Η εκτέλεση των σκιτσογράφων του γαλλικού περιοδικού Charlie Hebdo προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η δολοφονική επίθεση ενάντια σε ανθρώπους οι οποίοι κρατούσαν μολύβια και πληκτρολόγια ήταν μια επίθεση ενάντια στην ελευθερία της άποψης, τη σάτιρα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την αντίθεση στον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία.
Ήταν επίθεση κατά κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, ακριβώς όπως είναι οποιαδήποτε δολοφονία αμάχων που αγωνίζονται για την ελευθερία τους, το μέλλον των παιδιών τους και την υπεράσπιση των κοινωνικών τους κεκτημένων. Από το Παρίσι ως τη Λωρίδα της Γάζας κι από τα κινεζικά εργοστάσια της Σενζέν ως το Μιζούρι των Ηνωμένων Πολιτειών.
Κι όμως. Τα πρωτοσέλιδα του περιοδικού Charlie Hebdo δημιούργησαν μια τεράστια συζήτηση για το πόσο ένας κατά φαντασίαν θρησκευόμενος δικαιούται να φανατίζεται και να δολοφονεί στο όνομα του Θεού του, αλλά και για το ποιος έχει δικαίωμα να οικειοποιείται νεκρούς δημοσιογράφους, σκιτσογράφους και αστυνομικούς (ναι υπήρχαν και νεκροί Μουσουλμάνοι αστυνομικοί) για να προωθήσει μια ατζέντα ομοφοβίας, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας.
Επειδή όμως ορισμένες φορές τα καλύτερα συμπεράσματα βγαίνουν μέσα από τις πιο εύστοχες ερωτήσεις, ιδού ένα μικρό δείγμα:
Είναι δυνατόν ένα σατιρικό μέσο ενημέρωσης να χλευάζει τα θεία;
Βεβαίως. Η περίπτωση του Charlie Hebdo είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές. Το περιοδικό ακολουθεί την ίδια πολιτική από τη δεκαετία του ’60. Τα πρωτοσέλιδα του έχουν στραφεί, μεταξύ άλλων, ενάντια στον θρησκευτικό φανατισμό, τον φονταμενταλισμό, τις θρησκευτικές διακρίσεις, την παράνοια που φέρνει ο εκκλησιαστικός υπνωτισμός φτωχών και περιθωριοποιημένων λαϊκών μαζών, τα εγκλήματα της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της Δύσης.
Ναι, αλλά πώς γίνεται να απεικονίζεται το Άγιο Πνεύμα να πηδάει τον Υιό, που πηδάει τον Πατέρα και τον Μωάμεθ να γλωσσοφιλιέται με αγνώστους;
Γιατί να μην γίνεται; Ποιος είπε ότι ο Θεός, ο Αλλάχ ή ο Μωάμεθ παρεξηγούνται από τέτοια δημοσιεύματα. Όποιος ισχυρίζεται ότι δρα εξ ονόματός τους, ή κατ’ εντολή τους, είτε είναι θεομπαίχτης, είτε τρελός, είτε και τα δύο μαζί.
Ως πού μπορεί να φτάσει η σάτιρα; Είναι δυνατόν να σατιρίζονται κι άλλοι εκτός από τους ισχυρούς;
Ναι, φυσικά και είναι. Η σάτιρα μπορεί να στρέφει την προσοχή της παντού. Με τη μόνη διαφορά ότι η σάτιρα οφείλει να είναι ακριβοδίκαιη. Αν ενεργεί για λογαριασμό του ισχυρού, δεν είναι σάτιρα αλλά προπαγάνδα. Αν στοχεύει μόνο μια κοινωνική ομάδα, θρησκεία, τάξη, πολιτική πεποίθηση, ιδεολογία, κομματική παράταξη, τότε είναι ελεγχόμενη. Αυτό δεν είναι σάτιρα, αλλά εκτέλεση συμβολαίου συγκεκριμένων συμφερόντων.
Πρέπει τελικά να φοβόμαστε τους Μουσουλμάνους, του Χριστιανούς ή οποιονδήποτε θρήσκευμα ή δόγμα;
Δεν υπάρχει καν λόγος να κάνουμε μια ερώτηση σαν αυτή. Τι έχουμε να φοβηθούμε από έναν Μουσουλμάνο, έναν Χριστιανό ή έναν άθεο; Εφόσον ο καθένας κρατάει την πίστη του για τον εαυτό του, πώς μπορούμε να λέμε ότι ένας Εβραίος είναι κατά κανόνα φιλάργυρος ή «μασώνος»; Αυτές είναι τουλάχιστον ηλίθιες θεωρίες στις οποίες η ανθρωπότητα υποτίθεται ότι έχει δώσει τις απαντήσεις της εδώ και μερικούς αιώνες. Τουλάχιστον στη θεωρία.
Ζει η Ευρώπη έναν πολιτισμικό πόλεμο;
Όχι. Η Ευρώπη δεν ζει κανέναν πολιτισμικό, θρησκευτικό ή φυλετικό πόλεμο. Ο πόλεμος ο οποίος διεξάγεται στην Ευρώπη είναι καθαρά ταξικός. Και έχει προκληθεί από τις ίδιες τις πολιτικές της μακριά από τα δικά της σύνορα. Ο θρησκευτικός φανατισμός αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες το εργαλείο της Δύσης για την επεκτατική της πολιτική στη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και την Αφρική. Η μειοψηφία των φανατικών εξοπλίστηκε και εκπαιδεύτηκε στρατιωτικά για να επιβληθεί στους πολλούς, επιστρέφοντάς τους αιώνες πίσω.
Πολιτισμικά, ιστορικά, κοινωνικά.
Οι φτωχοποιημένες και αμόρφωτες μάζες ανθρώπων μεγάλωσαν μέσα στη βία και το μίσος για τον «άπιστο». Μόλις ο άπιστος σταμάτησε να τους στηρίζει, τότε στράφηκαν εναντίον του. Κι όταν οι πατρίδες τους έγιναν πεδία αιματηρών συγκρούσεων, τότε εξάπλωσαν τον φανατισμό τους στα ευήκοα ώτα εκείνων που παρέμειναν στο περιθώριο, εντός των συνόρων των «απίστων». Κι ύστερα επάνδρωσαν τα πιο αρρωστημένα τους σχέδια. Άλλωστε, το ισλαμικό Χαλιφάτο δεν είναι παιδί των φονταμεταλιστών. Είναι γνήσιος γόνος της δυτικής πολιτικής, εξοπλισμένος κατά ένα μεγάλο βαθμό από τον έμπορο όπλων που ακούει στο όνομα Φρανσουά Ολάντ.
Μπορεί να θεωρήσει κάποιος τη δολοφονία των σκιτσογράφων και των δημοσιογράφων του Charlie Hebdo πολιτικό γεγονός;
Όχι. Η δολοφονία τους δεν είναι πολιτικό γεγονός, αλλά μια πράξη εκδίκησης στο όνομα ενός αιμοσταγούς θεού ο οποίος δεν υπάρχει καν στα ιερά τους βιβλία, αλλά αποτελεί μια στρέβλωση της αληθινής θρησκείας την οποία υποτίθεται ότι τιμούν. Παρόλα αυτά, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας και η ακροδεξιά ηγέτιδα του Γαλλικού Μετώπου, έσπευσαν να εκμεταλλευτούν πολιτικά τις δολοφονίες, ο καθένας για τους δικούς του σκοπούς. Ο Αντώνης Σαμαράς για να προωθήσει τη μεταναστοφοβία και τον ρατσισμό ο οποίος διακρίνει τον ίδιο και την πολιτική του. Η Μαρίν Λεπέν για να προωθήσει την ατζέντα –μεταξύ άλλων- των θρησκευτικών διώξεων, της επαναφοράς της θανατικής ποινής και του στιγματισμού των μειονοτήτων. Επιδιώξεις τις οποίες είχαν κριτικάρει πολλάκις οι δολοφονημένοι σκιτσογράφοι του Charlie Hebdo.
Ήταν ακραίο το Charlie Hebdo;
Για κάποιους ναι. Για άλλους όχι. Ποιος είναι αυτός που ορίζει τι είναι ακραίο και τι όχι; Ο Θεός; Ο Μωάμεθ; Ο νόμος;
Οι αναγνώστες, είναι η απάντηση.
Εκείνοι επιλέγουν αν κάτι αρμόζει στο γούστο ή τα κριτήρια τους. Κι αν δεν τους κάνει, δεν το αγοράζουν. Ούτε το αναπαράγουν. Στο τέλος, αυτό είναι το μόνο εργαλείο που διαχωρίζει την ποιοτική σάτιρα από τη χυδαιότητα.
Έχουν το δικαιώματα τα κόμματα να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για τους νεκρούς σκιτσογράφους;
Αναλόγως την περίπτωση. Κόμματα σαν τη Νέα Δημοκρατία, η οποία έχει καταδικάσει τα πρωτοσέλιδα από το Ποντίκι και το περιοδικό Unfollow ενώ έχει στηρίξει διώξεις σαν αυτή του διαχειριστή της σελίδας στο Facebook «Γέρων Παστίτσιος», έχουν απολέσει το δικαίωμα αυτό. Το ίδιο ισχύει και για τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος χρησιμοποίησε ένα «σεξιστικό» σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου για να κάνει πολιτική ενάντια σε έναν μιντιακό όμιλο, με τον οποίο είχε προβλήματα εξ αρχής αλλά ποτέ δεν απέκτησε το θάρρος να το δείξει απευθείας. Αντ’ αυτού, επέλεξε να σηκώσει τους τόνους με αφορμή ένα –κατά τη δική μου άποψη- απαράδεκτο σκίτσο.
Μπορεί να αντιδράσει μια πολιτική ή κομματική οντότητα σε ένα φαινομενικά σατιρικό σκίτσο;
Ναι μπορεί. Εφόσον, για παράδειγμα, το σκίτσο αυτό αμφισβητεί την ίδια την ιστορία και παίζει το επικίνδυνο παιχνίδι της θεωρίας των δύο άκρων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρωτοσέλιδο ενός από τα γνωστά free press, το οποίο εξίσωνε τον ναζισμό με τον κομμουνισμό. Τέτοιου είδους ανιστόρητες πράξεις είναι επικίνδυνες, εφόσον δεν ακολουθούν τον πρώτο «κανόνα» της σάτιρας κι εξυπηρετούν την κυρίαρχη αφήγηση που ευνοεί τον ισχυρό και τα συμφέροντα του.
Τι μπορείς να πεις σε όσους θεωρούν αναμενόμενες τις δολοφονικές επιθέσεις σε περιοδικά σαν το Charlie Hebdo;
Την απάντηση του διευθυντή σύνταξης του περιοδικού, Στεφάν Σαρμπονιέ, στη συνέντευξή του στον Στέλιο Κούλογλου: «Δηλαδή, μια γαλλική σατιρική εφημερίδα, μια μικρή γαλλική σατιρική εφημερίδα, θα έφτανε με μερικά σκίτσα να εκνευρίσει την Αλ-Κάιντα, για παράδειγμα, ή τους ισλαμιστές τρομοκράτες πολύ περισσότερο απ’ ότι αυτή καθαυτή η πολιτική της Γαλλίας στο Μάλι ή απ’ ότι η πολιτική των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο κλπ. Άρα, εάν οι ισλαμιστές θέλουν να εκτονωθούν με την τοποθέτηση βομβών, έχουν πάμπολλους άλλους λόγους να το πράξουν και πιστεύω πως δεν έχουν ανάγκη το Charlie Hebdo ως δικαιολογία».
Μα την επίθεση αυτή δεν την διέπραξαν «Γάλλοι πολίτες»;
Ναι. Την επίθεση αυτή την διέπραξαν «Γάλλοι πολίτες». Αλλά ακόμη κι αν την διέπρατταν «μετανάστες», τι διαφορά θα είχε; Όποιος είναι μετανάστης είναι δολοφόνος; Όποιος είναι Μουσουλμάνος είναι τζιχαντιστής; Όποιος είναι Χριστιανός που ζει στη Μέση Ανατολή είναι πράκτορας της Δύσης; Ο θρησκευτικός φανατισμός είναι το απόλυτο όπλο στη μάχη των τάξεων. Μόνος κερδισμένος είναι αυτός που εισπράττει το αντίτιμο του αίματος σε πετροδόλαρα, αγωγούς φυσικούς αερίου, αποθέματα χρυσού, εμπορικούς δρόμους, διαμάντια και άλλα πολύτιμα μέταλλα. Χαμένοι είμαστε όλοι οι υπόλοιποι.
Ο επίλογος
Οι ερωτήσεις είναι πάρα πολλές, αλλά καλύτερα να σταματήσω εδώ. Άλλωστε, ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι. Αρκεί να σταματήσει να αλλάζει κάθε τρεις και λίγο θέσεις. Γιατί μετά από λίγο, η τρικυμία που προκαλούν οι σχολιαστές επί παντός επιστητού μας κάνουν να νιώθουμε ότι εκτός συνόρων είμαστε όλοι δημοκράτες και φανατικοί οπαδοί του Διαφωτισμού. Όταν όμως η υπόθεση περνά τα δικά μας σύνορα, τότε ο εφήμερος «ανθρωπισμός» χάνεται, κι ο ένας προσπαθεί να κατασπαράξει τον άλλο.