Μετά την 1η Γιορτή Κάνναβης που διοργανώθηκε στο Σύνταγμα, παρά την μεγάλη προβολή που έτυχε από τα μέσα, η σύγχυση μεταξύ των εννοιών «αποποινικοποίηση» και «νομιμοποίηση» φαίνεται να παρέμεινε αντί να αποσαφηνιστεί. Αυτό το κείμενο στοχεύει να επεξηγήσει ικανοποιητικά τις έννοιες της «αποποινικοποίησης της κάνναβης» και της «νομιμοποίησης της κάνναβης», να αναδείξει τις διαφορές τους καθώς και να αποσαφηνίσει την ορθή χρήση τους.
Αρχικά, και οι δύο αυτές έννοιες είναι αντίθετες προς της λογική της ποινικοποίησης της κάνναβης που υπάρχει στην Ελλάδα. Μια λογική που εμπίπτει στη γενικότερη λογική του Πολέμου κατά των Ναρκωτικών (War on Drugs), όπου ένα παρακλάδι του είναι ο Πόλεμος κατά της Κάνναβης. Αυτή η λογική εκτρέφεται από την ιδέα της ποινικοποίησης όχι μόνο του εμπόρου, αλλά και του χρήστη, βλέποντας τον χρήστη ως εγκληματία. Μετά από αρκετές δεκαετίες αυτής της απαγορευτικής προσέγγισης που δεν απέδωσε και πολλά, μερικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο στρέφονται σε εναλλακτικές τακτικές και προτάσεις.
Στις Η.Π.Α., τέσσερις Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένης της Washington D.C., ψηφίσανε να νομιμοποιήσουν την πώληση κάνναβης για ψυχαγωγική χρήση, ενώ και άλλες 24 πολιτείες έχουν νομιμοποιήσει τη πώληση κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς και άλλες 9 τείνουν προς αυτή τη κατεύθυνση. Η Ουρουγουάη επίσης νομιμοποίησε τη κατοχή, προμήθεια και πώλησης τόσο της ψυχαγωγικής κάνναβης όσο και της ιατρικής κάνναβης. Άλλα μέρη στο κόσμο έχουν υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση, την αποποινικοποίηση αλλά όχι νομιμοποίηση. Στις 25 Φεβρουαρίου 2015, η Τζαμάικα ψήφισε ένα νόμο για την αποποινικοποίηση της κατοχής μικρών ποσοτήτων μαριχουάνας. Αρκετές άλλες χώρες, κυρίως στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση όσο αφορά την αποποινικοποίηση της κατοχής και χρήσης κάνναβης. Κάποιες χώρες έχουν προχωρήσει παραπέρα, όπως η Πορτογαλία, η οποία έχει αποποινικοποιήσει τη κατοχή για ιδία χρήση όλων των ναρκωτικών.
Αυτά τα μοντέλα υιοθετούν διαφορετικές πολιτικές σχετικά με την κάνναβη, είτε περιλαμβάνοντας απλά αποποινικοποίηση της χρήσης και της κατοχής για ιδία χρήση, είτε περιλαμβάνοντας ένα γενικότερο ρυθμιστικό πλαίσιο νομιμοποίησης της πώλησης μέσα από μια ελεγχόμενη, ρυθμιζόμενη και φορολογούμενη αγορά. Παρ ’όλα αυτά, η σύγχυση μεταξύ των εννοιών της «αποποινικοποίησης» και της «νομιμοποίησης» ακόμα υπάρχει. Ποια είναι όμως η διαφορά;
Βλέποντας το από νομική πλευρά, η αποποινικοποίηση οποιουδήποτε πράγματος, αναφέρεται σε κατάργηση ενός νόμου που υπήρχε και διατηρούσε το συγκεκριμένο πράγμα ποινικά κολάσιμο. Από την στιγμή της κατάργησης του συγκεκριμένου νόμου, το αντικείμενο ή η πράξη που θεωρείτο ποινικοποιημένη, τώρα γίνεται αποποινικοποιημένη. Παράλληλα όμως η κατάργηση αυτού του νόμου, μπορεί να συνοδευτεί από ρυθμίσεις όπως πχ. μετά από την αποποινικοποίηση κατοχής για ιδία χρήση, μπορεί να τεθεί ρύθμιση για το ανώτατο όριο κατοχής για ιδία χρήση.
Πιο πρακτικά, η αποποινικοποίηση της κάνναβης δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να κατέχουν όση ποσότητα θέλουν ή να κάνουν χρήση κάνναβης με πλήρη ατιμωρησία. Για παράδειγμα, μπορεί να τεθεί ρύθμιση που θα απαγορεύει την χρήση σε δημόσιους χώρους και θα θέτει όρια κατοχής γραμμαρίων. Αυτό θα σημαίνει ότι η κατοχή μικρών ποσοτήτων (ανάλογα με το όριο σε γραμμάρια που να δικαιολογεί την ατομική χρήση που έχει θέσει η κάθε χώρα) δεν λερώνει το ποινικό μητρώο ούτε επιφέρει ποινή φυλάκισης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αποποινικοποίηση αφορά μόνο την κατοχή ή την χρήση, αφού όταν μιλάμε για νομιμοποίηση εννοούμε κυρίως την νομιμοποίηση μαζικής καλλιέργειας, μεταφοράς, προμήθειας και πώλησης. Η αποποινικοποίηση αφαιρεί απλά ποινικές ή και χρηματικές ποινές για την κατοχή και χρήση κάνναβης. Επομένως, δεν ασχολείται ολοκληρωμένα με την ρύθμιση της αγοράς της κάνναβης, που περιέχει τους κανόνες σχετικά με την καλλιέργεια, την πώληση, τον έλεγχο και τη φορολογία.
Η αποποινικοποίηση μπορεί να είναι ένα χρήσιμο πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση μιας πιο λογικής προσέγγισης των ναρκωτικών. Το μειονέκτημα της αποποινικοποίησης είναι ότι δεν συμβάλει στην υπονόμευση ή στην καταπολέμηση του ποινικού εγκληματικού μονοπωλίου της βιομηχανίας των ναρκωτικών. Για παράδειγμα στην Washington DC όπου αν και η κατοχή έχει αποποινικοποιηθεί, το Κογκρέσο έχει εμποδίσει στην πόλη τη νομιμοποίηση της αγοράς και πώλησης της μαριχουάνας. Ως εκ τούτου, η πώληση κάνναβης στην Washington D.C παραμένει μονοπώλιο του εγκλήματος, ενώ την ίδια στιγμή η κατοχή και η χρήση είναι αποποινικοποιημένη.
Από την άλλη, η νομιμοποίηση αποτελεί per se μια ακόμη πηγή της φορολογίας μέσα σε μια ελεγχόμενη και ρυθμιζόμενη αγορά. Η κοινή αντίληψη που διατυπώνεται από τους υποστηρικτές της νομιμοποίησης κυμαίνεται γύρω από τη λογική του αμοιβαίου κέρδους και από τις δύο πλευρές. Από τη μία κέρδος για την κυβέρνηση και το κράτος μέσω της φορολογίας και από την άλλη κέρδος για τον πολίτη/χρήστη/καταναλωτή, ο οποίος επωφελείται μέσα από μια ελεγχόμενη αγορά, καθώς τα πλεονεκτήματα που του προσφέρει είναι ποικίλα και εστιάζονται κυρίως στη προστασία του και στην υγεία του.
Συμπερασματικά, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η αποποινικοποίηση αποτελεί ευχάριστο νέο για τους ανθρώπους που θέλουν να καπνίζουν κάνναβη χωρίς να έχουν συνέπειες από το νόμο, αλλά αν δεν συνοδευτεί τελικά με ένα νομικό πλαίσιο ρύθμισης της νομιμοποίηση της μαζικής καλλιέργειας, της προσφοράς, τα προμήθειας και της λιανικής πώλησης, τότε είναι επίσης πολύ βολικό και για τους ανθρώπους που ελέγχουν το παράνομο εμπόριο κάνναβης. Επιπλέον, αυτό δεν είναι και σχεδόν καθόλου επωφελές για το κράτος, καθώς δεν εισπράττει φόρους αλλά ούτε και ελέγχει μέσω της φορολογίας και των ελεγκτικών μηχανισμών την αγορά, στην ουσία αφήνοντας ανεξέλεγκτο το παράνομο εμπόριο και απροστάτευτο τον χρήστη/καταναλωτή.
Όπως επισήμανε εύστοχα η έκθεση της Health Poverty Action, oι κυβερνήσεις θα πρέπει να επανεκτιμήσουν την προσέγγιση που έχουν και να απομακρυνθούν από τα κατασταλτικά μέτρα που επιδεινώνουν περαιτέρω την περιθωριοποίηση. Πρέπει να επενδύσουν τους πόρους τους στις πολιτικές που βασίζονται στις αρχές της δημόσιας υγείας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει, ότι η αποποινικοποίηση μπορεί να είναι η αρχή, όμως θα έπρεπε να είναι συνυφασμένη με ένα γενικότερο πλαίσιο νομιμοποίησης-ρύθμισης-ελέγχου της αγοράς ώστε να προστατευθεί πλήρως ο πολίτης.