Ελλάδα: Ανθρωπιστική κρίση στα νησιά

Χιλιάδες μετανάστες και αιτούντες άσυλο στα νησιά του Αιγαίου στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν άθλιες συνθήκες υποδοχής και κράτησης καθώς εντείνεται η ανθρωπιστική κρίση για τους ανθρώπους που καταφθάνουν στα νησιά διά θαλάσσης, δήλωσε η Human Rights Watch. Παρά τις σημαντικές προσπάθειες που καταβάλλουν οι τοπικές αρχές στα νησιά, η ρημαγμένη από το χρέος Ελλάδα δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις πλέον στοιχειώδεις υποχρεώσεις της απέναντι στους ανθρώπους που καταφθάνουν εκεί, οι οποίοι, στη συντριπτική πλειονότητά τους, προσπαθούν να ξεφύγουν από συνθήκες βίας και καταπίεσης.

«Οι ελληνικές αρχές απλώς αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τους μεγάλους αριθμούς αφίξεων δεδομένης της ολοένα και βαθύτερης οικονομικής κρίσης, και υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η κατάσταση να επιδεινωθεί το επόμενο διάστημα», δήλωσε η Eva Cossé, ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch. «Η απόκριση της ΕΕ στη συνολική κρίση στην Ελλάδα πρέπει να περιλαμβάνει μέριμνα τόσο για το τεράστιο μερίδιο ευθύνης της Ελλάδας όσον αφορά τους αιτούντες άσυλο, όσο και για τα δικαιώματα και για την ευημερία των ίδιων των αιτούντων άσυλο».
 

Τον Μάιο του 2015, η Human Rights Watch πραγματοποίησε συνεντεύξεις με περισσότερους από 100 νεοαφιχθέντες αιτούντες άσυλο και μετανάστες στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου, συγκεκριμένα στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, τη Λέρο και την Κω. Όλοι είχαν μεταφερθεί με λέμβους από την Τουρκία τον προηγούμενο μήνα. Τα περισσότερα από τα άτομα που παραχώρησαν συνέντευξη, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, ήταν από τη Συρία και το Αφγανιστάν. Εικοσιτέσσερα από τα παιδιά, κυρίως αγόρια ηλικίας από 15 έως 17 ετών, ταξίδευαν χωρίς κάποιο μέλος της οικογένειάς τους. Από τον Μάιο, η κατάσταση για τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο έχει επιδεινωθεί σοβαρά, με περισσότερες από 1.000 αφίξεις κάθε μέρα.

Οι άνθρωποι που καταφθάνουν στα νησιά της Λέσβου, της Χίου και της Σάμου, στο βόρειο Αιγαίο, κρατούνται συνήθως σε κέντρα υποδοχής περιφραγμένα με αγκαθωτό συρματόπλεγμα για διάστημα μίας εβδομάδας ή λιγότερο, έως ότου οι αρχές προβούν στην ταυτοποίηση και καταγραφή τους και στη λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων τους. Τα χρόνια προβλήματα του υπερβολικού συνωστισμού, των ανθυγιεινών συνθηκών και της ανεπαρκούς πρόσβασης σε τροφή και υγειονομική περίθαλψη έχουν δημιουργήσει στις εν λόγω εγκαταστάσεις συνθήκες που υπολείπονται σε σοβαρό βαθμό των διεθνών και εθνικών προτύπων και ενδεχομένως ισοδυναμούν με απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. Παρά τις επισκέψεις γιατρών, κοινωνικών λειτουργών και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) στα κέντρα υποδοχής, δεν μπορεί να διασφαλιστεί η συνεχής παρουσία τους εκεί, ενώ και η έλλειψη διερμηνέων καθιστά εξαιρετικά δυσχερή την επικοινωνία σχετικά με το άσυλο ή οποιοδήποτε άλλο θέμα, δήλωσε η Human Rights Watch.

Τα παιδιά συχνά κρατούνται μαζί με ενηλίκους σε υπερπλήρεις και ρυπαρούς χώρους. Λόγω του υπερβολικού συνωστισμού, πολλοί μετανάστες και αιτούντες άσυλο αναγκάζονται να κοιμούνται στο ύπαιθρο, μεταξύ άλλων και στο ανοιχτό κέντρο του Καρά Τεπέ στη Λέσβο, όπου χιλιάδες άνθρωποι περιμένουν να μεταφερθούν στο κέντρο υποδοχής για καταγραφή και διεκπεραίωση των εγγράφων τους. Στη Σάμο, όπου βρίσκεται η μοναδική εγκατάσταση στην οποία οι γυναίκες κρατούνται χωριστά από τους άνδρες, τα άτομα υπό κράτηση ανέφεραν ότι είχαν πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό μόνο για 30 λεπτά την ημέρα, ενώ στο κέντρο υποδοχής της Χίου, η Human Rights Watch διαπίστωσε ότι παιδιά και ενήλικοι προσπαθούν να προφυλαχθούν από τον ήλιο σε αυτοσχέδια υπόστεγα, φτιαγμένα από ρούχα και κουβέρτες.

Στα νησιά του νοτίου Αιγαίου, περιλαμβανομένης της Λέρου και της Κω, δεν υπάρχουν τέτοια κέντρα και δεν υπάρχει σύστημα υποδοχής. Οι νεοαφιχθέντες στη Λέρο οδηγούνται στο αστυνομικό τμήμα και συχνά αφήνονται ελεύθεροι αυθημερόν. Ωστόσο, σε περιόδους μαζικών αφίξεων και καθυστερήσεων στην καταγραφή, πολλοί άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και παιδιά, αναγκάζονται να κοιμούνται σε κελιά του αστυνομικού τμήματος εν αναμονή της καταγραφής και της διεκπεραίωσης των εγγράφων τους. Εθελοντές της περιοχής βοηθούν στον συντονισμό της παροχής στέγης, τροφής, ρουχισμού και ιατρικής περίθαλψης.

Από τα νησιά τα οποία επισκέφθηκε η Human Rights Watch τον Μάιο, τις χειρότερες συνθήκες συνάντησε στην Κω. Η διεκπεραίωση των εγγράφων συχνά χρειαζόταν τρεις εβδομάδες ή και περισσότερο χρόνο λόγω του μεγάλου αριθμού αφίξεων και της έλλειψης προσωπικού και τεχνικών μέσων. Παιδιά και ενήλικοι εξίσου κοιμόντουσαν σε ελεεινές συνθήκες σε ένα εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο σε αυτοσχέδια κρεβάτια, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και με περιορισμένο τρεχούμενο νερό ή σε αντίσκηνα που προσέφεραν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Άλλοι κοιμόντουσαν στο ύπαιθρο, σε δημόσιους χώρους. Σχεδόν όλοι όσοι παραχώρησαν συνέντευξη στη Human Rights Watch ανέφεραν ότι οι αρχές παρείχαν ελάχιστη τροφή και ορισμένοι δήλωσαν ότι ήταν νηστικοί για ημέρες. Πολλοί ανέφεραν ότι δεν είχαν λάβει καμία πληροφόρηση σχετικά με το πότε θα γινόταν η διεκπεραίωση των εγγράφων τους ή πόσο θα διαρκούσε.

Οι ανήλικοι αιτούντες άσυλο και μετανάστες που καταχωρίζονται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι συχνά τίθενται υπό κράτηση για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σύγκριση με τους ενηλίκους ή τα παιδιά που ταξιδεύουν μαζί με τις οικογένειές τους, ενόσω οι αρχές αναζητούν εγκαταστάσεις υποδοχής για να τους στεγάσουν. Παρότι η τοποθέτηση σε ξενώνες έχει σχεδιαστεί ως μέτρο προστασίας, η έλλειψη χώρου ανά την Ελλάδα έχει οδηγήσει στην παρατεταμένη κράτηση παιδιών στα κέντρα υποδοχής. Στην Ελλάδα υπάρχουν μόλις 323 θέσεις για ασυνόδευτα παιδιά. Ενώ οι ενήλικοι μπορούν να αφεθούν ελεύθεροι εντός λίγων ημερών, τα παιδιά ενδέχεται να κρατούνται για τρεις εβδομάδες ή και περισσότερο.

Η UNHCR προειδοποίησε στις 10 Ιουλίου για την εντεινόμενη κρίση στον τομέα του ασύλου στην Ελλάδα και για τις ταχέως επιδεινούμενες συνθήκες στα νησιά, συμπεριλαμβανομένης της όξυνσης των εντάσεων και των προβλημάτων στη διανομή τροφίμων. Προκειμένου να ανταποκριθεί στην κρίση, η εν λόγω οργάνωση απέστειλε πρόσθετο προσωπικό προκειμένου να παράσχει συμβουλές και βοήθεια στους νεοαφιχθέντες, καθώς και φροντίδα στα ασυνόδευτα παιδιά και στα άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες. Επίσης, η UNHCR διέθεσε προσωρινά διερμηνείς στην αστυνομία προκειμένου να επισπευσθεί η διαδικασία καταγραφής στο νησί της Λέσβου, όπου σημειώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός αφίξεων προσφύγων.

Η ελληνική νομοθεσία υποχρεώνει τις αρχές να μεριμνούν για την υποδοχή υπηκόων τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται για παράνομη είσοδο ή παραμονή στην Ελλάδα υπό συνθήκες που εγγυώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά τους σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Ο νόμος προβλέπει την τοποθέτηση κινητών μονάδων πρώτης υποδοχής στα κέντρα διαλογής της αστυνομίας στα νησιά για τον εντοπισμό των ευάλωτων ομάδων όπως είναι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες και για τη διεξαγωγή ιατρικών ελέγχων. Οι μονάδες παρέχουν επίσης κοινωνικο-ψυχολογική υποστήριξη και πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο, ενώ επίσης παραπέμπουν ευάλωτα άτομα, όπως ασυνόδευτα παιδιά και θύματα βασανιστηρίων, στις κοινωνικές υπηρεσίες. Επί του παρόντος λειτουργούν μόνο δύο τέτοιες μονάδες, στη Λέσβο και στη Σάμο, οι οποίες πάσχουν από έλλειψη προσωπικού. Οι περισσότεροι νεοαφιχθέντες, μεταξύ των οποίων και ασυνόδευτα παιδιά και άλλα ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα, δεν έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες που θα έπρεπε, βάσει του νόμου, να είναι διαθέσιμες.

Σύμφωνα με την UNHCR, πάνω από το 90% των 77.000 ατόμων που έχουν καταφθάσει στα νησιά τους πρώτους έξι μήνες του 2015 έφυγαν από χώρες που μαστίζονται από πολέμους και συγκρούσεις, κυρίως από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Σομαλία. Με τα χερσαία σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας να είναι πρακτικά σφραγισμένα λόγω των αυξημένων περιπολιών, μεταξύ άλλων και από τον Frontex, τον οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων, και της κατασκευής ενός φράχτη 12,5 χιλιομέτρων το 2012, ολοένα και περισσότεροι αιτούντες άσυλο και μετανάστες φεύγουν από τις τουρκικές ακτές με προορισμό τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου σε υπερφορτωμένα φουσκωτά σκάφη και ξύλινες βάρκες, δήλωσε η Human Rights Watch said. Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, στις 7 Ιουλίου, μια λέμβος που μετέφερε 30 με 40 άτομα βυθίστηκε στο Αιγαίο, μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Σύμφωνα με αναφορές των μέσων ενημέρωσης, περισυνελέγησαν οι σοροί 5 ατόμων, ενώ εξακολουθούν να αγνοούνται 13 ακόμη άτομα.

Σε σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 25 Ιουνίου, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν «καταρχήν» τη μετεγκατάσταση 40.000 αιτούντων άσυλο από την Ιταλία και την Ελλάδα. Οι ηγέτες απέρριψαν την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για υποχρεωτική κατανομή των αιτούντων άσυλο σύμφωνα με κριτήρια όπως το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν ή οι δείκτες ανεργίας ενός κράτους μέλους και ο αριθμός των αιτούντων άσυλο και προσφύγων που βρίσκονται ήδη στη χώρα. Τα κράτη μέλη έχουν πλέον περιθώριο έως το τέλος Ιουλίου για να αποφασίσουν πόσα άτομα θα δεχθούν. Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσουν γενναιόδωρα να δεχθούν μεγάλους αριθμούς αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα, δήλωσε η Human Rights Watch.

Οι ελληνικές αρχές και η ΕΕ πρέπει επειγόντως να συμφωνήσουν ένα σχέδιο προκειμένου να εξασφαλίσουν κατάλληλες συνθήκες υποδοχής, όπως μεταξύ άλλων στέγη, τουαλέτες, τροφή και πρόσβαση σε βασική υγειονομική περίθαλψη, καθώς και επάρκεια διερμηνέων, ανθρώπινου δυναμικού και τεχνικών μέσων για την παροχή υποστήριξης στους ανθρώπους, την αναγνώριση των ιδιαίτερων αδυναμιών τους και την ταχύτερη διεκπεραίωση των εγγράφων τους. Οι αρχές πρέπει να παρέχουν κατάλληλη στέγαση για τους ιδιαίτερα ευάλωτους αιτούντες άσυλο, περιλαμβανομένων των παιδιών, των ατόμων με αναπηρίες, των επιζώντων από βασανιστήρια και των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων. Οι ελληνικές αρχές πρέπει να επισπεύδουν τη διεκπεραίωση των διαδικασιών για τις οικογένειες με παιδιά και για τα ασυνόδευτα παιδιά στα νησιά, καθώς και να αποφεύγουν την κράτηση των παιδιών, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία επιβλέπει τη συμμόρφωση με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να διασφαλίσει επαρκή χωρητικότητα στις μονάδες υποδοχής για ασυνόδευτα παιδιά και ανήλικους μετανάστες και αιτούντες άσυλο, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος κράτησης εν αναμονή της μεταφοράς τους στις εν λόγω μονάδες. Η ΕΕ πρέπει να παράσχει χρηματοδοτική συνδρομή στην ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να επιτύχει αυτούς τους στόχους.

«Παρότι όλοι βιώνουν τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, εκείνοι που βρίσκονται στο περιθώριο, όπως οι μετανάστες και οι αιτούντες άσυλο, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι», δήλωσε η κ. Cossé. «Η ΕΕ μπορεί και οφείλει να καταβάλει περισσότερες προσπάθειες για να βοηθήσει αυτά τα θύματα που συχνά ξεχνιούνται».(Αθήνα)

Μαρτυρίες μεταναστών και αιτούντων άσυλο

Ο Maan, 32 ετών, από τη Συρία, περιέγραψε τη νύχτα που πέρασε στο κέντρο υποδοχής της Λέσβου:

Όταν φτάσαμε εδώ, κοιμηθήκαμε κάτω. Ζητήσαμε ένα μπάνιο, ένα μαξιλάρι, μια κουβέρτα, αλλά τίποτα… Από χθες έχουμε ζητήσει σύνεργα για να καθαρίσουμε το δωμάτιό μας, αλλά τίποτα. Είναι βρώμικο. Και είναι κάποιος από τους άνδρες εδώ που έχει κάτι στο χέρι του, κάτω από το δέρμα του, που άρχισε να κινείται. Είναι σκουλήκι.

Η Mariam (ψευδώνυμο), 39 ετών, από το Αφγανιστάν, είχε τεθεί υπό κράτηση για επτά ή οκτώ ημέρες στο κέντρο υποδοχής της Λέσβου μαζί με τη 16χρονη κόρη της, Zahara (ψευδώνυμο). Η Mariam δήλωσε στη Human Rights Watch: «Δεν μας λένε γιατί μας κρατούν εδώ. Δεν εξηγούν τίποτα… Είμαστε 20 με 30 άτομα σε ένα δωμάτιο, άνδρες, γυναίκες, όλοι μαζί». Η Zahara ανέφερε:

”Κοιμόμαστε σε ένα δωμάτιο με πολλούς άνδρες και φοβόμαστε να είμαστε μόνες μαζί τους. Φοβόμαστε πάρα πολύ εδώ, ανάμεσα σε τόσους πολλούς άνδρες. Δεν έχουμε πρόσβαση σε σαπούνι, σαμπουάν… Κανείς δεν ήρθε να ακούσει τα προβλήματά μας. Μόνο ο γιατρός, αλλά μόνον όταν είναι εδώ ο διερμηνέας. Όμως ο διερμηνέας δεν μιλάει σε εμάς. Πραγματικά φοβάμαι εδώ πέρα. Το συγκρίνω με τις δύο νύχτες που κοιμήθηκα στο δάσος και εκεί αισθανόμουν πιο ασφαλής από ό,τι εδώ μέσα.”

Ο Johnny (ψευδώνυμο), ένας 24χρονος Σύρος που είχε μείνει για δύο ημέρες στο υπερπλήρες κέντρο κράτησης της Χίου όταν παραχώρησε συνέντευξη τον Μάιο, έδωσε την εξής περιγραφή:

”Εδώ αισθανόμαστε σαν να είμαστε στη φυλακή. Ο ήλιος είναι από πάνω μας και δεν έχουμε πού να μείνουμε. Υπάρχει πολύς κόσμος. Δεν υπάρχουν δωμάτια. Κοιμόμαστε κάτω. Τα δωμάτια είναι για τα παιδιά και για όσους ήρθαν πριν από εμάς. Είναι άθλια. Έχουμε νερό για να πιούμε αλλά όχι για μπάνιο. Κανείς δεν με ενημέρωσε για τα δικαιώματά μου ούτε με έχει επισκεφθεί γιατρός.”

Ο Ali Mohammad Ali, 24 ετών, από τη Συρία, ο οποίος παραχώρησε συνέντευξη στο πλοίο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς την Αθήνα, είχε περάσει τρεις ημέρες στο κέντρο κράτησης της Χίου:

”Δεν υπήρχε τουαλέτα, δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό, ούτε καν για να πλύνεις τα χέρια σου. Ήταν βρώμικα και δεν υπήρχε μέρος για να κοιμηθείς. Η κουβέρτα και το στρώμα μύριζαν άσχημα. Προτιμήσαμε να κοιμηθούμε κάτω γιατί η κουβέρτα και το στρώμα είχαν χρησιμοποιηθεί από πολλούς πριν από εμάς. Δεν με ενημέρωσε κανείς για τα δικαιώματά μου. Δεν υπήρχε γιατρός στον καταυλισμό, ούτε διερμηνείς. Δεν είχα πρόβλημα με την αστυνομία. Κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Το πρόβλημα δημιουργείται από τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που έρχονται.”

Ο Mustafa, ένας 26χρονος Κούρδος από το Χαλέπι της Συρίας με σωματική αναπηρία, έμενε στο εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο στο οποίο μένουν οι μετανάστες και αιτούντες άσυλο στην Κω εν αναμονή της καταγραφής από την αστυνομία:

”Το μόνο που με ζορίζει είναι αυτό εδώ το μέρος. Δυσκολεύομαι να ανέβω και να κατέβω τις σκάλες. Αν θελήσω να φάω, τα μαγαζιά είναι ένα χιλιόμετρο μακριά. Μου είναι δύσκολο να περπατήσω μέχρι εκεί. Εδώ δεν υπάρχει ούτε νερό, ούτε ηλεκτρικό, ούτε στρώμα, ούτε κουβέρτες.”