Που το πάει ο Ερντογάν;

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις και το μέλλον της Τουρκίας.

Από τον Νίκο Μπιζά*

H πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση της 13ης Μαρτίου στην Άγκυρα, που ακολουθήθηκε από ολική σχεδόν απαγόρευση της χρήσης των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων για μετάδοση σχετικών πληροφοριών [1] εγείρει για άλλη μια φορά πολλαπλά ερωτήματα, τα βασικότερα εκ των οποίων είναι δύο: ποιός φταίει για την επίθεση, και τι συμβαίνει στην Τουρκία.

Το πρώτο λογικά θα απαντηθεί σύντομα, όπως συνέβη και με το έτερο πρόσφατο χτύπημα στην Άγκυρα, για το οποίο ανέλαβαν την ευθύνη οι Κούρδοι αυτονομιστές του ΤΑΚ [2]. Το δεύτερο θέλει περισσότερη ανάλυση, και σχετίζεται άμεσα με την πολιτική του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν.

Η Τουρκία περνάει μια φάση στην οποία η κυβέρνηση του Ερντογάν παγιώνει για τα καλά την εξουσία της. Όταν ανέβηκε στην εξουσία, ο Ερντογάν είχε να αντιμετωπίσει ένα Κεμαλικό κατεστημένο το οποίο ήταν ανοιχτά εχθρικό στο πολιτικό Ισλάμ. Πλέον το Κεμαλικό κατεστημένο είναι ηττημένο εδώ και χρόνια, και ο Ερντογάν διεξάγει ένα νικηφόρο πόλεμο εναντίον των πρώην συμμάχων του Γκιουλενιστών καταλαμβάνοντας ανοιχτά τα ΜΜΕ που τους ανήκουν, ένα εκ των οποίων είναι και η μέχρι πρότινος μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της χώρας [3].

Ταυτόχρονα, ο πόλεμος κατά των Κούρδων τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας [4] εντείνεται ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στην περιοχή και τις δράσεις των τελευταίων.

Ενδεικτικά, ο Τουρκικός στρατός ξεκίνησε να βομβαρδίζει θέσεις Κούρδων μαχητών στη Συρία λίγες μόνο ώρες μετά από την βομβιστική επίθεση στην Άγκυρα που έλαβε χώρα στις αρχές Φεβρουαρίου, παρά το γεγονός ότι ούτε το PKK ούτε το YPG είχαν αναλάβει ευθύνη για το χτύπημα στο διάστημα αυτό [5]. Αν, δε, το Τουρκικό κράτος αντιμετωπίσει την χτεσινή τρομοκρατική επίθεση όπως αντιμετώπισε την προηγούμενη, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα δούμε περαιτέρω εντατικοποίηση των επιχειρήσεων εναντίον των Κούρδων τόσο εντός όσο και εκτός Τουρκίας.

Παράλληλα βέβαια με τα παραπάνω, η Τουρκία γίνεται όλο και πιο εξωστρεφής. Ομαλοποιεί τις σχέσεις της με το Ιράν [6] προκειμένου να αυξήσει το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών και να γίνει βασικός διακομιστικός σταθμός για αγαθά και ενέργεια, καθώς και να παρέχει πρόσβαση στο Ιράν μέσω σιδηροδρομικού δικτύου σε Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα.

Επεκτείνει τις δραστηριότητές της στην Αφρική [7] σε πολλαπλούς τομείς, καθιερώνει την εκεί στρατιωτική της παρουσία, αυξάνει το εμπόριο της με τις Αφρικανικές χώρες (το οποίο έχει ανέβει στα 25 δισ. δολλάρια από 3 που ήταν το 2002) και συνάπτει πολυεπίπεδες σχέσεις συνεργασίας με τις Αφρικανικές χώρες. Ενισχύει επίσης και τη συνεργασία της με το Αζερμπαϊτζάν [8] και επιχειρεί έτσι να “σπάσει” περαιτέρω την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία, οι σχέσεις με την οποία φθίνουν στο πλαίσιο επιχειρήσεών της στη Συρία.

Η κυβέρνηση του Ερντογάν με τις παραπάνω δράσεις αφενός ενισχύει τη θέση της ως περιφερειακή δύναμη σταθερότητας, και αφετέρου προσφέρει δυναμισμό και success stories σε ένα εσωτερικό ακροατήριο που είναι ολοένα και πιο ανήσυχο από τις εντάσεις εντός και πλησίον της χώρας.

Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι ένας πολύ σημαντικός οικονομικός και στρατηγικός σύμμαχος. Είναι ο νούμερο ένα προορισμός για τις εξαγωγές της Τουρκίας, και ο νούμερο ένα εισαγωγέας προϊόντων στην Τουρκία με διαφορά από τους υπόλοιπους [9]. Επιπλέον, σε επίπεδο ρητορικής και στρατηγικής, ο Ευρωπαϊκός προσανατολισμός εξακολουθεί να αποτελεί άξονα της Τουρκικής πολιτικής. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι τo όραμα της ένταξης στην Ευρώπη, με όσο μεταρρυθμιστικό και νομοθετικό έργο αυτό συνεπάχθηκε, υπήρξε ένα από τα βασικά όπλα στη νικηφόρα μάχη του Ερντογάν εναντίον του Κεμαλικού κατεστημένου.

Ωστόσο, έχουν αλλάξει δύο πολύ σημαντικές παράμετροι στη σχέση της Ευρώπης με την Τουρκία. Πρώτον, όπως προείπαμε, ο Ερντογάν έχει νικήσει κατά κράτος τους Κεμαλιστές και πλέον δίνει σχετικά εύκολη μάχη κατά των Γκιουλενιστών. Αυτό σημαίνει ότι πλέον χρειάζεται όλο και λιγότερο τον Ευρωπαϊκό προσανατολισμό στην εσωτερική του πολιτική και δείχνει, μαζί με το άμεσο περιβάλλον του, όλο και περισσότερο την αδιαφορία του για βασικές Ευρωπαϊκές αξίες, και τον θαυμασμό του για τις παραδοσιακές αξίες του Οθωμανικού παρελθόντος της Τουρκίας [10].

Δεύτερον, η Τουρκία έχει αναδειχθεί μέσα από τη θέση και τους χειρισμούς της σε βασικό “παίχτη” στο θέμα του τεράστιου προσφυγικού προβλήματος που έχει προκύψει από τον Συριακό εμφύλιο. Η Ευρωπαϊκή ηγεσία, αδυνατώντας να χειριστεί τα πολιτικά και δημοσιονομικά προβλήματα που πηγάζουν από το προσφυγικό ζήτημα, χρειάζεται την συνεργασία της Τουρκίας προκειμένου να σταματήσει την μετανάστευση μέσω Ελλάδας και να ελαττώσει τους αριθμούς των ανθρώπων που φτάνουν στην Ευρώπη. Έτσι, λοιπόν, ο Ερντογάν ζητάει όλο και περισσότερα από την Ευρώπη επειδή μπορεί, και κυρίως επειδή τα χρειάζεται [11].

Και τα χρειάζεται τα λεφτά και τις συμφωνίες από την Ευρώπη ο Ερντογάν, γιατί η κυβέρνηση του προσπαθεί όπως βλέπουμε να τα κάνει όλα μαζί. Κάνει διεθνή στρατηγικά ανοίγματα, προσπαθεί να ελέγξει τα μέσα ενημέρωσης και την ροή πληροφοριών στο εσωτερικό της, εκτελεί επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων τόσο στην επικράτεια όσο και στις γειτονικές της χώρες, προετοιμάζεται για μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης και καλείται στη βάση της συμφωνίας της με την ΕΕ να διαχειριστεί και τους ολοένα και αυξανόμενους όγκους προσφύγων από τη Συρία και τις υπόλοιπες χώρες προέλευσής τους.

Ο Ερντογάν θέλει να δει την Τουρκία κορυφαίο περιφερειακό “παίχτη” με τον ίδιο στο τιμόνι εξ ου και η προτεινόμενη από το κόμμα του αναθεώρηση στο Σύνταγμα της χώρας προκειμένου να δοθούν περισσότερες εξουσίες στον ίδιο [12]. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, χρειάζεται λεφτά, success stories και σταθερότητα. Και το μοντέλο της σταθερότητας του Ερντογάν βασίζεται στην απόλυτη εξουσία.

Εξ ου και η απροκάλυπτη οργή του Ερντογάν [13] όταν το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας αποφάσισε την αποφυλάκιση 2 δημοσιογράφων που είχαν φυλακιστεί ακριβώς επειδή είχαν αποκαλύψει ότι το καθεστώς Ερντογάν έστελνε όπλα στη Συρία. Για τον Ερντογάν είναι εξαιρετικά προβληματικές τέτοιες απρόβλεπτες εκδηλώσεις αμφισβήτησης της εξουσίας του. Θα έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε το πως θα επηρεάσει το Συνταγματικό Δικαστήριο η αναθεώρηση που έχει κατά νου ο Ερντογάν.

Το ότι Αμερικάνοι πρώην διπλωμάτες συνιστούν στον Ερντογάν είτε να μεταρρυθμίσει το κράτος που έχει στήσει, είτε να παραιτηθεί [14] και ότι έγκυροι αναλυτές σε μεγάλα βρετανικά ΜΜΕ χαρακτηρίζουν την Τουρκία ως δυνάμει κακοποιό κράτος με κακοποιό πρόεδρο [15] δεν συνεπάγεται απαραιτήτως ότι έχει αλλάξει κάτι στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης, καθώς το μόνο που μετράει για τη Δύση αυτή τη στιγμή είναι η παύση των προσφυγικών ροών και του εμφυλίου στη Συρία. Αυτό που έχει αλλάξει, ωστόσο, είναι ότι ο Ερντογάν έχει εξελιχθεί σε ξεκάθαρα απολυταρχικό κυβερνήτη με ηγετικές φιλοδοξίες για την περιοχή.

Αυτός ο απολυταρχισμός, που για τον Ερντογάν φαίνεται να είναι ο μόνος τρόπος να προοδεύσει και να σταθεροποιηθεί η Τουρκία, είναι ταυτόχρονα και ο πιο σίγουρος τρόπος να ενταθούν οι εντάσεις στο εσωτερικό και την περιφέρεια της χώρας και να πυροδοτηθούν περαιτέρω εντάσεις κι αποσταθεροποίηση. Επιπλέον, προδικάζει ότι οι σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ, όσο είναι ο ίδιος τουλάχιστον στο τιμόνι, δεν γίνεται να αλλάξουν ουσιαστικά, διότι ούτε ο Ερντογάν θα ήταν δυνατόν να δεχτεί Ευρωπαϊκές παρεμβάσεις στην εξουσία του, ούτε οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να “πουλήσουν” στα εθνικά τους ακροατήρια την ένταξη μιας τέτοιας Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή κοινότητα.

*Ο Νίκος Μπιζάς είναι Διεθνολόγος & Πολιτικός Αναλυτής

1. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/ankaraexplosionturkeytwitterfacebookbana6929136.h tml

2. https://edition.cnn.com/2016/02/19/middleeast/turkeyankaraattack/index.html

3. https://www.aljazeera.com/news/2016/03/turkishauthoritiesseizecountrylargestnewspaper160304184742 814.html

4. https://www.rt.com/news/335375turkeybombspkkiraq/

5. https://www.aljazeera.com/news/2016/02/turkeyblamespkkalliesankarablast160218085117514.html

6. https://www.reuters.com/article/usiranturkeyvisitidUSKCN0W70DB

7. https://www.almonitor.com/pulse/originals/2016/03/turkeyerdoganconquestofafrica.html

8. https://www.eurasiareview.com/11032016turkeyazerbaijannotonlyenergyaffairanalysis/

9. https://ec.europa.eu/trade/policy/countriesandregions/countries/turkey/

10. https://www.almonitor.com/pulse/originals/2016/03/turkeyfirstladyreincarnatesharemcontraversy.html

11. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/12192578/WhoisthemanEuropesgiving6billi ontohandletherefugeecrisis.html