Στις 15 Ιούλη του 1965, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος απέλυσε τον Γ. Παπανδρέου από την πρωθυπουργία. Ήταν η αρχή των γεγονότων που έμειναν γνωστά στην ιστορία σαν Ιουλιανά.
- του Δημήτρη Γκορίτσα
Πολλοί αστοί ιστορικοί εστιάζουν στις αντιπαραθέσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση και το παλάτι, στις ίντριγκες και τις προδοσίες που γίνονταν στην κορυφή της πολιτικής. Όμως το βασικό χαρακτηριστικό των Ιουλιανών, που επηρέασε και τις εξελίξεις στην κορυφή, ήταν η είσοδος των μαζών στο προσκήνιο της ιστορίας.
Ήταν μια πραγματική έκρηξη των εργαζομένων και της νεολαίας, που σφράγισαν εκείνη την εποχή με τις απεργίες και τις διαδηλώσεις τους για πάνω από δυο μήνες. Τα γεγονότα των Ιουλιανών εμφανίστηκαν σαν κεραυνός εν αιθρία.
Στην κορυφή συνέβησαν πρωτοφανή πράγματα όπως η «αποστασία» (όπως έμεινε στην ιστορία) δεκάδων βουλευτών της Ένωσης Κέντρου (του κόμματος του Γ. Παπανδρέου), που απέσυραν την υποστήριξή τους από τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση και στήριξαν το βασιλιά και τη δεξιά ΕΡΕ.
Πρωτοστάτης στην οργάνωση της αποστασίας αναδείχτηκε ο Κ. Μητσοτάκης (τότε στέλεχος της Ένωσης Κέντρου), πράγμα που ούτε ο λαός ξέχασε ποτέ, αλλά ούτε και η άρχουσα τάξη, που θεωρεί μέχρι σήμερα το Μητσοτάκη τον πιο δικό της άνθρωπο. Στη βάση της κοινωνίας, οι μαζικές απεργίες και οι καθημερινές διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στο κέντρο της Αθήνας (αλλά και σε άλλες πόλεις) ήταν επίσης ένα πρωτοφανέρωτο γεγονός, που ξάφνιασε όλες τις πολιτικές δυνάμεις, ακόμα και την ΕΔΑ (ένα πλατύ αριστερό κόμμα που στηριζόταν από το ΚΚΕ που τότε ήταν στην παρανομία).
Κράτος της Δεξιάς
Μετά την ήττα της Αριστεράς στον εμφύλιο επιβλήθηκε το κράτος της Δεξιάς, το κράτος του χωροφύλακα και των «πολιτικών φρονημάτων». Ήταν η εποχή που άρχισαν να αναδεικνύονται οι Ωνάσηδες, οι Νιάρχοι, οι Μποδοσάκηδες και οι άλλοι κροίσοι που πρωτοστάτησαν στη μεταπολεμική ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού. Για τα κατώτερα λαϊκά στρώματα, ήταν μια εποχή απίστευτης φτώχειας και μαζικής μετανάστευσης από την ύπαιθρο, τόσο προς το εξωτερικό όσο και προς τις μεγάλες πόλεις.
Μέσα σε όλες αυτές τις αλλαγές που διαπερνούσαν την ελληνική κοινωνία, το βασικό σημείο ήταν η δημιουργία μιας μαζικής εργατικής τάξης, στην πλειοψηφία της από νέους εργάτες που δεν είχαν ζήσει την ήττα του εμφύλιου. Μόνο οι οικοδόμοι αριθμούσαν εκείνη την εποχή γύρω στους 200.000!
Παρά την τρομοκρατία του εμφυλιοπολεμικού κράτους της Δεξιάς, σύντομα αυτή η νέα εργατική τάξη άρχισε να οργανώνεται, να αγωνίζεται και να απεργεί, άρχισε να πολιτικοποιείται και να πιάνει το νήμα με τη γενιά της Αντίστασης.
Αλλά και στα πανεπιστήμια η ριζοσπαστικοποίηση αναπτυσσόταν ραγδαία, μέσα από το κίνημα για το 15% για την παιδεία. Μέσα από αυτές τις διεργασίες, το 1958 η ΕΔΑ πήρε το 25% των ψήφων και αναδείχτηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση. Ήταν φανερό ότι το συνεχές σφίξιμο των λουριών ενάντια στο λαό μπορούσε να οδηγήσει σε κοινωνικές εκρήξεις.
Η Ένωση Κέντρου με επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου αναδείχτηκε σαν η πολιτική δύναμη που προωθούσε μια στοιχειώδη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος ώστε να αποφευχθούν κοινωνικές εκρήξεις. Όμως η πλειοψηφία των καπιταλιστών παρέμεινε στοιχημένη πίσω από την ΕΡΕ και το βασιλιά. Φοβόταν ότι οποιαδήποτε χαλάρωση της τρομοκρατίας θα άνοιγε την όρεξη στους «από κάτω» να διεκδικούν δικαιώματα και κατακτήσεις, περιορίζοντας έτσι την απίστευτη κερδοφορία του ελληνικού καπιταλισμού.
Η ΕΔΑ στήριξε άκριτα την Ένωση Κέντρου και περιορίστηκε απλά στο ρόλο της αριστερής πτέρυγας του Γ. Παπανδρέου. Σε πολλές περιφέρειες που δεν είχε πιθανότητα να βγάλει βουλευτή, καλούσε σε ψήφο στην Ένωση Κέντρου. Μετά από τις εκλογές του 1961 (που έμειναν στην ιστορία σαν εκλογές «βίας και νοθείας»), το 1963 και το 1964, η Ένωση Κέντρου πήρε 53% και σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Λίγο μετά εκδηλώθηκε η προβοκάτσια στον Έβρο, με το σαμποτάζ του μετέπειτα δικτάτορα Παπαδόπουλου που ήθελε να δημιουργήσει κλίμα για δήθεν επαπειλούμενο… κομμουνιστικό πραξικόπημα! Μετά από αυτό ο Γ. Παπανδρέου, παρόλο που άφησε ατιμώρητο τον Παπαδόπουλο, αποφάσισε να πάρει ο ίδιος το υπουργείο Άμυνας. Όμως ο βασιλιάς αρνήθηκε να αντικατασταθεί ο πιστός του υπουργός Άμυνας Π. Γαρουφαλιάς, οδηγώντας τον Γ. Παπανδρέου σε υποχρεωτική παραίτηση.
Αμέσως μετά αρχίζει να εκδηλώνεται η αποστασία βουλευτών της Ένωσης Κέντρου, που αρχίζουν μαζί με την ΕΡΕ να στηρίζουν άλλες κυβερνήσεις. Η κοινωνική έκρηξη Για τους εργαζόμενους και τη νεολαία, η αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από το παλάτι και η αποστασία έγιναν αντιληπτές σαν πρόκληση από το βασιλιά και τη Δεξιά.
Όλη η συσσωρευμένη οργή των προηγούμενων χρόνων ξέσπασε σαν χείμαρρος. Με το άκουσμα της είδησης, εκατοντάδες νεολαίοι διαδηλώνουν αυθόρμητα στο Σύνταγμα στις 15 Ιούλη. Την επόμενη μέρα οι διαδηλωτές ήταν χιλιάδες. Η αστυνομία χτύπησε βάρβαρα: 114 τραυματίες και 80 συλλήψεις.
Στις 17 Ιούλη τα συνδικάτα καλούν σε απεργία και συγκέντρωση. Στα εργοστάσια και στα γιαπιά επικρατεί πυρετός προετοιμασίας παρόλο που η αστυνομία δεν είχε δώσει ακόμα άδεια. Τελικά η αστυνομία έδωσε άδεια να γίνει η συγκέντρωση στο… γήπεδο του Παναθηναϊκού στην Αλεξάνδρας!
Δεκάδες χιλιάδες κόσμου, με πολλές διαδηλώσεις συγκλίνουν στην Αλεξάνδρας. Μετά τους καθιερωμένους λόγους, οι οργανωτές καλούν το λαό να «διαλυθεί ησύχως». Όμως οι εργάτες και η νεολαία της Αθήνας είναι ασυγκράτητοι. Δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές κατευθύνονται προς το Σύνταγμα σπάζοντας την απαγόρευση.
Το «κάτω η κυβέρνηση των αποστατών» και το «1-1-4» κυριαρχούν αλλά κάποιες μικρές ομάδες της επαναστατικής Αριστεράς ρίχνουν και πιο προωθημένα αντικαθεστωτικά συνθήματα. Όμως και αυθόρμητα ο κόσμος βάζει μαζικά ζήτημα κατάργησης της βασιλείας: «Δημοψήφισμα», «δε σε θέλει ο λαός, πάρ’ τη μάνα σου και μπρος» (για το βασιλιά και τη μάνα του Φρειδερίκη ήταν το σύνθημα) και άλλα τέτοια.
Οι διαδηλώσεις είναι καθημερινές, μαζικότατες, μαχητικές και συχνά συγκρούονται με την αστυνομία. Είναι αδύνατον να χωρέσουν σε λίγες γραμμές όλα τα γεγονότα εκείνων των ημερών. Δύο από αυτά όμως πρέπει να θυμόμαστε. Την Τετάρτη 21 Ιούλη, οι φοιτητές διαδηλώνουν στα Προπύλαια.
Η αστυνομία χτυπάει με απίστευτη βαναυσότητα τη διαδήλωση. Αποτέλεσμα 300 τραυματίες και ένας νεκρός: ο Σωτήρης Πέτρουλας. Το όνομά του θα γίνει θρύλος και σύμβολο της αντίστασης.
Η κορυφαία στιγμή των Ιουλιανών ήταν ίσως η πανεργατική απεργία στις 27 Ιούλη. Όλη η Αθήνα νέκρωσε εκείνη τη μέρα και μια τεράστια λαοθάλασσα κατευθύνθηκε προς το Σύνταγμα παρά τις εκκλήσεις στελεχών της ΕΔΑ να «σεβαστεί» η διαδήλωση τις απαγορεύσεις της αστυνομίας.
Η κατάληξη
Όλη αυτή η κοινωνική έκρηξη, παρ’ όλη την τεράστια αυθόρμητη δράση του κόσμου, έμεινε χωρίς ηγεσία και φυσικό ήταν κάποια στιγμή να υποχωρήσει. Παρόλο που οι κυβερνήσεις των αποστατών έπεφταν η μία πίσω από την άλλη, ούτε η Ένωση Κέντρου ούτε η ΕΔΑ έβαλαν ζήτημα ανατροπής της βασιλείας. Η προσπάθεια αυτών των πολιτικών ηγεσιών ήταν ένας συμβιβασμός με το παλάτι και η επιστροφή στην «κοινοβουλευτική ομαλότητα».
Τελικά στις 6 Σεπτέμβρη σχηματίστηκε η κυβέρνηση Στεφανόπουλου με τους ψήφους της Δεξιάς και των αποστατών.
Ο «ανένδοτος» αγώνας του Γ. Παπανδρέου περιορίστηκε στις κοινοβουλευτικές κορόνες. Το 1966 συναινεί στη δημιουργία της δεξιάς κυβέρνησης Παρασκευόπουλου για να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές. Η ΕΔΑ πίστευε και αυτή ότι οι εκλογές θα έδιναν τη λύση.
Η «Αυγή» υποστήριζε ότι «δεν υπάρχει κίνδυνος πραξικοπήματος». Όμως η άρχουσα τάξη είχε βγάλει άλλα συμπεράσματα από τα Ιουλιανά. Οι εκλογές δεν μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα της κοινωνικής αντίστασης και να επαναφέρουν την «ομαλότητα». Οι καπιταλιστές και οι Αμερικάνοι σύμμαχοί τους προσανατολίστηκαν στη λύση του στρατιωτικού νόμου. Στο παλάτι και στα ανώτερα κλιμάκια του στρατού προετοιμάζονταν διάφορες συνωμοσίες για πραξικόπημα.
Τη «λύση» έδωσε η ομάδα των συνταγματαρχών με επικεφαλής τον Παπαδόπουλο που έβαλε την Ελλάδα στο «γύψο» της χούντας για 7 χρόνια. Αλλά και οι εργάτες και η νεολαία έβγαλαν μαθήματα από τα Ιουλιανά.
Το σημαντικότερο ήταν η εμφάνιση μιας σειράς αγωνιστών που είδαν την ανεπάρκεια της ΕΔΑ. Ομάδες της επαναστατικής Αριστεράς αρχισαν να εμφανίζονται όλο και περισσότερο και να δυναμώνουν. Αυτές οι ομάδες θα παίξουν καταλυτικό ρόλο στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και στις άγριες απεργίες της μεταπολίτευσης.
Πηγή: dea.org.gr