τους τελευταίους μήνες στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου. Το αποτέλεσμα το βλέπετε με το κοινό ψήφισμα του Ιανουαρίου 2020, των δημάρχων Πειραιά, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Νίκαιας-Ρέντη, Κορυδαλλού, Περάματος και Σαλαμίνας. Συμβάλαμε στην επιστημονική του τεκμηρίωση, βοηθήσαμε να υπάρξει.
Έχετε έρθει σε επαφή με άλλες δημοτικές αρχές του Πειραιά είτε και κατοίκους που έχουν συσπειρωθεί για την αναστολή του έργου;
Το αποτέλεσμα αυτής της δράσης και επικοινωνίας, όλων μας όχι μόνο ημών, εμφανίζεται στο κοινό ψήφισμα του Ιανουαρίου 2020, των δημάρχων Πειραιά, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Νίκαιας-Ρέντη, Κορυδαλλού, Περάματος και Σαλαμίνας. Συμβάλαμε στην επιστημονική του τεκμηρίωση, βοηθήσαμε να υπάρξει. Δουλεύουμε με όλους αυτούς μαζί. Στο δημοτικό συμβούλιο Πειραιά πρωτοστατήσαμε μαζί με άλλους στη δημιουργία και στο ομόφωνο πόρισμα της διαπαραταξιακής επιτροπής. Συνεργαζόμενοι με τους πάντες-από τη δημοτική πλειοψηφία Μώραλη έως την Ανταρσία στο Λιμάνι και το ΚΚΕ και τις κινήσεις πολιτών και τους επιστημονικούς συλλόγους και τα επαγγελματικά επιμελητήρια. Εκλήθησαν όλοι στη διαβούλευση και τοποθετήθηκαν. Με όλους εκτός της «Χρυσής Αυγής» για να ακριβολογούμε! Αλλά και στην Πειραϊκή, στο εκεί κίνημα κατοίκων, οι δύο κοινοτικοί μας σύμβουλοι, τα δεκάδες στελέχη μας, αλλά και οι 3.000 ψηφοφόροι μας, του «Πειραιάς για Όλους» που ζουν σε εκείνες τις γειτονιές από τους 15.000 συνολικά που μας στήριξαν σε όλη την πόλη, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση. Του ενιαίου δημοκρατικού, αυτοδιοικητικού, περιβαλλοντικού μετώπου με όλο τον Πειραιά και όλους τους δήμους του, χωρίς αποκλεισμούς και διχασμούς.
Ποια είναι η στάση των υπόλοιπων μελών του Δ.Σ. του Πειραιά για το ζήτημα και πως κρίνετε την στάση του δήμαρχου Πειραιά Γιάννη Μώραλη για το ζήτημα της επέκτασης του λιμανιού;
Το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά έχει ψηφίσει τους τελευταίους τέσσερις μήνες δύο ομόφωνες αποφάσεις. Το πόρισμα της διαπαραταξιακής επιτροπής και το ψήφισμα για την άμεση αναστολή των έργων. Η δημοτική πλειοψηφία κατά την προηγούμενη τετραετία κρυβόταν από το πρόβλημα. Το «Λιμάνι της Αγωνίας» τότε το έθεταν, αλλά ουσιαστικά ο Δήμος δεν έκανε τίποτα. Ο δήμαρχος δυστυχώς βαρύνεται επίσης με τη συμμετοχή του στο ΔΣ της ΟΛΠ ΑΕ. Υπάρχουν δύο ερμηνείες με αυτό. Από τη μία βρισκόταν στην πλευρά ενός μεγάλου τμήματος των παραγωγικών τάξεων που θεωρούσαν την κρουαζιέρα ευλογία και δημιουργό ανάπτυξης. Σήμερα αναθεωρούν αρκετοί αυτή την άποψη. Ταυτόχρονα ο δήμαρχος δεν τολμούσε ή δεν ήθελε να αντισταθεί στην COSCO. Τους τελευταίους μήνες το κλίμα έχει αλλάξει στο επίπεδο του δημοτικού συμβουλίου και της πόλης. Και ο ίδιος ο δήμαρχος έχει διαφοροποιηθεί. Χαιρόμαστε με αυτό, αλλά την ίδια στιγμή δηλώνουμε ότι δεν θα ανεχθούμε καμία οπισθοχώρηση.
Πως κρίνετε την καθυστερημένη ένσταση του Περιφερειάρχη Αττικής Γιώργου Πατούλη προς τον Υπ. Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Γιάννη Πλακιωτάκη σχετικά με την εκταμίευση 5,2 εκατ. ευρώ για την έναρξη του εγχειρήματος;
Ο περιφερειάρχης αναγκάστηκε πλέον να ακολουθήσει το κλίμα βλέποντας τις αντιδράσεις από παντού. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν την πανδημία διέλυσε τη συνεδρίαση του περιφερειακού συμβουλίου δι’ ασήμαντον αφορμή, όταν διαπίστωσε ότι πιθανόν δεν θα είχε πλειοψηφία να εγκρίνει τη ΜΠΕ της ΟΛΠ ΑΕ. Τώρα ακροβατεί στο ναι μεν αλλά. Θα δούμε.
Είναι επίσης γνωστό, ότι τα τοξικά ιζήματα από τον βυθό του Πειραιά θα ριφθούν σε ένα σημείο ανάμεσα στα νησιά της Αίγινας και της Σαλαμίνας με αποτέλεσμα την μόλυνση των υδάτων. Άμεση συνέπεια είναι οι αλιείς που πηγαίνουν συχνά σε αυτό το σημείο για να ψαρέψουν να χάσουν το βιός τους με τρανταχτό το παράδειγμα του Great Barrier Reef της Αυστραλίας, το 2011. Έχετε έρθει σε επαφή με τους τοπικούς φορείς των δύο νησιών για τον ζήτημα;
Επικοινωνούμε με πολίτες, αρχαιολόγους και αυτοδιοικητικούς της Σαλαμίνας, και για το άλλο μεγάλο πρόβλημα της καταστροφής του αρχαιολογικού χώρου του Τύμβου Σαλαμινομάχων και με τους αντίστοιχους της Αίγινας. Ο χάρτης που δημοσιεύσαμε προ 20ημέρου δείχνει το σημείο απόρριψης των βυθοκορημάτων στα ανοιχτά των δύο νησιών. Κινητοποίησε τις τοπικές κοινωνίες, αναπαράχθηκε από περιβαλλοντικές οργανώσεις, το σημείο απόρριψης έτσι έγινε γνωστό.
Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι κατάλληλες παρεμβάσεις ή προσθήκες στην ευρύτερη περιοχή της πόλης για την ανάπτυξη του Τουρισμού; Πως κρίνετε τα υπόλοιπα εγχειρήματα του Master Plan και εν γένει την πολιτική ενός Home Port στον Πειραιά; Ποια είναι η πιθανή θετική επίδραση στην ποιότητα ζωής των Πειραιωτών;
Υπάρχουν σημαντικά έργα, του προγράμματος της Περιφέρειας Αττικής επί θητείας Ρένας Δούρου και Γιώργου Γαβρίλη, ύψους 150 εκατομμυρίων ευρώ σε αυτή την κατεύθυνση. Αναπλάσεις της παραλιμένιας ζώνης, αναζωογόνηση της παραδοσιακής αγοράς, η νέα Ιπποδάμειος Αγορά φρέσκων και παραδοσιακών προϊόντων και γαστριμαργίας, η ανάπλαση του Μικρολίμανου και του Άγιου Διονύση, η ανάδειξη του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά και του μεγάλου παράκτιου αρχαιολογικού περίπατου της Πειραϊκής, η ενίσχυση της γαλάζιας οικονομίας, οι σταθμοί μέτρησης της αέριας ρύπανσης και η πίεση για ηλεκτροδότηση των πλοίων στους προβλήτες ώστε να μην εκπέμπουν καυσαέρια. Αυτά είναι μέτρα που ήδη σχεδιάστηκαν και προχώρησαν ή προχωρούν με μία πρωτοφανή χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Αττικής προς τον Δήμο Πειραιά παρά τις πολιτικές αντιπαλότητες με ευρύτατη συναίνεση. Έργα για τον τουρισμό, τους κατοίκους, την τοπική οικονομία, την εργασία και το περιβάλλον. Επιπλέον το Εθνικό Μουσείο Σιδηροδρόμων στη Λεύκα, στην καρδιά του υποβαθμισμένου Πειραιά που προλάβαμε να χωροθετήσουμε και να εγκαινιάσουμε όπως και του μεγάλου Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Σιλό του λιμανιού, που εγκατέλειψε η COSCO αλλά σήμερα επανέρχεται και με τη βούληση του Υπουργείου Πολιτισμού είναι τα πραγματικά αναπτυξιακά με κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο, έργα για τον Πειραιά.
Πως θα είναι η πόλη του Πειραιά, αλλά και ευρύτερα οι δημόσιοι χώροι, μετά την πανδημία;
Δύο μήνες τώρα, στο Πολυτεχνείο με τους φοιτητές και τους συναδέλφους, στα δικτυακά φόρα, στις ομάδες μας συζητάμε ακριβώς αυτό. Όπως δεν μπορούμε να πούμε με ασφάλεια για το πως θα είναι η επόμενη μέρα της πανδημίας, αντίστοιχα δεν θα ρίσκαρα ακόμη πρόβλεψη για τον δημόσιο χώρο. Τα διδάγματα όμως ήταν πολλά και πρωτόγνωρα, θετικά και αρνητικά. Αυτά κρατάμε για τη συνέχεια.
Πως κρίνετε την στάση της κυβέρνησης απέναντι στην κρίση της πανδημίας;
Επιτυχή ως προς την υπακοή της στην άποψη των επιστημονικών επιτροπών στην κρίσιμη φάση. Αυτό λειτούργησε θετικά ως ένα σημείο. Καθώς η ανυπαρξία πολιτικής από την πλευρά της κυβέρνησης στους τομείς της δημόσιας υγείας και πρόνοιας έρχονταν να επιβαρύνουν την κατάσταση. Είναι όμως απολύτως ανεπιτυχής και επικίνδυνη στον χειρισμό της οικονομίας, των θεσμών, της εργασίας, της δημοκρατίας. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε καταστροφή χειρότερη του 2010. Και από χθες το βράδυ στην πλατεία Κυψέλης, και προ ημερών στην πλατεία Αγίας Παρασκευής, δυστυχώς φαίνεται ότι η κυβέρνηση ξανάρχισε τον πόλεμο εναντίον της νεολαίας, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει με επικίνδυνο τρόπο ναούς και σχολεία. Ενοχλούν δηλαδή οι νεολαίοι στις πλατείες, όχι οι γέροντες που μαζικά μεταλαμβάνουν, ούτε τα παιδιά που μαζικά πηγαίνουν στις τάξεις. Αυτό είναι το αποκρουστικό πρόσωπο που εμφανίζεται πίσω από το σύννεφο της καταιγίδας.
Η πρωτόγνωρη -για τα μεταπολιτευτικά δεδομένα- έλλειψη πολυφωνίας στην ενημέρωση είναι σημάδι ολίσθησης της δημοκρατίας μας ή απλά μια συγκυριακή συμμαχία μεταξύ των περισσότερων ΜΜΕ και της κυβέρνησης;
Πρόκειται για δομικό μόνιμο διεθνές πρόβλημα χωρίς επιστροφή. Πρόβλημα αλλοίωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αυτοί θα πηγαίνουν έτσι και όλο και χειρότερα. Από την άλλη, η κοινωνία των πολιτών φαίνεται, και φάνηκε ιδιαίτερα εν μέσω πανδημίας, ότι έχει χτίσει και χτίζει περαιτέρω το παράλληλο σύμπαν της ελεύθερης ενημέρωσης. Είμαστε σε ένα ενδιαφέρον εμβρυακό στάδιο μίας νέας πραγματικότητας, ενός νέου κόσμου που διεκδικεί την ελευθερία στον τομέα της επικοινωνίας, της ενημέρωσης, της διαχείρισης της πληροφορίας. Και σε αρκετά σημεία τον κατακτά. Έχουμε δρόμο μπροστά μας.