Η ελληνική ζωγραφική του 18ου και 19ου αιώνα είναι κυρίως μια ηθογραφική ζωγραφική με στόχο να ωραιοποιήσει την πραγματικότητα των Ελλήνων της εποχής και να προσδώσει συναισθηματικότητα. Ο νατουραλισμός και η οπτική πραγματικότητα μεταμορφώνονται σε πίνακες ζωγραφικής με αφηγηματική χροιά.
Σε μια κοινωνία που αναζητά την ταυτότητα και την παράδοσή της και που στέκεται στην πίστη της στη θρησκεία και στον αγώνα της για την καθημερινή επιβίωση έρχεται η παρατηρητικότητα και η αγάπη του καλλιτέχνη να μεταδώσει αυτές τις στιγμές. Τα Χριστούγεννα, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές του Χριστιανισμού αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα κι απέδωσαν με κοινή σχετικά τεχνική αλλά με διαφορετική θεματολογία το φάσμα των γιορτών.
Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904)
Τα “Κάλαντα” του Νικηφόρου Λύτρα το 1872 είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα που καθορίζουν όχι μόνο τον ίδιο τον καλλιτέχνη αλλά και την ελληνική ηθογραφική τέχνη του 19ου αι. Καλλιτέχνης της ηθογραφικής ζωγραφικής απεικόνισε μια πολυπρόσωπη παραδοσιακή ελληνική σκηνή λίγο παράδοξα. Τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα σε μια αγροτική αυλή τη νύχτα! Το φως είναι ελάχιστο κι επιβλητικό και προέρχεται από το φεγγάρι, το μικρό φανάρι και την αντανάκλαση του κρυσταλλένιου ποτηριού. Τα παιδιά παρουσιάζουν μια ανομοιογένεια ως προς τη συμπεριφορά και την ενδυμασία. Άλλα τραγουδούν κι αλλά γελούν κάνοντας την ατμόσφαιρα πιο ευχάριστη.
Το μυστηριακό κλίμα της στιγμής εντείνεται από το δοξαστικό μήνυμα που φέρουν τα κάλαντα των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς μέσα από τις παιδικές φωνές. Έργο με διαχρονικότητα μιας και παρουσιάζει ένα παραδοσιακό έθιμο που τηρείται ακόμη και σήμερα κι ενώνεται έτσι το παρελθόν με το παρόν. Το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης της αγάπης και της αλληλεγγύης που θεωρητικά μεταφέρουν τα Χριστούγεννα, δε γνωρίζει χρώματα και φυλές αλλά ενώνει τους ανθρώπους. Αυτό είναι κατ’ επέκταση και το μήνυμα που προσπαθεί να μας μεταφέρει ο ζωγράφος μέσα από το πρίσμα μιας συγκινησιακής κι αφηγηματικής διάθεσης.
Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932)
“Η ροδιά” έργο του Γ. Ιακωβίδη που συμβολίζει την καλή τύχη με τη νέα χρονιά. Το ρόδι, σύμβολο καλοτυχίας, γονιμότητας κι αφθονίας πρωταγωνιστεί στον πίνακα του Ιακωβίδη μεταφέροντας ένα μήνυμα καλής τύχης και αφθονίας. Η διαχρονική αυτή αξία ενός πατροπαράδοτου εθίμου που ξεκινά ακόμη από την αρχαία Ελλάδα μ’ ένα φρούτο που η συγκομιδή του δε γίνεται τον Δεκέμβρη αλλά ολόκληρο το φθινόπωρο. Το νέο έτος μπαίνει σαν μια νέα ζωή σε κάθε άνθρωπο και ο χρόνος μηδενίζει και ξαναγεννιόμαστε με νέους στόχους και νέες προσδοκίες. Τα ηθογραφικά του έργα “εισβάλλουν” στον καθημερινό βίο των απλών ανθρώπων με συναισθηματικότητα και διακριτικότητα προβάλλοντας την ομορφιά της παράδοσης.
Σπύρος Βικάτος (1878-1960)
“Το χριστουγεννιάτικο δέντρο” (π. 1903) του Σπύρου Βικάτου είναι ένα έργο που έρχεται σε αντιδιαστολή με τα δύο προηγούμενα. Απεικονίζεται μια μεγαλοαστική οικογένεια να χαίρεται ήρεμες στιγμές στο σπίτι πλάι στο στολισμένο δέντρο. Μια Ελλάδα σύμφωνα με τα τότε δυτικά πρότυπα, μια τάξη-ελίτ φαίνεται να συγκίνησαν τον καλλιτέχνη και να γίνει το πρότυπο των γιορτών. Η μητέρα παίζει με το μωρό της, το μεγαλύτερο παιδί στολίζει το δέντρο κι ο παππούς απολαμβάνει τη στιγμή χαζεύοντας τα άλλα μέλη της οικογένειας. Υφάσματα βαριά και γιορτινά στολίζουν τον χώρο μαζί με τα βαριά έπιπλα. Μια ήρεμη ατμόσφαιρα και καθωσπρεπισμού αποπνέεται μέσα από τα χρώματα και τα πρόσωπα.
