Όλοι γνωρίζουμε, πως οι πρακτικές για μεγιστοποίηση των κερδών οδηγούν στην εξάντληση των πόρων και στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Η τήξη των πάγων και η εξ αυτής άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η αύξηση της συχνότητας και έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων, θα έχει ως αποτέλεσμα να εξαφανισθούν ολόκληρες περιοχές.
Και ναι μεν δεν ενδιαφέρονται οι πλουτούντες για το Μπαγκλαντές την Πολυνησία και τις λοιπές παραθαλάσσιες περιοχές του Τρίτου Κόσμου, όμως ήδη το πρόβλημα το αντιμετωπίζουν και περιοχές όπου τα επιτελεία των κερδοσκόπων, π.χ. Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Κάτω Χώρες, Καναδάς, Κίνα, Νοτιοανατολική Ασία. Και παρόλα αυτά, δεν λαμβάνουν κανένα μέτρο για την πρόληψη των βέβαιων αυτών κατακλυσμιαίων καταστροφών.
Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς, ποια είναι η αιτία που οδηγεί τους ανθρώπους στον οικονομικό κανιβαλισμό; Ενδιαφέρει η αιτία, μήπως και υπάρχει εφαρμόσιμη μέθοδος να αλλάξει η νοοτροπία και η συμπεριφορά.
Αυτός ο αυτοκαταστροφικός κανιβαλισμός εκφράζει μία βαθύτερη βιολογική ανάγκη του ανθρώπου, που εκφράζεται πλέον ως αρχετυπική συμπεριφορά σε όλους τους πολιτισμούς είτε με εύσχημο είτε με ωμό, έως κυριολεκτικό τρόπο.
Ο κάθε άνθρωπος δεν επιδιώκει, ως βιολογικό ον, απλώς την διασπορά των γονιδίων του και την κατ’ αυτόν τρόπο διαιώνισή του. Το ένστικτο της διαιώνισης του γονιδίου, σε συνδυασμό με αυτό της αυτοσυντήρησης, δημιούργησε στον έλλογο άνθρωπο την ανάγκη της ατομικής αθανασίας. Δηλαδή, τα δύο κυρίαρχα, σε όλα τα όντα, ένστικτα τα εκλογίκευσε και τα εκπολίτισε ως ατομική αθανασία, όχι μόνον ψυχής, αλλά και σώματος, προσπαθώντας να ενθεωθεί, αποθεωθεί και θεοποιηθεί. Να γίνει όχι απλώς ένας θεός, αλλά ο Θεός.
Λένε πως η Ιουδαϊκή θρησκεία καινοτόμησε, φέρνοντας τον μονοθεϊσμό, αλλά η καινοτομία της, που μέσω Χριστιανισμού (κυρίως Αποστόλου Παύλου) και Ισλάμ κυριάρχησε στον Κόσμο, είναι η επινόηση της μεταθανάτιας ζωής και αιώνιας ανταμοιβής ή τιμωρίας. Αυτά αναφέρονται όλως επιγραμματικά και δεν αποτελούν κριτική, διότι το θέμα είναι πολύ μεγάλο, με πολλές διακλαδώσεις.
Η μεταφυσική ηθικοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι μεγάλο λάθος. Προτιμώ –και μιλώ ως θρησκευόμενος- να βλέπω τον άνθρωπο ως μια έλλογη αποθήκη γονιδίων, που θέλει να βελτιώσει την θέση του στη Φύση και να εξελιχθεί σε ανώτερες βαθμίδες, παρά ως κάποιο, εκ θείας βουλήσεως, ανώτερο και κυρίαρχο επί γης όν. Η επεξήγηση της θέσης αυτής στο τέλος του κειμένου.
Όσο εντείνεται η προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει την αθανασία και να γίνει Θεός, τόσο η παράνοια αυξάνει. Μπορεί να εκδηλωθεί σχετικά ανώδυνα: Υπό την μορφή ενός μαυσωλείου ή ενός ευαγούς ιδρύματος ή ενός κολοσσιαίου τεχνικού ή καλλιτεχνικού έργου, υπό την μορφή δημιουργίας πόλεων (Αλεξάνδρεια) ή επιβολής της ονομασία τους (Στάλινγκραντ). Άλλοτε εμφανίζεται πιο επικίνδυνα, ως ηροστράτειο σύνδρομο. Η πλέον επώδυνη, όμως, μορφή εμφάνισής του είναι αυτή της απόκτησης απεριόριστου πλούτου και ισχύος.
Δείτε τις διαφημίσεις των ιδιωτικών Κολεγίων και Πανεπιστημίων. Παρουσιάζουν μια ομάδα νέων, ντυμένων με απρόσωπα και ακριβά, επώνυμα ρούχα, σε σοβαρό στιλ, με γωνιώδη πρόσωπα, προτεταμένο πηγούνι, εμφανώς άνω θρώσκον προς το μέλλον βλέμμα και ένα χαμόγελο επιθετικό, απειλητικό. Προσφέρονται γνώσεις επαρκείς και ικανές για νέους αποφασισμένους να εισβάλλουν στην κοινωνία και να κατακτήσουν όλο τον κόσμο.
Επιθετική παιδεία, επιθετικοί νέοι, η νέα σχολή και «φυλή» βαρβάρων, που επελαύνουν για να ρημάξουν τις κοινωνίες, να τις απομυζήσουν από κάθε ανθρώπινο και παραγωγικό πόρο, από τον υπάρχοντα πλούτο κι όχι για να συμβάλλουν στην κοινωνική πρόοδο και συνεργασία.
Στα ίδια ακριβώς βαρβαρικά-ληστρικά πλαίσια κινείται και η επιχειρηματική ιδεολογία και «παιδεία». Τα στελέχη εμποτίζονται με την ιδέα, ότι αυτά αποτελούν τη εξέλιξη της νέας οικονομικής οικογένειας και τάξης, που έχει το δικαίωμα και καθήκον να κατατροπώσει καταναλωτές, πελάτες και αντιπάλους, με κάθε μέσο και να κυριαρχήσει ολοκληρωτικά, στον Άνθρωπο και στον πλανήτη, αν αυτά επιβιώσουν.
Η παγκόσμια τάση στην παιδεία είναι να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα με έναν στατιστικό τρόπο και να επιβάλλονται μηχανιστικές λύσεις αυτών.
Ως γονέας διαπιστώνω ότι πολλοί γονείς πιέζουν τα παιδιά τους για πρωτιές, τους δασκάλους για βαθμούς, εξοργίζονται με τα άλλα παιδιά, αν αυτά έχουν καλύτερες επιδόσεις από τα δικά τους, τα οποία τα φορτώνουν και με πλήθος εξωσχολικών δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα το παιδάκι να μην έχει καθόλου ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι, για να είναι παιδί και στην ουσία να μην έχει παιδική ηλικία.
Συνέπεια αυτής της τακτικής είναι η έξαρση της ενδοσχολικής και παιδικής-εφηβικής βίας, γενικότερα και η έλλειψη διάθεσης και ικανότητας για συνεργασία, χαρακτηριστικά που ακολουθούν τα παιδιά σ’ όλη τους της ζωή, επαγγελματική και οικογενειακή.
Είναι αυτή η παιδεία που επιθυμούμε και θα βελτιώσει την κοινωνία και τον άνθρωπο; Η ερώτηση είναι ρητορική.
Άκουγα προχτές, λοιπόν, στο ραδιόφωνο τον πρώην Υπουργό Παιδείας Αρβανιτόπουλο, να διαρρηγνύει τα ιμάτιά του και να κοάζει λυπητερώς, για την κατεδάφιση του εκσυγχρονισμού της Παιδείας, τον οποίο είχε κατορθώσει, μετά της κυρίας Διαμαντοπούλου, η οποία -σεμνή και ερυθριώσα-, το 1985-86, διέτρεχε τις κωμοπόλεις της Κοζάνης, διδάσκουσα, μέσω των προγραμμάτων Λαϊκής Επιμορφώσεως, Ισότητα των Φύλων στις χωριατοπούλες.
Ωρυόταν ο κ. Αρβανιτόπουλος, που η κατάργηση των τεστ αξιολόγησης-αριστείας των μαθητών, των διαρκών –ψυχοφθόρων και εφιαλτικών- συνεχόμενων εξετάσεων και των σχολείων αριστούχων θα υποβάθμιζε την Παιδεία και θα κατέστρεφε το μέλλον λαμπρών μαθητικών μυαλών.
Ανατρίχιασα απ’ τον τρόμο.
Πώς άνθρωποι ακαλλιέργητοι και μονόπλευροι, άνθρωποι που δεν ενημερώνονται για τις ραγδαίεςκαθημερινές επιστημονικές ανατροπές, αλώνουν τον θώκο του Υπουργείου Παιδείας και καθορίζουν το μέλλον και την πορεία της Ανθρωπότητας; Όχι τυχαία, πάντως, αφού ο σκοπός της σημερινής τεχνοκρατικής παιδείας είναι διττός: αφενός να διαφυλάξει την καθεστυκυίαν τάξιν, ευνουχίζοντας κάθε διάθεση επανάστασης και αλλαγής, αφετέρου δε να δημιουργήσει στελέχη που θα πραγματοποιήσουν το προηγούμενο.
Ας αποδομήσουμε, όμως, τις θέσεις του κ. Αρβανιτόπουλου, θέσεις στείρες, αντικοινωνικές, μίζερες και αντιεπιστημονικές, που θέλουν να στειρώσουν την κοινωνία από κάθε δημιουργική ικανότητα.
Έγραψα σε άλλα κείμενά μου για την αξία της ανθρωπιστικής παιδείας και, πιστεύω, πως τεκμηρίωσα την θέση μου αυτή, με βάση τις κοινωνικές επιστήμες και την ιστορική πείρα και με μια μικρή αναφορά στα πορίσματα της νευροβιολογίας.
Να συμπληρώσω εδώ, ότι η νοημοσύνη και η μνήμη δεν εδράζονται μόνο στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ), αλλά υπάρχουν σε κάθε σημείο και όργανο του σώματος και δρουν με μεγάλη ανεξαρτησία απ’ αυτό. Κι αυτό το διαπιστώνεις, όταν βλέπεις άτομα με εξαιρετικές ικανότητες και ευφυΐα ως αθλητές, χορευτές, μάστορες κ.λπ. Το σώμα κινείται με απίστευτους αυτοματισμούς, που δεν θα τους είχε, αν οι εντολές προέρχονταν από το λογικό τμήμα του εγκεφάλου τους.
Η ίδια αυτή επιστήμη έρχεται να αμφισβητήσει ευθέως τα τεστ νοημοσύνης (IQ). Μια υψηλή βαθμολογία στα τεστ αυτά αποδεικνύει απλώς ακαδημαϊκές δεξιότητες και δεν σημαίνει προσωπική ή άλλη επιτυχία στη ζωή.
Είναι βέβαιο, πως ο υψηλός δείκτης IQ δεν θα βοηθούσε τον κάτοχό του να επιβιώσει στη Γροιλανδία, στην άγρια Αυστραλία ή στη Καλαχάρι, εν αντιθέσει με τους κατοίκους αυτών των περιοχών, Ινουίτ, Αβορίγινες και Βουσμάνοι. Στις περιοχές αυτές εξυπνότεροι είναι οι ιθαγενείς κάτοικοι.
Ήδη οι σχετικοί επιστήμονες διαπίστωσαν πως υπάρχουν τουλάχιστο επτά (7) είδη νοημοσύνης, άλλοι τα ανεβάζουν σε είκοσι (20).
Το διαπιστώνουμε εύκολα: Είναι άνθρωποι με αξιοθαύμαστες ικανότητες στην επικοινωνία με τα ζώα, στην καλλιέργεια φυτών, στην επισκευή μηχανών, στην αντίληψη του χώρου, στην μουσική ή πλαστική ή χρωματική αντίληψη, χαρισματικοί επικοινωνιακά κ.λπ. Είναι ιδιαίτερα είδη ευφυΐας, που καμιά σχέση δεν έχουν με τον Δείκτη Νοημοσύνης.
Στους μη τεχνολογικούς και γαιοκτητικούς πολιτισμούς, όπου υπάρχει καταμερισμός εργασίας και εξειδίκευση ικανοτήτων, δίνουν –όταν κάνουν τελετές ενηλικίωσης- νέο όνομα στο παιδί και το βοηθούν να ανακαλύψει το τοτέμ που το χαρακτηρίζει. Όνομα και προσωπικό τοτέμ περιγράφουν τις ικανότητες του παιδιού, π.χ. ως κυνηγού, ψαρά, τεχνίτη, βοτανολόγου-φαρμακοποιού, σαμάνου-θεραπευτή, διαπραγματευτή, προξενητή, παιδαγωγού κ.λπ.
Στην ουσία η τελετή ενηλικίωσης επισημοποιεί το είδος νοημοσύνης του παιδιού, το οποίο, εν συνεχεία, θα εκπαιδευτεί και θα εξασκηθεί πάνω στο ταλέντο του, ώστε να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της κοινότητας. Γλιτώνουν έτσι από την πολλή κατάθλιψη και επιθετικότητα που προκαλεί ο αποτυχημένος επαγγελματικός προσανατολισμός. Αν το ταλέντο αυτό είναι αποτέλεσμα γονιδιακών συνδυασμών, επόμενο είναι το επάγγελμα να μεταβαίνει στις επόμενες γενεές.
Αυτά τα χαρίσματα η προωθούμενη από τον καπιταλισμό παιδεία δεν μπορεί και δεν θέλει να τα αξιοποιήσει, διότι δημιουργούν ανεξάρτητες και ευτυχισμένες προσωπικότητες. Ο καπιταλισμός προτιμά την μπιχεϊβιοριστική, μηχανιστική παιδεία, όπου η μάθηση στηρίζεται στους νόμους των εξηρτημένων ανακλαστικών (σκυλιά Παυλώφ). Δεν είναι ουσιαστική, κριτική μάθηση ούτε προάγει τη γνώση. Στην πραγματικότητα δημιουργεί στείρους τεχνοκράτες.
Απόλυτα αντίθετος σ’ αυτήν είναι ο Τσόμσκι, που πιστεύει στην δημιουργική-κριτική εκπαίδευση. Ο Τσόμσκι δικαιολογημένα υποστηρίζει, ότι η παιδεία και η γλώσσα πρέπει να είναι παραγωγικές και τούτο είναι το φυσιολογικό και καταγεγραμμένο στο ανθρώπινο γονιδίωμα, όπως, άλλωστε, αποδεικνύουν και πρόσφατες έρευνες.
Το θετικό είναι, πως η οδός του Τσόμσκι άρχισε τελευταία να εφαρμόζεται, δειλά-δειλά και μου έκανε εντύπωση, ότι την εφαρμόζουν και άκρως καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Έχουν καταλάβει, ίσως, πόσο στείρος είναι ο μηχανιστικός τρόπος μάθησης. Έχουν, όμως, δικλείδες που δεν επιτρέπουν την μεγάλη ανεξαρτησία σκέψης και δράσης.
Πώς, λοιπόν, θα ήταν η βέλτιστη για το άτομο και επωφελέστερη κοινωνία παιδεία; Οι θέσεις μου παρακάτω.
Θα πρέπει ο κάθε άνθρωπος να εκπαιδευτεί, ώστε καταλάβει, από την παιδική ηλικία, ότι ο ίδιος είναι μία από τις δισεκατομμύρια μοναδικές, ανθρώπινες υπάρξεις, αλλά όχι κάτι το εξαιρετικό. Αυτή η μοναδικότητα δεν τον κάνει υπεράνθρωπο ούτε θεό ούτε του δίνει κάποια εξαιρετικά δικαιώματα απέναντι στους συνανθρώπους του.
Θα πρέπει, επίσης, να διδάσκεται στο παιδί, ότι ο Άνθρωπος, ως βιολογικό είδος, είναι μεν μοναδικό, αλλά όχι κάτι το εξαιρετικό, αφού υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν εκατομμύρια εκατομμυρίων άλλων βιολογικών ειδών, που όλα, ανεξαιρέτως, μπορούν να εξελιχθούν σε ανώτερες ή κατώτερες μορφές ή και να εξαφανιστούν, όπως έχει γίνει, σε κοσμικές συνθήκες, μέχρι τώρα και όχι μόνο μία φορά στην ιστορία της Γης. Ο Άνθρωπος έχει το «πλεονέκτημα» του Λόγου έναντι των άλλων ειδών, χωρίς, όμως, αυτό να αποκλείει μία ιδιότυπη λογική και συναίσθημα σ’ αυτά. Κάθε είδος συμβάλλει στην διατήρηση της ζωής και του Ανθρώπου και στην απαραίτητη για την γήινη Ζωή ποικιλομορφία.
Μέσα στα πλαίσια αυτής της όλως απαραίτητης, αέναης διαδικασίας υπάρχει και η αναγκαιότητα του θανάτου, όποτε κι αν συμβεί αυτός, όσο οδυνηρός κι αν είναι.
Η συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου είναι η συμφιλίωση με την ζωή και αντιστρόφως.Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εχθροί της βιολογικής και κοινωνικής ζωής που υποχρεούνται να κάνουν και, στην ουσία, τους είναι αβίωτη. Η συμφιλίωση με τη ζωή πρέπει να φέρει και την προς αυτή εξοικείωση και αυτό μπορεί να γίνει με την βιωματική διδασκαλία της Βιολογίας.
Εφιστώ την προσοχή: όχι συμφιλίωση με τον θάνατο, αλλά με την ιδέα του θανάτου και ποτέ εξοικείωση μαζί του, ειδικά από μικρή ηλικία, διότι μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές καταστάσεις. Η εξοικείωση με την ζωή, από μικρή ηλικία, θα μας διδάξει ότι, δεν είναι δυνατόν να ζήσουμε και να επιβιώσουμε παρά μόνον ως μέλη μιας ποικιλόμορφης και δίκαιης για όλους τους ανθρώπους κοινωνίας και πάνω σε μια δίκαιη, για όλους τους οργανισμούς της, Γης.
Η παιδεία αυτή, όμως, θα είναι ανεπαρκής και στείρα, αν δεν συνοδεύεται ταυτόχρονα από άλλους δύο παιδευτικούς πυλώνες: Πρώτος είναι η εξοικείωση συμμετοχής σε μία συνεργατική κοινωνία, ισοτιμίας και συναγωνισμού σε κοινωνική συνεισφορά. Δεύτερος είναι ο πολιτικός, δημοκρατικός χαρακτήρας που πρέπει να έχει η εκπαίδευση (και πάλι βιωματικός), ώστε ο άνθρωπος από την τρυφερή ηλικία να μαθαίνει τα δικαιώματά του και τις υποχρεώσεις του ως πολίτης-συμμέτοχος μιας κοινωνίας ισότητας, πολύπλοκης, αλλά όχι περίπλοκης, με πολλές εκφάνσεις, για τις οποίες ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι πολλαπλώς καταρτισμένος και προετοιμασμένος να συμμετέχει ενεργώς και να συνεισφέρει πολλαπλώς.
Κι εδώ ακριβώς είναι που παίζει τον ρόλο της η ανθρωπιστική, αρχαιοελληνική παιδεία. Δεν είναι μια ιδεαλιστική τοποθέτηση αυτή.
Εν πρώτοις πρέπει να πω πως διαφωνώ και με την διάκριση και με τους όρους ανθρωπιστικές σπουδές και θετικές-τεχνοκρατικές επιστήμες.
Η Παιδεία είναι ενιαία και καθολική. Έχει ως σκοπό να καλλιεργήσει τον άνθρωπο και να τον εντάξει στην κοινωνία. Να ενδιαφέρεται γι’ αυτήν (Κοινωνία), να συμμετέχει σ’ όλες της τις εκφάνσεις και να του οξύνει την όρεξη και ικανότητα για μάθηση.
Ποιες είναι οι κυριότερες συνέπειες αυτής της τακτικής:
α) Οδηγεί τον άνθρωπο σε μια σφαιρική αντίληψη και αντιμετώπιση και των δικών του προβλημάτων και των κοινωνικών φαινομένων.
β) Δίνει στον μαθητή τη δυνατότητα να υποψιάζεται για πολύ περισσότερα πράγματα, να τα συνδυάζει μεταξύ τους και να επινοεί λύσεις πιο αποτελεσματικές και κοινωνικά αποδεκτές.
γ) Ο μαθητής-άνθρωπος θα έχει ένα ικανοποιητικό εύρος γνώσεων, που, όταν θα χρειαστεί, που θα του δίνει την δυνατότητα να ερευνά τα προβλήματα σε βάθος είτε από μόνος του είτε με την συνεργασία όσων έχουν την ειδική σε βάθος γνώση, μόρφωση και τεχνογνωσία. Η συνεργασία αυτή θα είναι και αμφίδρομη και αμφω επωφελής. Πρόκειται για την ευρύτατη χρήση και εκμετάλλευση της Κυβερνητικής.
Η εκπαίδευση σίγουρα θα πρέπει να και ειδική και πρακτική, αλλά αυτή είναι παρεπόμενη και θεραπαινίδα της Παιδείας.
Ο διαχωρισμός σε ανθρωπιστικές (θεωρητικές) σπουδές και σε πρακτικές (θετικές) είναι όλως λάθος, όπως ανέφερα ήδη. Πλέον των παραπάνω επιχειρημάτων, πρέπει να τονίσουμε τα εξής:
α) Οι ανθρωπιστικές σπουδές και η θεωρητική κατάρτιση έχουν ως αποτέλεσμα να βοηθούν τον καθένα μας να αντιμετωπίζει το κάθε πρόβλημα στην βάση του, την ανθρώπινη και να το εκλογικεύομε. Κι όταν λέμε ανθρώπινη δεν περιλαμβάνουμε μόνο τον άνθρωπο αυτοτελώς, αλλά ως βιολογική ύπαρξη, ενταγμένη στο φυσικό περιβάλλον και στην κοινωνία, που είναι κι αυτή ένα φαινόμενο της βιολογικής του εξέλιξης.
β) Η πρακτική (θετική) εκπαίδευση θα ήταν ορθότερο να ονοματίζεται ως τεχνολογική κατάρτιση. Υπό την άποψη αυτή και οι θετικές σπουδές είναι ανθρωπιστικές-θεωρητικές, ενώ η πρακτική, τεχνολογική κατάρτιση είναι η μέθοδος εφαρμογής των ανθρωπιστικών σπουδών. Η τεχνολογική κατάρτιση, χωρίς κάποιο σωστό ιδεολογικό υπόβαθρο, οδηγεί σε εκτρώματα. Η Πρωσική παιδεία και νοοτροπία οδήγησε στα κρεματόρια και στην δημιουργία μιας τέλειας πολεμική μηχανής. Η Προτεσταντική παιδεία οδήγησε στο σημερινό απάνθρωπο Καπιταλισμό.
Με τον τρόπο αυτό ο Άνθρωπος θα μπορέσει και να εξελιχθεί ως βιολογικό είδος και σωματικά και διανοητικά, διότι, σίγουρα, δεν είμαστε ο άνθρωπος που μας αρέσει και μπορούμε να γίνουμε καλύτροι.
*Φωτογραφία: Yin Ang