Το 2003 ζούμε τον πυρετό της προετοιμασίας για τους ολυμπιακούς αγώνες. Την ίδια χρονιά και συγκεκριμένα στις 18 Φεβρουαρίου υπογράφεται η συνθήκη Δουβλίνο ΙΙ από τους ηγέτες της ευρωπαϊκής ένωσης, μεταξύ των οποίων και η ελληνική κυβέρνηση με τον Κώστα Σημίτη πρωθυπουργό, τον Γιώργο Παπανδρέου υπουργό εξωτερικών και τον Μιχάλη Χρυσοχοιδη υπουργό δημόσιας τάξης.
Η συνθήκη του Δουβλίνου μεταξύ πολλών άλλων προβλέπει την επαναπροώθηση των μεταναστών που έχουν αιτηθεί άσυλο στην χώρα από την οποία εισήλθαν στην ευρωπαϊκή ένωση που κατά κύριο λόγο είναι η Ελλάδα. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν κάποιος υποβάλει αίτημα διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα και κατά την διάρκεια εξέτασης του αιτήματος συλληφθεί σε κάποια άλλη χώρα της ευρωπαϊκής ένωσης επαναπροωθείται στην χώρα που υποβλήθηκε αρχικά το αίτημα. Η διαδικασία υποβολής αιτήματος ασύλου λαμβάνει χώρο στην διεύθυνση αλλοδαπών της Πέτρου Ράλλη.
Η συσσώρευση αιτημάτων, η έλλειψη εκπαίδευσης και οργάνωσης από την αστυνομία σε συνδυασμό με τον μεταναστευτικό όγκο δημιουργεί το λεγόμενο backlog στα υπό εκκρεμότητα αιτήματα ασύλου. Αυτό μεταφράζεται στην πολυετή αναμονή κάποιας απάντησης σχετικά με το αν κάποιος εντάσσεται σε καθεστώς προστασίας η όχι. Κάτι τέτοιο, σε συνδυασμό με την συνθήκη Δουβλίνο ΙΙ και τον κίνδυνο επαναπροώθησης από κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα εγκλωβίζει έναν μεγάλο αριθμό μεταναστών στην ελληνική επικράτεια ο οποίος συνεχίζει να αυξάνεται ραγδαία.
Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας είναι η απόλυτη άγνοια σχετικά με την ύπαρξη πραγματικών προβλημάτων σ ένα γενικό κοινωνικό πλαίσιο, όλοι πάνω κάτω βολεύονται με το πώς τα πράγματα είναι, η εικόνα της πόλης έχει μια ευρωπαϊκή υφή και τα μέσα θριαμβολογούν για το ελληνικό μεγαλείο των ολυμπιακών αγώνων. Το πολίτικο σκηνικό δείχνει να ασχολείται με προσωπικά ζητήματα εξασφάλισης, κάτι που διαφαίνεται από το σκάνδαλο με την Siemens και την προμήθεια του συστήματος C4I, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, την δεύτερη «σοβαρή» δουλειά της Siemens με το ελληνικό Δημόσιο, μετά από τις συμβάσεις με τον ΟΤΕ, που κόστισε ιδιαίτερα ακριβά στους έλληνες φορολογουμένους. Η Αθήνα από την άλλη συνεχίζει να μεταμορφώνεται σταδιακά έτσι ώστε να γίνει το κέντρο του κόσμου, γέφυρες, στάδια, ειδικές λωρίδες κυκλοφορίας, πλήθος τουριστών, εγκαίνια έργων, διθυραμβικές κριτικές από τα διεθνή μέσα για το ελληνικό θαύμα, καλλωπισμός και πράσινο.
Την ίδια χρονιά, στο πλαίσιο των έργων ανάπλασης πραγματοποιούνται εισαγωγές φυτών και συγκεκριμένα φαινικών από την Αίγυπτο. Οι εισαγόμενοι φοίνικες τοποθετούνται σε περιοχές της πόλης και οι λόγοι εισαγωγής έχουν να κάνουν με την οικονομία και τις χαμηλές τιμές. Η εισαγωγή φαινικών από την Αίγυπτο προκαλεί μια παράπλευρη συνέπεια, σχετικά αόρατη στην αρχή αλλά αρκετά σημαντική. Η παράπλευρη συνέπεια ακούει στο όνομα Rhynchoforus ferrugineus, το κόκκινο σκαθάρι του φοίνικα. Το συγκεκριμένο έντομο εντοπίζεται για πρώτη φορά σε φυτείες καφέ της Κεϋλάνης και στην συνέχεια εξαπλώνεται στην Ινδία, την Μέση Ανατολή , την Αίγυπτο, την Ισπανία και τέλος την Ελλάδα. Τα αποτελέσματα της καταστροφικής του δράσης εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Κρήτη, στο φοινικόδασος του Βαι και επεκτείνονται σε περιοχές της Ρόδου, του Λαυρίου, της Κεφαλονιάς και της Αθήνας με ορατά αποτελέσματα στα δένδρα του εθνικού κήπου.
Το σκαθάρι του φοίνικα δεν κάνει ιδιαίτερες εξαιρέσεις προσβάλλοντας σχεδόν όλα τα είδη τον φοινικοειδών με τον κανάριο φοίνικα (Phoenix canariensis) να είναι ο πλέον πιο ευαίσθητος. Πέρα από τον κανάριο φοίνικα το κόκκινο σκαθάρι προσβάλει είδη φαινικών όπως η Ουασιγκτόνια (Whashigtonia spp), o φοίνικας του Θεοφράστου (Phoenix theofrasti) ο κοκοφοίνικας (Cocos nucifera,) o χαμαίρωπας (Chamaerops humilis), ο τραχύκαρπος (Trachycarpus fortunei) και o δακτυλίφερα (Phoenix dactylifera). Η χαρακτηριστική εικόνα ενός προσβεβλημένου φοίνικα είναι αυτή της «ανοικτής ομπρέλας». Πρόκειται για έναν από τους πιο καταστροφικούς εχθρούς που μπορεί να κάμψει δένδρα φαινικών ανεξάρτητα από το μέγεθος τους.
Ένα χρόνο αργότερα, έτος 2005 και οι ολυμπιακοί αγώνες ανήκουν στο παρελθόν. Με βάση τα επίσημα στοιχεία των ελληνικών αρχών (Αστυνομίας και Λιμενικού), οι συλληφθέντες για παράτυπη είσοδο και διαμονή στην Ελλάδα κατά το 2005 ανέρχονται στις 66.351, το 2006 αυξάνονται σε 95.239, το 2007 συνεχίζουν να αυξάνονται σε 112.364, το 2009 σε 126.145, το 2010 η αύξηση συνεχίζεται φτάνοντας τις 132.524 συλλήψεις ενώ το 2011 σημειώνεται σχετικά μικρή πτώση φτάνοντας τους 99.368 (*). Οι αριθμοί δεν είναι απόλυτοι καθώς στις συλλήψεις μπορεί να συμπεριλαμβάνονται άτομα που είχαν εισελθει στην ελληνική επικράτεια τα προηγούμενα χρόνια και για διάφορους λόγους δεν κατάφεραν ν αποκτήσουν νομιμοποιητικά έγγραφα αλλά παρ ολ αυτά αποτυπώνεται μια εικόνα. Επίσης, στους παραπάνω αριθμούς δεν περιλαμβάνετε ο αριθμός των ατόμων που βρισκόταν στην Ελλάδα και δεν εντοπίστηκε ποτέ από τις ελληνικές αρχές.
Οι περισσότερες είσοδοι μεταναστών λαμβάνουν τόπο στον Έβρο αρχικά και στην συνέχεια μετατοπίζονται στα θαλάσσια σύνορα το 2012 με την δημιουργία του φραχτη και την εγκαθίδρυση της Frontex. Ο φραχτης του Έβρου μήκους 10.5 χλμ έχει δυο βασικές συνέπειες. Η Ελλάδα καταδικάζεται από την ευρωπαϊκή ένωση καθώς λόγω του φράχτη οι επαναπροωθήσεις μεταναστών προς την Τουρκία είναι συνεχείς. Η δεύτερη συνέπεια είναι η μετατόπιση των μεταναστευτικών ροών προς τα θαλάσσια σύνορα με τις γνωστές τραγικές συνέπειες. Συγκεκριμένα, το πρώτο πεντάμηνο του 2013 συλλαμβάνονται λόγο παράτυπης εισόδου 3.223 άτομα στην Λέσβο, τη Σάμο και την Χίο σε αντίθεση με τα 188 που συνελήφθεισαν το πρώτο πεντάμηνο του 2012. Σχετικά με τα χερσαία σύνορα ο αριθμός εισόδων για τις ίδιες χρονιές μειώνεται στο ελάχιστο. Το 2013 στα χερσαία σύνορα του Έβρου συλλαμβάνονται 342 άτομα σε αντίθεση με τα 15.878 το 2012 (*). Η τραγικότητα της μεταστροφής αποτυπώνεται με τον πνιγμό 21 Αφγανών το Δεκέμβριο του 2012, 7 Σύριων τον Μάρτιο του 2013 και τον περασμένο Μάιο με τον πνιγμό ενός 6 χρόνου κοριτσιού.
Μεταφερόμαστε στο 2012 όπου μια βόλτα στο κέντρο της πόλης είναι ζωντανή απόδειξη πως όσο βιώναμε την εικονική πραγματικότητα μας τα προβλήματα βρίσκονταν σε μια διαρκή κίνηση. Κυκλοφορώντας στο κέντρο της πόλης και ρουφώντας την ασχήμια της αναθαρρείς αραιά και που βλέποντας κάποιες συστάδες δέντρων να ξεπετιούνται με θράσος ανάμεσα από μαυρισμένα κτίρια και στρώσεις από ακαθαρσίες περιστεριών, ερημωμένες βιτρίνες, άδεια κτίρια, άστεγους σε κάθε γωνία και κατσουφιασμένες φάτσες. Σε όλα αυτά τα περισσότερο σοβαρά προστίθεται και η εικόνα από τους τεράστιους φοίνικες σε κεντρικά σημεία που αποτυπώνουν το παρηκμασμένο σκηνικό μιας πόλης υπό διάλυση. Όσο δεν κοιτούσαμε γιατί δεν θέλαμε να κοιτάξουμε το σκαθάρι του φοίνικα που είχε εισαχθεί την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων δούλευε σιωπηλά και μεθοδικά μέχρι την στιγμή που το αποτέλεσμα έγινε τόσο ορατό που δεν μπορεί ν αμφισβητηθεί. Μικρό το κακό θα μπορούσαμε να πούμε, οι φοίνικες είναι το τελευταίο που μας ενδιαφέρει μπροστά στα πιο σοβαρά, στους όγκους προβλημάτων και αγωνίας για την καθημερινή επιβίωση.
Στα πιο σοβαρά λοιπόν. Η χρονοβόρα διαδικασία που απαιτείται για την εξέταση ενός αιτήματος ασύλου σε συνδυασμό με τον μεγάλο όγκο αιτημάτων που διαχειρίζεται ως επί το πλείστον η αστυνομία έχει ως αποτέλεσμα την συσσώρευση των μεταναστευτικών πληθυσμών στο κέντρο της Αθήνας. Ο μεγαλύτερος αριθμός μεταναστών παραμένει στο περιθώριο εξαιτίας έλλειψης εγγράφων που απαιτούνται για εργασία αλλά και την εξασφάλιση στέγης. Σε όλα αυτά προστίθεται το γεγονός πως βασική επιδίωξη του συγκεκριμένου πληθυσμού δεν είναι η παραμονή στο ελληνικό έδαφος αλλά η μετεγκατάσταση σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Όλα τα παραπάνω συγκλίνουν στην ραγδαία αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων υπό καθεστώς αστεγιας κάτι που γίνεται εμφανές προκαλώντας ορατή αλλαγή σε περιοχές του Αθηναϊκού κέντρου. Η συνθήκες για τους μετανάστες στο ελληνικό έδαφος δυσχεραίνουν περισσότερο με την παρουσία και άνοδο της Χρυσής Αυγής που τρέφεται πολιτικά από τις παρούσες συγκυρίες καταφεύγοντας σε πογκρόμ κατά μεταναστών.
Η κρατική λύση έρχεται αργά και φανερώνει με τα πιο μαύρα χρώματα την παρακμιακή της σύσταση. Πρόκειται για μια παρέμβαση που έχει ως βασικό σκοπό το κρύψιμο του προβλήματος και όχι την ουσιαστική του επίλυση. Η επιχείρηση με το τραγελαφικό όνομα «Ξένιος Ζευς» ξεκινά να εφαρμόζεται τον Αύγουστο του 2012 και μέχρι τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου βάση της ελληνικής αστυνομίας πραγματοποιούνται 58.293 προσαγωγές από τις οποίες οι 4.092 μετατρέπονται σε συλλήψεις αλλοδαπών που δεν τηρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις παραμονής στην χώρα (https://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&lang&perform=view&id=22837&Itemid=1012). Παράλληλα, τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου έχει ήδη εγκαινιαστεί η Αμυγδαλέζα ως ο βασικός χώρος ‘φιλοξενίας’ των μεταναστών που έχουν αιτηθεί άσυλο και βάσει ευρωπαϊκής οδηγίας παραμένουν εκεί για όσο διάστημα απαιτείται για την εξέταση του αιτήματος τους. Στην ουσία πρόκειται για μια φυλακή που κρατά μακριά από το κοινωνικό σύνολο μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα.
Οι συνθήκες στην Αμυγδαλέζα παραμένουν άθλιες με τους κρατούμενους να στερούνται βασικών ειδών όπως η τροφή, η ιατρική κάλυψη και η πρόσβαση σε νερό (https://news.in.gr/greece/article/?aid=1231365168). Η τραγικη κατάσταση των μεταναστών στην Ελλάδα συνοψίζεται στην απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων το 2011 γνωστή και ως υπόθεση M.S.S. v Belgium and Greece (https://www.corteidh.or.cr/tablas/r27639.pdf). Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα καταδικάζεται για παραβίαση μιας σειράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων με αποτέλεσμα κάποιες ευρωπαϊκές χώρες να παγώνουν τις επιστροφές αιτούντων άσυλο στην χώρα εισόδου στην ευρωπαϊκή ένωση βάση συνθήκης Δουβλίνου ΙΙ. Ο λόγος είναι απλός, δεν γίνεται να επιστρέφεις κάποιον που ζητά άσυλο σε μια χώρα όπου κινδυνεύουν βασικά του ανθρώπινα δικαιώματα.
Και οι φοίνικες συνεχίζουν να φαίνονται μαραμένοι… Μπορούμε να καταλάβουμε πως κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει καθώς η παρατήρηση συνεχίζεται με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι οι φοίνικες στην περιοχή της Αθήνας να έχουν ανάλογη όψη. Ο καιρός περνά, δεν γίνεται τίποτα, οι φοίνικες ξεραίνονται και τελικά κόβονται. Το κόκκινο σκαθάρι είναι η βασική αιτία για όλη αυτή την κατάσταση. Δασολόγοι και γεωπόνοι που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο τονίζουν πως αν φτάσουμε εν τέλει να περιμένουμε την οπτική εικόνα της ζημιάς για να εκτιμήσουμε το μέγεθος του προβλήματος τότε θα είναι πολύ αργά.
Οπτική εικόνα της ζημιάς φυσικά, μόλις εντοπίστηκε το πραγματικό πρόβλημα. Τι νόημα θα είχε να καλλωπιζόταν η εικόνα μιας πόλης όταν η επαφή με την παρακμή είναι καθημερινή και τίποτα δεν πρόκειται να το βγάλει απ το μυαλό μας; Ακόμα και αν το κέντρο της Αθήνας μετατρεπόταν σε κάτι ανάλογο του κέντρου ευρωπαϊκών πόλεων θα γνωρίζαμε πως κάτι τέτοιο είναι απλά μια προκάλυψη, ένας τρόπος για να ξεχάσουμε και να κάνουμε τις δουλειές μας πιο άνετα καθώς η εικόνα της παρακμής δεν θα μας ακουμπά. Στην Βουδαπέστη για παράδειγμα, το κέντρο είναι ένα κόσμημα, γεμάτο καλοδιατηρημένα και λαμπερά κτίρια, μνημεία, μουσεία και τουριστικά αξιοθέατα. Πρόκειται βέβαια για την Ουγγαρία, μια χώρα που πέρασε την πόρτα του ΔΝΤ και η μοναδική βουλή στην ευρωπαϊκή ένωση που επέβαλε νόμο ποινικοποίησης της αστεγιας. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως ο κάθε άστεγος μπορεί κάλλιστα να συλληφθεί ως παράνομος.
Αυτός είναι και ο λόγος που το κέντρο διατηρείται τόσο ελκυστικό. Ίσως να είναι μια πολιτική που γνωρίζουμε. Αν η πόλη ξαφνικά γυαλιστεί και λουστραριστεί θα ξέρουμε πως το πρόβλημα απλά θα βρίσκεται κάτω από το χαλί. Με λίγα λόγια, οι λύσεις που δίνονται όταν το πρόβλημα έχει φτάσει στο τελικό του στάδιο θα είναι πάντα αυταρχικές καθώς η κατάσταση θα έχει φτάσει σε σημείο που σε συνδυασμό με την συντηρητικότητα του πολιτικού σκηνικού, οι λύσεις που θα δοθούν είναι η εξαφάνιση όποιων ενοχλούν αισθητικά και θυμίζουν πως τελικά τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά.
Η αδυναμία αντιμετώπισης προβλημάτων πριν καταλήξουν να φτάσουν σε ανεξέλεγκτα επίπεδα, από το σχετικά πιο ασήμαντο που έχει να κάνει με την καταστροφή δένδρων μέχρι το πιο σημαντικό που είναι η ανθρώπινη ζωή, αποτελεί μια γενική ευρωπαϊκή συνθήκη που διογκώνεται από την ιδιαιτερότητα των ελληνικών χαρακτηριστικών . Το μεταναστευτικό είναι ένα ζήτημα που ενώ βρισκόταν ανάμεσα μας, ενώ οι γειτονιές άλλαζαν και όλα έδειχναν πως η κατάσταση άλλαζε κανείς δεν έδειχνε το απαραίτητο ενδιαφέρον μέχρι που τελικά ξέφυγε εκτός ελέγχου. Η παρέμβαση του ελληνικού κράτους όταν το πρόβλημα έχει πια διογκωθεί είναι αδύνατον να μην είναι αυταρχική καθώς αυτά είναι τα σκοτεινά του χαρακτηριστικά. Οποιαδήποτε παρέμβαση επέρχεται ενώ το πρόβλημα είναι διογκωμένο θα είναι σίγουρα αυταρχική και θα αγνοεί εντελώς την επίπτωση στο αντικείμενο που καλείται να δώσει λύση. Το ελληνικό χαρακτηριστικό στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι η άρνηση της πραγματικότητας. Μια συμπεριφορά που αγνοεί παντελώς την κοινωνική πραγματικότητα, παραμένοντας ερμητικά κλειστή σε μια μεγαλομανιακη αντίληψη για της δυνατότητες του ίδιου της το εαυτού. Αν δεν είναι ο ίδιος ο εαυτός τότε θα είναι ο στενός κύκλος που κινείται ο εαυτός και πιο συγκεκριμένα η οικογένεια, άντε και δυο τρεις φίλοι.
Έτσι φτάνουμε στην Αμυγδαλέζα, σε επιχειρήσεις που έχουν ως μοναδικό στόχο την επαναφορά μας σε μια προηγούμενη κατάσταση όπου η εικόνα εξαθλιωμένων στο κέντρο της Αθήνας δεν ήταν τόσο ισχυρή ώστε να μας ταρακουνήσει. Το θέμα έχει να κάνει με το αν κάτι φαίνεται η δεν φαίνεται, αν είναι κρυμμένο αφήνει την υπόνοια ότι δεν υπάρχει, δεν υφίσταται καθώς κλειδώθηκε μακριά, σε φυλακές εκτός πόλης που στοιβάζονται χιλιάδες άτομα και οι αναφορές σχετικά με τις συνθήκες είναι ελάχιστες. Τόσο ελάχιστες που καταλήγεις στο σημείο να μην πιστεύεις ότι υπάρχουν, θέλεις να πιστεύεις ότι δεν υπάρχουν καθώς αν υπήρχαν τότε η σύσταση του κράτους που ζεις είναι απάνθρωπη και εσύ είσαι ένας πολίτης που επιλέγεις την άγνοια, συνειδητά, την μη πληροφόρηση μόνο και μόνο γιατί όλο αυτό είναι πολύ μεγάλο για να το χωνεψεις, πολύ σκληρό για να το δεχτείς. Με λίγα λόγια, το σταθερό σου σύστημα, αυτό που κατευθύνει την σκέψη σου κλονίζεται από την ύπαρξη ενός μετανάστη. Είναι κάτι ανάλογο με αυτό που συνέβαινε στα άσυλα στα μέσα του 17ου αιώνα όπου περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες (ψυχικά ασθενείς, εκδιδόμενες, επιληπτικοί, εγκληματίες) κρύβονταν σε δαιδαλώδη σανατόρια όπως το Salpêtrière στην Γαλλία.
Έτσι φτάνουμε στην πρόσφατη εικόνα των Σύριων στο Σύνταγμα. Την αληθινή εικόνα ταλαιπωρημένων ανθρώπων που επιλέγουν να διεκδικήσουν τα αυτονόητα, η μάζα κορμιών, τα μικρά παιδιά και οι γυναίκες να κάθονται αμίλητοι κάτω από αυτοσχέδια υπόστεγα μέσα στην βροχή έρχεται σε απόλυτη αντιδιαστολή με το γιορτινό πνεύμα και την ξεγνοιασιά που υπόσχεται ο καταναλωτισμός. Η εικόνα όμως είναι εκεί για να μείνει και δεν μπορούμε να την αποφύγουμε όσο και αν προσπαθούμε, είναι ένα σπάσιμο της απορυθμισμένης κατάστασης όπου τίποτα δεν φαίνεται να συμβαίνει αλλά τελικά υπάρχουν Αμυγδαλεζες, υπάρχουν πνιγμοί, άνθρωποι σκοτώνονται στα σύνορα και απεργοί πείνας στα κέντρα κράτησης συνεχίζουν για εβδομάδες χωρίς την παραμικρή αναφορά. Οι Σύριοι στο Σύνταγμα και οι μετανάστες γενικά θυμίζουν πως όλο αυτό είναι υπαρκτό, το διατυμπανίζουν με την παρουσία τους ξεμπροστιάζοντας τις κρατικές τακτικές που λόγω ανικανότητας πρόβλεψης και σχεδιασμού καταλήγει μοιραία να αντιμετωπίζει τα πάντα με την παρουσία των ΜΑΤ.
(*) Στοιχεία από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ στην Ελλάδα