Η Σίλβια Φεντερίτσι (1942, Πάρμα) μιλά και χαμογελά ήρεμα. Έχει ρυτιδωμένα χέρια και δηκτική γλώσσα.
Είναι η Παναγία των φεμινιστριών. Οι εκδόσεις «Τραφικάντες ντε Σούενιος» την έφεραν τον Μάιο στην Ισπανία για να παρουσιάσει το τελευταίο της βιβλίο, Επανάσταση στο σημείο μηδέν, με θέμα την οικιακή εργασία, την κρίση της κοινωνικής φροντίδας και τα κοινά αγαθά.
Επισκέφτηκε τη Βαρκελώνη, την Ιρούνια, το Θουγαραμούρντι, τη Μαδρίτη, τη Μάλαγα και τη Σεβίλλη· το κόμμα Αλτερνατίβο θέλησε να επαναλάβει την παράσταση και στο Μπιλμπάο, όπου εκατοντάδες άτομα σχημάτισαν ουρά για να την ακούσουν. Κάποια δεν μπόρεσαν να βρουν θέση. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της στην Ισπανία συναντήθηκε με συλλογικότητες γυναικών για να μιλήσει μαζί τους για την οικιακή εργασία.
Η συνέντευξή της στο ισπανικό περιοδικό Πικάρα:
Πώς ήταν η επίσκεψη στο Θουγαραμούρντι; Η επίσκεψη στην περιοχή με συγκίνησε πολύ. Είναι το μόνο μέρος της Χώρας των Βάσκων, όπου, σύμφωνα με την έρευνά μου, οι άνδρες είχαν οργανωθεί εναντίον των μαγισσών. Το 1609 άρχισαν να φυλακίζουν, να βασανίζουν και να δολοφονούν πολλές γυναίκες. Τις κάρφωναν με τα σύνεργα που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί στο κυνήγι φαλαινών. Μ’ ενόχλησε πάρα πολύ το γεγονός ότι το έχουν μετατρέψει σε εμπόριο, ότι πουλούν μια εικόνα των μαγισσών που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Προβάλλουν μια στρεβλή άποψη που τις υποβιβάζει και τις εξευτελίζει: γυναίκες χοντρές, άσχημες, με μεγάλη μύτη, μεγάλες σε ηλικία. Συντηρούν την εικόνα που δημιούργησαν γι’ αυτές οι διώκτες τους. Τι προτείνεις; Θα ήθελα να δω τις γυναίκες να κινητοποιούνται και να λένε: «Αρκετά λεφτά βγάλατε σε βάρος της σάρκας μας». Θα έπρεπε να πάμε στους πάγκους των πωλητών της περιοχής με πανό που να εξηγούν τι συνέβη πραγματικά. Είναι καιρός ν’ αποκαλύψουμε την ιστορία του αίματος, των βασανισμών, της βίας και των διώξεων. Ο φεμινισμός βρίσκεται σε αποστρατεία; Ο φεμινισμός σήμερα είναι ένα πολύ σύνθετο φαινόμενο. Από το ένα μέρος υπάρχει ένα νέο κίνημα που εμφανίζεται μεταξύ των νεότερων γυναικών, επειδή γι’ αυτές η ζωή συνεχίζει να είναι πιο δύσκολη απ’ ό,τι για τους άνδρες. Όσες προσδοκίες είχαν, σταδιοδρομία, εξωοικιακή εργασία, κατανομή καθηκόντων, δεν πραγματοποιήθηκαν ή πραγματοποιήθηκαν σε ελάχιστο βαθμό. Οι διεκδικήσεις του φεμινισμού παραμένουν επίκαιρες. Από το άλλο μέρος υπάρχει μεγάλη υποτίμηση του φεμινισμού, η οποία ανάγεται στη δεκαετία του ’70 με ευθύνη των Ηνωμένων Εθνών. Ο ΟΗΕ εισέβαλε στον χώρο του φεμινισμού, τον οικειοποιήθηκε και τον διαστρέβλωσε· επανακαθόρισε τους στόχους του και ακύρωσε όλες τις ανατρεπτικές του δυνατότητες διατηρώντας μόνο τη νεοφιλελεύθερη οπτική. Ποια είναι αυτή η οπτική; Αυτή που λέει ότι η απελευθέρωση των γυναικών περνά μέσα από την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, την ισότητα ευκαιριών. Είναι διεκδικήσεις καπιταλιστικές και νεοφιλελεύθερες. Ο ΟΗΕ δημιούργησε έναν παγκόσμιο φεμινισμό του κράτους, σύμφωνα με τον οποίο οι γυναίκες αποτελούν μέρος των διεθνών διασκέψεων ή των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Επιτίθενται στην απλήρωτη εργασία υποτιμώντας την αναπαραγωγή και αποφεύγοντας ν’ ασκήσουν κριτική στον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός χρησιμοποιεί το γυναικείο σώμα. Δημιούργησαν έναν πολύ συμβιβαστικό φεμινισμό με νεοφιλελεύθερους στόχους. Πρέπει να επανακτήσουμε την πολιτική του φεμινισμού. Το φεμινιστικό κίνημα έχει πεθάνει; Πιστεύω ότι σήμερα ο φεμινισμός δεν υπάρχει ως μαζικό κοινωνικό κίνημα. Υπάρχει ο πολιτισμικός φεμινισμός, αλλά όχι ως πολιτική και κοινωνική δύναμη. Υπάρχει φεμινιστική πολιτική σε κάθε κοινωνικό κίνημα, γιατί όλα τα κινήματα έπρεπε να συνομιλήσουν με τον φεμινισμό. Δεν βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση με αυτήν πριν από τριάντα χρόνια. Υπάρχει πολύ περισσότερη ισότητα και οι γυναίκες έχουμε περισσότερη αυτονομία απέναντι στους άνδρες, όχι όμως και απέναντι στο κεφάλαιο. Δεν υπάρχει δύναμη ικανή ν’ αντισταθεί στον καπιταλισμό. Κάποιες νέες γυναίκες απέκτησαν πάλι τρόπους συμπεριφοράς τους οποίους εμείς είχαμε απορρίψει και πιστεύω ότι αυτό αποδεικνύει ότι υπάρχει οπισθοδρόμηση.
Στα έργα σου αναφέρεσαι στον φεμινισμό ως «ανολοκλήρωτη επανάσταση». Ο φεμινισμός διαμόρφωσε συνειδήσεις, αλλά δεν κατόρθωσε ν’ αποκτήσει ευρύτερη εμβέλεια; Ναι. Το φεμινιστικό κίνημα δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στη διαδικασία παγκοσμιοποίησης, η οποία βρίθει από συνεχείς επιθέσεις κατά της αναπαραγωγικής εργασίας σε όλα τα επίπεδα. Δεν μπόρεσε ν’ αντισταθεί στις κοινωνικές περικοπές, δεν μπόρεσε ν’ αλλάξει την οργάνωση της εργασίας. Σήμερα οι ώρες εργασίας είναι περισσότερες απ’ ό,τι στο παρελθόν! Δέκα ώρες. Η συμφιλίωση με την οικογενειακή ζωή είναι αδύνατη. Είμαστε μάρτυρες μιας μεγάλης κρίσης στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας και οι γυναίκες δεν έχουν χρόνο για να ξεκουραστούν, ούτε για να διαβάσουν, ούτε για να συμμετάσχουν σε μια πολιτική συγκέντρωση ή σε μια διαδήλωση. Δεν έχουν χρόνο για τον ίδιο τον εαυτό τους. Ζούμε με μια συνεχή αγωνία επιβίωσης. Οι γυναίκες στις Ηνωμένες Πολιτείες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αντικαταθλιπτικών. Είναι ζωή με άγχος, έγνοιες και δουλειά, δουλειά, δουλειά.
Ποιο είναι το λάθος του φεμινισμού; Τη δεκαετία του ’70 όταν το φεμινιστικό κίνημα, τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη, έπρεπε να πάρει στρατηγικές αποφάσεις, εγκατέλειψε εντελώς το πεδίο της αναπαραγωγής και επικεντρώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην εξωοικιακή εργασία. Ο σκοπός ήταν η κατάκτηση της ισότητας μέσω του εργασιακού τομέα. Όμως οι άνδρες είχαν κουραστεί απ’ αυτόν τον χώρο και η επίτευξη ισότητας στην κούραση και την καταπίεση δεν αποτελεί στρατηγική. Γίναμε δεκτές στη μισθωτή εργασία, στην οποία μέχρι τότε κυριαρχούσαν οι άνδρες, ωραία· αλλά δεν καταλάβαμε ότι ήταν η στιγμή για να στραφούμε εναντίον της μισθωτής εργασίας. Δεν κατανοήσαμε το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αγωνιζόμασταν. Αγωνιστήκαμε με όπλα που δεν λειτουργούσαν. Τότε δούλευα σε μια οργάνωση που ονομαζόταν «Διεθνής Εκστρατεία υπέρ της Μισθωτής Οικιακής Εργασίας». Πιστεύαμε ότι, χωρίς ν’ αγωνιστούμε για την αναπαραγωγική εργασία, δεν θα πετυχαίναμε τίποτε. Για ν’ αλλάξει η θέση των γυναικών πρέπει ν’ αλλάξουν τρεις σχέσεις: γυναίκες – κράτος, γυναίκες – άνδρες και γυναίκες – κεφάλαιο. Προτεραιότητα έχει η αναπαραγωγική εργασία. Είναι το κεντρικό πρόβλημα, γιατί οι ρόλοι, τους οποίους διαμόρφωσε ο καπιταλισμός για τις γυναίκες, βασίζονται ακριβώς σ’ αυτό: ο καπιταλισμός δημιούργησε τον διεθνή καταμερισμό εργασίας κατά φύλο. Από ‘δω πρέπει να ξεκινήσουμε. Το φεμινιστικό κίνημα δεν ακολούθησε αυτόν τον δρόμο και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν μπόρεσε να επιφέρει μεγάλες αλλαγές. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της «Επανάστασης στο σημείο μηδέν»; Ναι, η «Επανάσταση στο σημείο μηδέν» είναι αυτή που δεν έχει γίνει ακόμη, γιατί δεν ελήφθη υπόψη το πρόβλημα της υποτίμησης της αναπαραγωγικής εργασίας. Ζούμε έναν πόλεμο κατά των γυναικών; Ναι, ναι, ναι, ναι. Ο καπιταλισμός και η παγκοσμιοποίηση επιτίθενται στα μέσα αναπαραγωγής: απαλλοτρίωση γαιών, περικοπές στο κράτος πρόνοιας, επισφάλεια στην εργασία και στη ζωή. Είναι συνήθης στρατηγική, παραδοσιακά καπιταλιστική, την οποία ο Μαρξ ονόμασε «πρωταρχική συσσώρευση»: αν θέλεις ν’ αυξήσεις τα κέρδη σου και να επιβάλεις πειθαρχία πρέπει να διαχωρίσεις τους άνδρες και τις γυναίκες από τα μέσα αναπαραγωγής. Αν δεν έχουν τρόπο ν’ αναπαραχθούν, εξαρτώνται από σένα. Δέχονται οποιαδήποτε συνθήκη. Και ποια είναι τα κοινωνικά υποκείμενα που επιφορτίζονται σε πρώτο πρόσωπο με την αναπαραγωγή; Οι γυναίκες. Δεν μπορείς να στραφείς εναντίον της αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης χωρίς να στραφείς εναντίον των γυναικών. Η βία κατά των γυναικών είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Στη Λατινική Αμερική και την Αφρική, παραδείγματος χάρη, όπου οι γυναίκες ασχολούνταν με τη γεωργία επιβίωσης, τι κάνουν οι διεθνείς θεσμοί; Αρπάζουν τα εδάφη, τα ιδιωτικοποιούν. Δεν θεωρείς επικίνδυνο να επικεντρώνεις όλη την κριτική σου στον καπιταλισμό; Οι γυναίκες δεν είναι απαλλαγμένες από τη βία και σε άλλα συστήματα. Δεν υπάρχει άλλο σύστημα εκτός από τον καπιταλισμό, ούτε στην Κούβα ούτε στη Βενεζουέλα. Αστειεύεσαι; Η ιδέα ότι ο καπιταλισμός είναι μόνο οικονομικό σύστημα αποτελεί καπιταλιστική προκατάληψη. Είναι σύστημα πολιτισμικό και κοινωνικό. Δεν υπάρχει οικονομία χωρίς κοινωνικές, πολιτισμικές ή πολιτικές σχέσεις. Σήμερα όλοι και όλες ζούμε στο καπιταλιστικό σύστημα. Υπάρχουν χώρες που διανέμουν καλύτερα τον πλούτο απ’ ό,τι άλλες, αλλά δεν υπάρχουν χώρες έξω από την οικονομία της αγοράς. Δεν έχει νόημα να λέμε ότι θέλουμε μια κοινωνία που δεν θα είναι καπιταλιστική, γιατί θα μπορούσαμε να οικοδομήσουμε ένα σύστημα ακόμη χειρότερο. Αυτό που εγώ θέλω να δημιουργήσω είναι μια κοινωνία χωρίς ιεραρχία, που δεν θα βασίζεται στην εκμετάλλευση της εργασίας των άλλων.
Όμως η πατριαρχία δεν είναι αυτόνομο σύστημα;
Δεν το πιστεύω. Η πατριαρχία πάντα ανήκε στα συστήματα που ιδιοποιούνταν την ανθρώπινη εργασία. Το γυναικείο σώμα είναι πηγή πλούτου, γεννά παιδιά, εργατικά χέρια. Πρόκειται για τη λογική της εργασιακής εκμετάλλευσης. Η πατριαρχία δεν αρχίζει με τους άνδρες που εξουσιάζουν τις γυναίκες, αλλά μ’ ένα σύστημα εργασίας που καταπιέζει τους άνδρες και βασίζεται στον έλεγχο της κύριας πηγής πλούτου. Όμως αντιλαμβάνεσαι τι πλούτο συνεπάγεται το σώμα των γυναικών; Φαντάζεσαι ν’ αποφασίσουν οι γυναίκες να μην κάνουν παιδιά; Το φαντάζεσαι; Ο λεσβιασμός θα μπορούσε να είναι μια καλή λύση; Σήμερα και οι λεσβίες κάνουν παιδιά. Δεν παραλείπεις τις λεσβίες από την ανάλυσή σου; Έχω γράψει πολύ σχετικά με τον καπιταλισμό και τη σεξουαλικότητα, την πειθαρχία της σεξουαλικότητας την οποία επέβαλε ο καπιταλισμός. Τη δεκαετία του ‘70 μιλούσαμε για μια μεγάλη αντίφαση του καπιταλισμού. Ο καταμερισμός εργασίας ήταν τότε ομοφυλοφιλικός καταμερισμός: οι άνδρες δουλεύουν με άνδρες και οι γυναίκες με γυναίκες. Η ετεροφυλοφιλία υπήρχε μόνο στο πλαίσιο του γάμου. Άρα ήταν δύσκολο να υπάρξει συνεννόηση μέσα στον γάμο. Η οικογένεια ποτέ δεν ήταν τόπος γαλήνης. Από το άλλο μέρος τη δεκαετία του ‘60 και του ‘70 ήταν για μένα σαφές ότι ο λεσβιασμός είχε μεγάλη ανατρεπτική αξία για πολλούς λόγους. Ο καπιταλισμός παραχωρεί τον έλεγχο στους άνδρες, τους μετατρέπει σε κατ’ οίκον απεσταλμένους τους συστήματος και αυτό δεν συμβαίνει σε μια λεσβιακή σχέση. Επιπλέον ο λεσβιασμός προϋποθέτει μεγάλη εκτίμηση για τις γυναίκες και έναν χώρο ηρεμίας, απαλλαγής από τόσες πιέσεις. Αλλά τώρα καταλαβαίνω ότι αυτό δεν είναι αρκετό, γιατί σε μια ετεροφυλοφιλική κοινωνία οι λεσβιακές σχέσεις αναπαράγουν την ετεροπατριαρχική λογική. Πιστεύω, αν και δεν είμαι σίγουρη, ότι η ικανότητα ρήξης, την οποία είχε κάποτε ο λεσβιασμός, τώρα είναι λιγότερο ισχυρή. Ο ίδιος ο καπιταλισμός έχει αναδιαμορφώσει την ιδέα περί οικογένειας για να συμπεριλάβει τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Σ’ αυτό οφείλεται η θέσπιση του γάμου των ομοφυλοφίλων σε διάφορες χώρες; Ασφαλώς. Ο καπιταλισμός χρειάζεται την οργάνωση του οίκου με βάση την αναπαραγωγική εργασία. Στο πλαίσιο της κρίσης, όπου έχουν γίνει τόσο πολύ της μόδας τα κεκάκια, δεν εκθειάζεται υπερβολικά η αναπαραγωγική εργασία; Σχετικά μ’ αυτό υπάρχει τώρα μεγάλη συζήτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι ένα είδος εκτίμησης της εργασίας σε ψυχολογικό επίπεδο, αλλά δεν υπάρχει καμιά ρήξη σε πολιτικό επίπεδο. Ακριβώς το αντίθετο. Είναι ασφαλιστική δικλείδα. Δεν πρόκειται για ζήτημα που μπορεί να προκαλέσει αλλαγές ούτε καμιά ρήξη. Απλώς σημαίνει ότι, αν έχεις χρόνο και χρήματα, μπορείς να φτιάξεις τα γλυκά σου στο σπίτι [γέλια]. Δεν είναι όμως επικίνδυνο το γεγονός ότι συμβαίνει; Ο δικός μας λόγος περί επανεκτίμησης της οικιακής εργασίας δεν έχει καμία σχέση με τα σπιτικά κεκάκια. Λέμε ότι πρέπει ν’ αγωνιστούμε για να μην αποψιλώνονται και να μην κόβονται τα δάση· ν’ αγωνιστούμε για να μη συνεχίσουν να μολύνονται τα ποτάμια και οι θάλασσες· για να θέσουμε τον παραγόμενο πλούτο στην υπηρεσία των γυναικών. Για ν’ αλλάξουμε τη λογική του συστήματος. Να παράγουμε για τη ζωή και όχι για την αγορά. Καμιά σχέση με τα κεκάκια. Και αν τα γλυκά τα φτιάχνει άλλη; Το φεμινιστικό κίνημα έκανε μεγάλο λάθος που δεν διεκδίκησε μισθό για την οικιακή εργασία. Τι συμβαίνει τώρα; Αυτό το βάρος πρέπει να το επωμιστεί μια άλλη γυναίκα. Πολλές, μετανάστριες. Η αναδιοργάνωση της οικιακής εργασίας βασίζεται σε μια μεγάλη αδικία: γυναίκες που αφήνουν τις οικογένειές τους και φεύγουν μακριά από το σπίτι τους για να φροντίσουν τις οικογένειες άλλων γυναικών. Όμως είναι αλήθεια ότι υπάρχουν γυναίκες που μπορούν να επωμιστούν τη φροντίδα της οικογένειάς τους χωρίς βοήθεια. Δεν μου αρέσουν οι ηθικολογίες, γιατί μερικές φορές δεν υπάρχει άλλη επιλογή, πρέπει όμως να έχουμε πολιτική στρατηγική που θα μας οδηγήσει σε αλλαγή του προτύπου, σύμφωνα με το οποίο άνδρες και γυναίκες θ’ αποφασίζουν με ποιον τρόπο θ’ αναπαράγονται χωρίς τη λογική της εξουσίας. Μετάφραση: Δήμητρα Κοκκινίδου Πηγή: Pikara