Του Γιώργου Λαγγουρέτου*
Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε από τα ΜΜΕ μια κλιμακούμενη επικοινωνιακή ομοβροντία ενάντια στη συγκέντρωση νέων ανθρώπων σε πλατείες και πάρκα. Μιλούν για «αυτοσχέδια πάρτυ», για «ανταρτοπόλεμο στις πλατείες και στους πεζόδρομους της Αθήνας, με τους αστυνομικούς να παραφυλάνε και τους πολίτες να παίζουν… κρυφτό, προκειμένου να μαζευτούν σε σημεία που δεν διακρίνονται (Πρώτο Θέμα 8-5-2020)». Το ζήτημα αυτό ανέδειξε εμφατικά και ο Δήμαρχος Αγίας Παρασκευής, ο οποίος βγαίνοντας σε όλα τα κανάλια ξιφούλκησε κατά των συγκεντρωμένων, χαρακτηρίζοντας την πλατεία Αγίου Ιωάννου γκέτο ναρκωτικών. Δίνεται, λοιπόν, η εντύπωση ότι το να βγαίνει κανείς στην πλατεία με τους φίλους του να πιει έναν καφέ ή μια μπύρα στο παγκάκι, είναι ανεύθυνο, κατακριτέο και παράνομο. Είναι όμως έτσι;
Είδαμε ότι μόλις προέκυψε η πανδημία μέσα στα προληπτικά μέτρα που λήφθηκαν ήταν και η απαγόρευση συναθροίσεων άνω των 10 ατόμων. Τα μέτρα αυτά όπως και η απαγόρευση κυκλοφορίας επικρίθηκαν σφοδρά από πλευράς νομιμότητας. Παρόλα αυτά το σύνολο της κοινωνίας, δείχνοντας κατανόηση λόγω του ιού, ενήργησε με μεγάλη αυτοσυγκράτηση, η οποία αναγνωρίστηκε και επιβραβεύτηκε από την κυβέρνηση.
Πλην όμως τα συγχαρητήρια και τις ευχαριστίες ξεχάστηκαν όταν μετά από δυο μήνες κλεισούρα τα παιδιά άφησαν για λίγο τις οθόνες και βγήκαν απ το σπίτι να συναντήσουν τους φίλους τους, κανονικά, κι όχι μέσω των ηλεκτρονικών εφαρμογών του κινητού. Κι ενώ η επίσημη γραμμή του υπουργείου ήταν να επιληφθούν διακριτικά “ειρηνοποιοί αστυνομικοί” είδαμε στην πράξη τελείως διαφορετική αντιμετώπιση της κατάστασης: Ματ, χημικά, προσαγωγές, τραυματισμοί. Κι όχι μόνο αυτό αλλά σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο «αν επαναληφθεί συνάθροιση πολιτών σε πλατεία “θα υπάρξει δυναμική αντίδραση”.
Σύμφωνα με το νόμο (ΠΔ 141/1991 άρθρο 129 παρ. 1) «Συνάθροιση θεωρείται η συγκέντρωση πολλών ατόμων για τον ίδιο σκοπό, μετά από προηγούμενη συνεννόηση, για τη λήψη απόφασης και κοινή ενέργεια». Το δικαίωμα στη συνάθροιση προστατεύεται από το άρθρο 11 του Συντάγματος και μόνο κατ’ εξαίρεση μπορεί να περιοριστεί σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου αυτού αν επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια και σε ορισμένη περιοχή αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Με αυτό τον τρόπο απαγορεύονται πχ. τα τελευταία χρόνια οι διαδηλώσεις όταν επισκέπτονται τη χώρα μας ηγέτες ξένων κρατών. Φυσικά όλα αυτά δεν πρέπει να αντιβαίνουν στο δικαίωμα της προστασίας της προσωπικότητας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντάγματος), του απαραβίαστου της προσωπικής ελευθερίας (άρθρο 5 παρ. 3 του Συντάγματος) και να διασφαλίζεται ότι ο τυχόν περιορισμός δεν είναι δυσανάλογος με το δικαίωμα που πλήττεται (άρθρο 25 παρ.1 Συντάγματος) ούτε ασκείται καταχρηστικά (άρθρο 25 παρ. 3 Συντάγματος).
Αντίστοιχα «συγκέντρωση θεωρείται η μάλλον συμπτωματική και χωρίς προηγούμενη συνεννόηση συρροή πολλών προσώπων στο ίδιο μέρος, για σκοπούς διαφορετικούς απ` αυτούς της συνάθροισης, όπως είναι η ψυχαγωγία, η παρακολούθηση θρησκευτικών τελετών ή αθλητικών εκδηλώσεων, η εμπορία κ.λπ» (ΠΔ 141/1991 άρθρο 129 παρ. 2). Η δυνατότητα της συγκέντρωσης προστατεύεται από όλες τις διατάξεις περί δικαιωμάτων του Συντάγματος και ιδίως από το άρθρο 5 παρ. 4 (απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση … στη χώρα). Επίσης δεν υπόκειται στους περιορισμούς του άρθρου 11 που αφορούν τις συναθροίσεις.
Επιπλέον οι δρόμοι και οι πλατείες είναι «πράγματα κοινής χρήσης» σύμφωνα με το άρθρο 967 του Αστικού Κώδικα. Ο νόμος ορίζει ότι κοινόχρηστα πράγματα είναι αυτά που προορίζονται για την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, τα οποία έχει δικαίωμα να χρησιμοποιεί ευρύτερος, αόριστος, αλλά όχι κατ’ ανάγκη απεριόριστος αριθμός προσώπων. Με την καθιέρωση ενός πράγματος ως κοινόχρηστου, το άτομο αποκτά την εξουσία να το χρησιμοποιεί. Με την χρήση αυτή δεν μπορεί βεβαίως να το κάνει δικό του, όμως σε περίπτωση παράνομης παρακώλυσης ή αποβολής από την χρήση του, τα δικαστήρια δέχονται ότι ο πολίτης προστατεύεται σύμφωνα με το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα (προσβολή της προσωπικότητας) και δικαιούται να ζητήσει να αρθεί η προσβολή, να παραλειφθεί αυτή στο μέλλον και να αποζημιωθεί σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες.
Το κράτος στην περίπτωση του κορωνοϊου δεν αναφέρεται σε απαγόρευση συγκεντρώσεων, αλλά σε περιορισμό των συναθροίσεων μέχρι 10 άτομα. Η έννοια της συγκέντρωσης είναι αόριστη, γιατί δεν προσδιορίζεται νομικά ούτε πόσοι (έστω κάποιο πλαφόν) την αποτελούν, ούτε σε πόσο χώρο, ούτε για πόσο χρόνο.
Πρέπει λοιπόν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όσοι κατηγορούν τον κόσμο, που με κλειστά τα καφέ και τα εστιατόρια, πηγαίνει στις παραλίες και τα πάρκα να συναντήσει έναν άνθρωπο και να ξεσκάσει. Κανένα απολύτως έρεισμα δεν έχουν οι βίαιες και παράνομες συμπεριφορές εναντίον του.
Πολύ περισσότερο οι προσβλητικές και απαξιωτικές αναφορές στα νέα παιδιά, δείχνουν πώς τα αντιμετωπίζει το σύστημα και τι μέλλον θέλει να τους επιφυλάξει. Ενδεικτικά η Καθημερινή (8/5) φιλοξενεί άρθρο με περιπαικτικό τίτλο «Τα μωρά της Αγίας Παρασκευής» όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: «Είναι παιδιά των προαστίων που πάντα χρησιμοποιούσαν την πλατεία για στέκι και θέλουν να μη χάσουν το φθηνό ποτό, τη δόση τους και τα λοιπά παρελκόμενα των «ονείρων» τους». Αυτό που ξεχνάει να πει είναι ότι πολλά από αυτά τα παιδιά, ίσως επιλέγουν φθηνό ποτό, γιατί προέρχονται από οικογένειες απολυμένων, άνεργων, επαγγελματιών ή υπαλλήλων που οι δουλειές τους έκλεισαν ή έμειναν πίσω λόγω της πανδημίας. Ότι μπορεί να ζουν σε δύσκολες συνθήκες που επιδεινώνονται λόγω του εγκλεισμού όπως πχ ακατάλληλη στέγη, βία, εντάσεις, προβλήματα υγείας κλπ. Ότι αυτά που πηγαίνουν σε δημόσιο σχολείο, δηλαδή τα περισσότερα, αδυνατούν να αναπληρώσουν τη χαμένη ύλη με σχολικά μαθήματα on line, γιατί ελάχιστα γίνονται στην πράξη, αλλά εναπόκειται η πρόοδός τους στην οικονομική ευχέρεια των γονιών τους να κάνουν φροντιστήρια on line. Ότι αν εκείνα ή οι δικοί τους αρρωστήσουν, φοβούνται να πάνε στο δημόσιο νοσοκομείο μήπως κολλήσουν τον ιό κι έτσι η φροντίδα και η θεραπεία όλων των άλλων ασθενειών μένει πίσω. Ότι παγκοσμίως κάποιοι πλουτίζουν χοντρά από τη διακίνηση ναρκωτικών, φτωχοποιώντας και εξαθλιώνοντας κάποιους άλλους. Αυτό γίνεται επί χρόνια και δεν έχει σχέση με τους πιτσιρικάδες της Αγίας Παρασκευής. Ότι η μπύρα και το «περιπτερόκρασο» στο παγκάκι είναι μια επιλογή που έχουν όλα τα παιδιά, είτε φτωχά, είτε πλούσια, ό,τι κι αν είναι, χωρίς διαχωρισμό. Κι ότι αν έβλεπαν τα παιδιά ως πολίτες και όχι ως μελλοντικούς υπηκόους, δε θα επέλεγαν να υπονομεύουν τα όνειρά τους με την απαξίωση και να τα κατασκοπεύουν βάζοντας κάμερες μέσα στην τάξη, αλλά θα τους έδιναν τις προϋποθέσεις να αναπτύξουν τη σκέψη και την προσωπικότητά τους και να πετύχουν τους στόχους τους.
Ο κοινωνικός χώρος, στη συγκεκριμένη περίπτωση οι πλατείες, δεν είναι ένα «κενό δοχείο» μέσα στο οποίο έρχονται να εγκατασταθούν δραστηριότητες, κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές. Ο Ε. Λεφέβρ στο βιβλίο Η Παραγωγή του Χώρου (1974) υποστηρίζει ότι ο χώρος αποτελεί ένα κοινωνικό προϊόν, ή μια σύνθετη κοινωνική κατασκευή (που βασίζεται στις αξίες και την κοινωνική παραγωγή εννοιών), που επηρεάζει χωρικές πρακτικές και αντιλήψεις. Έτσι το ενδιαφέρον μετατίθεται από το χώρο, αυτό καθαυτό, στις διαδικασίες της παραγωγής του. Δηλαδή ανάλογα με τις αξίες και τις έννοιες της κοινωνίας μας, διαμορφώνουμε και τους χώρους και τις συνθήκες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της. Τα παιδιά, λοιπόν, στις πλατείες συναντιούνται για να μιλήσουν, να παίξουν, να φλερτάρουν, να αστειευτούν. Είναι ο χώρος τους για να βρεθούν με την παρέα τους. Τα παιδιά, οι σχέσεις που διαμορφώνουν μεταξύ τους και ο ίδιος ο χώρος που συναντιούνται είναι καθρέφτης της ίδιας της κοινωνίας.
Και η πραγματική εικόνα δε διαμορφώνεται στα διάφορα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά μόνο μέσα στον ίδιο τον κοινό, δημόσιο χώρο. Σύμφωνα με την επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Μπολόνια Ilaria Agostini οι δημόσιοι χώροι πρέπει να ανακτηθούν μετά τους περιορισμούς γιατί η ύπαρξη και το δικαίωμα στον κοινό χώρο είναι εγγύηση της πολιτικής δράσης και της πολιτισμικής και ανθρωπολογικής συνέχειας.
«Αντί διάφοροι να τα βάζουν με τους πιτσιρικάδες στις πλατείες, καλό θα είναι να σκεφτούν τη σημασία της ψυχραιμίας» γράφει ο Λ. Χαραλαμπόπουλος στο in.gr. Και να κάνουν την αυτοκριτική τους, προσθέτουμε εμείς.
*Ο Γιώργος Λαγγουρέτος έχει σπουδάσει νομικά (ΔΠΘ),κοινωνιολογία (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην κοινωνιολογία του δικαίου (ΕΚΠΑ).
Είναι μουσικός, μέλος του συγκροτήματος Magic de Spell