«Habemus lowest fares – Έχουμε τις χαμηλότερες τιμές» ακούστηκε μια βροντερή φωνή από το βάθος του δωματίου. Οι δημοσιογράφοι, που περίμεναν νωχελικά στην αίθουσα Τύπου, γύρισαν τρομαγμένοι για να αντικρίσουν τον διευθύνοντα σύμβουλο της Ryanair ντυμένο με τα άμφια του Πάπα.
Ήταν φθινόπωρο του 2004 και ο Μάικλ Ολίρι είχε επιλέξει αυτό τον τρόπο για να μεταδώσει, Urbi et Orbi (στην πόλη και τον κόσμο), τη δημιουργία μιας νέας γραμμής Δουβλίνου – Ρώμης για την αεροπορική του εταιρεία.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Ολίρι κέρδιζε, με τις ιδιοτροπίες του, μια θέση στα πρωτοσέλιδα του ευρωπαϊκού Τύπου. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην Ιρλανδία όταν αγόρασε άδεια αυτοκινητιστή και τοποθέτησε στην πολυτελή Mercedes του ένα ταξίμετρο για να μπορεί να κινείται στους λεωφορειόδρομος του Δουβλίνου. Ακόμη και ο υπουργός μεταφορών της Ιρλανδίας που επιχείρησε να του αφαιρέσει την άδεια για να ικανοποιήσει το κοινό περί δικαίου αίσθημα, απέτυχε παταγωδώς. Κανένας δεν τολμούσε να τα βάλει με τον άνθρωπο που συντηρούσε έναν από τους ανερχόμενους γίγαντες της ιρλανδικής οικονομίας. Κι όμως πριν από δυο δεκαετίες κανένας δεν θα μπορούσε να προβλέψει ότι ένας σχετικά άσημος Ιρλανδός λογιστής θα μετατρεπόταν σε έναν από τους πλέον ιδιόρρυθμους αλλά και επιτυχημένους επιχειρηματίες του πλανήτη διοικώντας ένα οικονομικό χρυσωρυχείο όπως η Ryanair.
Μεγαλωμένος σε σχολείο ιησουιτών ιερέων κέρδισε από πολύ νωρίς τη μήνη των συμμαθητών του όταν τους «κάρφωνε» στους καθηγητές για ανάρμοστη συμπεριφορά– κατηγορία που τιμωρούνταν με βουρδουλιές από δερμάτινη ζώνη. Αν και προερχόταν από σχετικά εύπορη οικογένεια του Δουβλίνου ο Ολίρι ξεκίνησε την επαγγελματική του καριέρα ως γκαρσόνι στο μπαρ ενός θείου του για να πληρώνει τα δίδακτρα του πανεπιστημίου. Και όταν ολοκλήρωσε και το μεταπτυχιακό του στα οικονομικά βρήκε μια ήσυχη δουλειά λογιστή στην GPA, μια εταιρεία Leasing κάποιου κυρίου Τόνι Ράιαν. Η τουλάχιστον έτσι πίστευε. Γιατί ο κύριος Ράιαν είχε διαφορετικά σχέδια γι αυτόν. Βλέποντας τον αιμοδιψή τρόπο με τον οποίο διαχειριζόταν τις οικονομικές υποθέσεις τον κάλεσε στο γραφείο του και του ανέθεσε να κάνει ένα θαύμα… να εξυγιάνει τη μικρή αεροπορική εταιρεία Ryanair. Αν και στο παρελθόν η εταιρεία είχε την απόλυτη υποστήριξη της Μαργκαρετ Θάτσερ, η οποία την χρησιμοποιήσει για να σπάσει το μονοπώλιο των εθνικών αερομεταφορέων της Ιρλανδίας και της Βρετανίας, εταιρεία του κυρίου Ράιαν οδηγούνταν με μαθηματική ακρίβεια στη χρεοκοπία.
Για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στα νέα του καθήκοντα ο Ολίρι ταξίδεψε στις ΗΠΑ προκειμένου να μελετήσει το μοντέλο ανάπτυξης της αεροπορικής εταιρείας χαμηλού κόστους Soutwest Airlines. Το τι ακριβώς έμαθε στην Αμερική το συνειδητοποίησαν οι υπάλληλοι και οι πελάτες της Ryanair λίγα χρόνια αργότερα. Άρτι αφιχθείς από τη χώρα της ελευθερίας επέβαλε σε όσους ήθελαν να εργαστούν στην εταιρεία να πληρώνουν περίπου 70 ευρώ προκειμένου να υποβάλλουν αίτηση πρόσληψης ενώ όσοι έπιαναν τελικά δουλειά έδιναν και άλλα 300 ευρώ για να παρακολουθήσουν ένα σύντομο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Στο χώρο εργασίας ο Ολίρι ανάγκαζε το ιπτάμενο προσωπικό να αγοράζει μόνο του τη στολή της εταιρείας και φυσικά το φαγητό και το νερό που θα κατανάλωνε στο αεροπλάνο. Στα γραφεία υποχρέωνε τους υπαλλήλους να φέρνουν δικά τους στυλό και μολύβια ενώ τους απαγόρευε δια ροπάλου να φορτίζουν τα κινητά τους στις πρίζες του κτιρίου.
Παρόμοια τύχη όμως είχαν και οι πελάτες της Ryanair. Όπως εξηγούσε πρόσφατα ο Economist, για τον διευθύνοντα σύμβολο της εταιρείας κάθε επιβάτης είναι ένας «καταναλωτής δεσμώτης» στον οποίο ο Ολίρι μπορoούσε να πουλήσει φαγητό, ποτά και είδη δώρων. Ακόμη και πριν επιβιβαστούν στο αεροσκάφος όμως φρόντιζε να βάζει βαθιά το χέρι στην τσέπη τους νοικιάζοντάς μέσω της ηλεκτρονικής σελίδας της Ryanair, αυτοκίνητα, δωμάτια ξενοδοχείων, ασφάλειες διακοπών κ.ό.κ.
Και ύστερα έρχονταν οι κρυφές χρεώσεις με τις ακατάληπτες ονομασίες μέσω των οποίων ο επικεφαλής της εταιρείας φρόντιζε να αποτελειώνει τα «θύματά» του. Ελάχιστοι λόγου χάρη καταλάβαιναν τι είναι το «Ins & Wchr Levy» – μια επιπλέον χρέωση από την οποία ο Ορίλι έβγαζε τις ζημιές από τα αυξημένα μέτρα ασφαλείας μετά την 11η Σεπτεμβρίου αλλά και από το γεγονός ότι υποχρεούνταν να δέχεται στα αεροπλάνα του άτομα σε αναπηρικά καροτσάκια.
Η μεγάλη, όμως, επιτυχία του διευθύνοντα συμβούλου της Ryanair, που του επέτρεψε να κατατροπώσει τους ανταγωνιστές του, ήταν οι σχέσεις που ανέπτυξε με τα αεροδρόμια. Ο Ολίρι ήταν ο πρώτος άνθρωπος στην ιστορία που κατάφερε να πείσει τις διευθύνσεις απομακρυσμένων αεροδρομίων να τον πληρώνουν για να χρησιμοποιήσει τους αεροδιάδρομους τους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι εκατομμύρια επιβάτες κατέβαιναν από την σκάλα του αεροπλάνου για να συνειδητοποιήσουν έκπληκτοι ότι είχαν προσγειωθεί έως και 100 χιλιόμετρα μακριά από τον προορισμό που αναγραφόταν στο εισιτήριό τους (σε μια περίπτωση ο Ολίρι τους προσγείωνε σε διαφορετική χώρα).
Και όταν ο διευθύνων σύμβουλος της Ryanair είχε πλέον μετατρέψει μια αποτυχημένη αεροπορική εταιρεία σε πανευρωπαϊκό κολοσσό με πρωτοφανείς ρυθμούς ανάπτυξης, αισθάνθηκε ότι είχε έρθει η ώρα να δείξει στους πολιτικούς και τους δημοσιογράφους τον αληθινό του εαυτό. Χρησιμοποιώντας φράσεις που παραπέμπουν σε λιμενεργάτη της βικτοριανής Αγγλίας άρχισε να επιτίθεται σε οποιονδήποτε απειλούσε έστω και έμμεσα την κερδοφορία της εταιρείας του. Γι’ αυτόν η Κομισιόν αποτελούσε «την αυτοκρατορία του κακού» που διοικούνταν από μια «παρέα ηλιθίων». Η εταιρεία διαχείρισης των βρετανικών αεροδρομίων ήταν «καλοπληρωμένος βιαστής», η British Airways ένας «ακριβός μπάσταρδος» ενώ τα ταξιδιωτικά γραφεία συμπεριλαμβάνονταν στην ευρύτερη κατηγορία των «νταβατζήδων». Τις πιο εμπνευσμένες κατάρες όμως τις φιλούσε ευλαβικά για τις οικολογικές οργανώσεις που κατηγορούσαν την εταιρεία του για υψηλές εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σε ένα πρωτοφανές ξέσπασμα χαρακτήρισε τους οικολόγους σαν «καθυστερημένους κρετίνους» που αντιμετωπίζουν «μεσοαστική κλιμακτήριο». «Τα μεσαία στρώματα» είπε κάποτε σε δημοσιογράφους «συζητούν για το κωλοπεριβάλλον ενώ οδηγούν τα τεράστια τζιπ τους στα σουπερμάρκετ για να αγοράσουν ακτινίδια που φυτρώνουν στην άλλη άκρη του πλανήτη». Και έκλεισε τη φράση του λέγοντας ότι όσοι αναπνέουν παράγουν πολύ περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από τα αεροπλάνα του.
Παρόλα αυτά, όπως παρατηρούσε πρόσφατα ο οικονομικός Τύπος της Μεγάλης Βρετανίας, ο Ολίρι δεν αποτελούσε την εξαίρεση αλλά το γνησιότερα τέκνο της απελευθέρωσης των αερομεταφορών που επέβαλε η ΕΕ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Μια προκλητική περσόνα πίσω από την οποία καθένας μπορούσε να αναζητήσει προφάσεις και να δικαιολογήσει οικονομικές αμαρτίες.
Εάν λοιπόν κάποια μέρα, ενώ αναζητάτε ταξί στους δρόμους του Δουβλίνου, σταματήσετε μια Mercedes και δείτε τον οδηγό της να να σας αρχίζει στα εξ’ αμάξης, να είστε σίγουροι ότι έχετε πετύχει τον επιχειρηματία- πρότυπο της Ευρώπης.
* H Ryanair είχε στραφεί εναντίον της Κομισιόν γιατί δεν τιμώρησε (επαρκώς) την Ελλάδα στην περίπτωση των λεγόμενων “παράνομων” επιδοτήσεων της Ολυμπιακής.
Άρης Χατζηστεφάνου
Περιοδικό Κ, Καθημερινή Δεκέμβριος 2007