1941:Ο στρατηγός Τσολάκογλου οδηγείται στη βίλα Σωσσίδη για την τελική υπογραφή συνθηκολόγησης με τη Γερμανία
Η ακροαματική διαδικασία ξεκίνησε στις 21.2.1945, στο ειδικό δικαστήριο δωσιλόγων.
Οι συνεδριάσεις γίνονταν σε αίθουσα των δικαστηρίων της οδού Σανταρόζα, στην Αθήνα. Οι δωσίλογοι παραπέμφθηκαν με βάση δύο συντακτικές πράξεις (6/1945 και 12/1945, αντίστοιχα).
Συγκεκριμένα, κάθισαν στο εδώλιο όσοι συμμετείχαν στις 3 κατοχικές κυβερνήσεις (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου και Ράλλη), με τις εξής κατηγορίες:
● διευκόλυνση του έργου του στρατού Κατοχής, προπαγάνδα υπέρ των κατακτητών κ.ά.
Ο Τσολάκογλου και μερικοί ακόμη στρατηγοί παραπέμφθηκαν και για παράβαση του άρθρου 199 της στρατιωτικής ποινικής νομοθεσίας, δηλαδή για συνθηκολόγηση εις ανοικτόν τόπον.
Ωστόσο, όλοι απαλλάχθηκαν απ’ αυτή την κατηγορία, πλην του Τσολάκογλου.
Κατηγορούμενος για παράβαση του παραπάνω άρθρου ήταν και ο υποστράτηγος Γιώργος Μπάκος, από τους πρώτους συνωμότες που στήριξαν τον Τσολάκογλου για την υπογραφή της κάλπικης συνθηκολόγησης.
Χρημάτισε υπουργός Εθνικής Αμυνας στην κυβέρνηση Τσολάκογλου.
Μετά την απελευθέρωση, ο Μπάκος συνελήφθη και προφυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ.
Εκεί τον εντόπισαν άνδρες του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά και τον εκτέλεσαν στα Κρώρα (άλλη ονομασία του χωριού Στεφάνη, κοντά στη Θήβα).
Λίγα λόγια για την κάλπικη συνθηκολόγηση:
Στις 18.4.41 φτάνει στην Αθήνα, ως απεσταλμένος του Τσολάκογλου, ο συνταγματάρχης Θανάσης Χρυσοχόου.
Συναντά τον αρχιστράτηγο Αλ. Παπάγο στο Γενικό Στρατηγείο και του εκθέτει την κατάσταση στο ελληνοϊταλικό μέτωπο, υπογραμμίζοντας ότι:
«Επιβάλλεται η λήψις αμέσου αποφάσεως ίνα προληφθή η εις Ιταλίαν μεταφορά ως αιχμαλώτου του νικητού ελληνικού στρατού» (ΓΕΣ, Το τέλος μιας εποποιίας, Αθήνα 1959, σ. 221).
Ο Παπάγος απαντά ότι γνωρίζει πλήρως την κατάσταση. Προσθέτει, ωστόσο, ότι αδυνατεί να συνθηκολογήσει «τουλάχιστον προ της πλήρους αποχωρήσεως των βρετανικών στρατευμάτων εξ Ελλάδος» (ΓΕΣ, ό.π.)
Δηλαδή, ο αρχιστράτηγος ζητεί πίστωση χρόνου, έτσι ώστε να προλάβει να φύγει και να μην αιχμαλωτιστεί από τους ναζί το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα, δύναμης περίπου 60.000 ανδρών.
Μέσω του ασυρμάτου του Γενικού Στρατηγείου, ο Χρυσοχόου στέλνει στον Τσολάκογλου κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα, αναφέροντας την άρνηση του Παπάγου για άμεση ανακωχή.
Μάλιστα, προτείνει τον αρχιεπίσκοπο Ιωαννίνων, Σπυρίδωνα, ως πρωθυπουργό!
Την επομένη (19.4.41), ο Χρυσοχόου στέλνει στον Τσολάκογλου απόρρητη προσωπική αναφορά, πάλι μέσω του ασυρμάτου του Γενικού Στρατηγείου, με το εξής κείμενο:
«Ενέργεια ανάγεται αρμοδιότητα Στρατιάς (σ.σ.: εννοεί το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, με διοικητή τον Τσολάκογλου). Εάν αναλάβητε σεις, δέον πρώτον λάβητε εξουσιοδότησιν λοιπών Σωμάτων Στρατού, αναθετόντων υμίν ενέργειαν ως έχοντα επαφήν με Γερμανούς. Εκ φρουραρχείου Θ.»
Εδώ αποκαλύπτεται η όλη συμπαιγνία και απάτη, διότι «Φρουραρχείο Θ» είναι η κωδική ονομασία του Γενικού Στρατηγείου.
Δηλαδή, το τηλεγράφημα φέρεται ότι έχει αποστολέα τον Παπάγο και όχι τον Χρυσοχόου.
Το ΓΕΣ (ό.π., σ. 222) ξεκαθαρίζει το τοπίο, υπογραμμίζοντας ότι και τα δύο τηλεγραφήματα «απεστάλησαν εν πλήρει αγνοία του Αρχιστρατήγου, όστις ηγνόει τόσον τας ενεργείας ταύτας όσον και τας ενεργείας του μητροπολίτου Ιωαννίνων».
Υπογράμμιση:
Στο δεύτερο τηλεγράφημα, ο Χρυσοχόου αποκαλύπτει, άθελά του ίσως, πως ο Τσολάκογλου είχε από πριν επαφές με τους Γερμανούς. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ωρα 05.45 της 20.4.41, ανήμερα του Πάσχα, ο Τσολάκογλου τηλεφωνεί στον διοικητή του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου, αντιστράτηγο και αρχαιότερό του, Γιάννη Πιτσίκα, γνωρίζοντάς του ψευδώς ότι:
«1. Εχει στα χέρια του εξουσιοδότηση του Γενικού Στρατηγείου, για να συνάψει ανακωχή εντός της πρωίας της 20ής Απριλίου, […], διαβιβάσας αυτώ και το προαναφερθέν δεύτερον τηλεγράφημα του επιτελάρχη του ως προερχόμενον δήθεν από τον αρχιστράτηγον, καίτοι σαφώς εγνώριζεν ότι τούτο προήρχετο από τον επιτελάρχην του» (σ.σ.: εννοεί τον Χρυσοχόου).
Στη συνέχεια, ο εθνοπροδότης στρατηγός γνωρίζει στον Πιτσίκα ότι έστειλε στους Γερμανούς τριμελή αντιπροσωπεία για τη σύναψη ανακωχής στο Βοτονόσι. Οπως και έγινε.
Ο Πιτσίκας οδηγήθηκε ως όμηρος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.
Αντίθετα, ο Τσολάκογλου εισέπραξε τα αργύρια της προδοσίας, με τον διορισμό του στην πρωθυπουργία.
Η απόφαση
Επειτα από ακροαματική διαδικασία 80 ημερών, το δικαστήριο εξέδωσε την 49/31 Μαΐου 1945 ιστορική απόφασή του.
Στο εδώλιο κάθονταν 22 από τους 27 κατηγορουμένους. Οι υπόλοιποι 5 δικάστηκαν ερήμην.
Η απόφαση αρχίζει ως εξής:
◆ Κηρύσσονται αθώοι 7 κατηγορούμενοι (Αναστ. Ρουσόπουλος, Ν. Ραγκαβής, Λεωνίδας Τσιριγώτης, Εμμαν. Λουλακάκης, Ι. Γρηγοράκης, Μανόλης Κανακουσάκης και Δημ. Μπακογιάννης).
Και οι 7 κατηγορούνταν,ότι στη διάρκεια της Κατοχής και «καθ’ όν χρόνον έκαστος τούτων διετέλεσεν υπουργός ή υφυπουργός, διηυκόλυνε το έργον της ξένης κατοχής».
Ο αντιστράτηγος Ραγκαβής, μέλος της κυβέρνησης Τσολάκογλου, παρουσιάζει μια σπάνια ιδιαιτερότητα.
Ενώ ο γιος του είχε εκτελεστεί από τους Γερμανούς, αυτός καταδέχθηκε να γίνει υπουργός της φιλογερμανικής κυβέρνησης (βλ. εφημερίδα «Καθημερινή» της 22.2.45).
Ο υποστράτηγος Ρουσόπουλος είναι προφανές ότι παγιδεύτηκε από τον Τσολάκογλου, δεχόμενος να γίνει υπουργός Εργασίας.
Αποδέχθηκε τη σχετική πρόταση 8 ημέρες αργότερα από την ορκωμοσία των άλλων στρατηγών και λοιπών υπουργών.
Ωστόσο, ύστερα από 45 ημέρες, αντιλαμβανόμενος τις προδοτικές κινήσεις του Τσολάκογλου, όχι μόνο παραιτήθηκε, αλλά κατάγγειλε παλικαρίσια τους κατακτητές, που αμέσως τον φυλάκισαν.
Στη σελίδα 32 της απόφασης πλέκεται το εγκώμιο του Ρουσόπουλου ως εξής:
«Εκ της βεβαιωθείσης […] πολιτείας τούτου ως υπουργού της Εργασίας επί 45 ημέρας μόνον, της παραιτήσεώς του με καυστικόν χαρακτηρισμόν της δυσμενούς διαγωγής των κατακτητών κατά της Ελλάδος, ήτις κατ’ αυτόν επέβαλλε την υποδεικνυομένην παραίτησιν όλων και της μετά την παραίτησιν φυλακίσεώς του υπό των κατακτητών διά την εκδηλωθείσαν δράσιν του συνεργασίας μετά των συμμάχων, προκύπτει έλλειψις παρ’ αυτώ της απαιτουμένης γνώσεως της διευκολύνσεως».
Θάνατος στους εθνοπροδότες
Οι υπόλοιποι 20 κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν στις εξής ποινές:
▶ Γ. Τσολάκογλου:
α) Θάνατος και στρατιωτική καθαίρεση διά την πράξιν της συνθηκολογήσεως εις ανοικτόν τόπον.
β) Ισόβια δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων για την ανάληψη της προεδρίας της κυβέρνησης και διευκόλυνσης του έργου της ξένης Κατοχής.
γ) Ισόβια δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων διά την πράξιν της προπαγάνδας.
Ο Τσολάκογλου δεν εκτελέστηκε. Χρημάτισε δοτός πρωθυπουργός από τις 30.4.41 μέχρι την 1.2.42. Πέθανε το 1948 στο νοσοκομείο ΝΙΜΤΣ, όντας κρατούμενος.
▶ Κων/νος Λογοθετόπουλος, καθηγητής γυναικολογίας (διαδέχθηκε στην… πρωθυπουργία τον Τσολάκογλου):
α) Ισόβια δεσμά για την ανάληψη της πρωθυπουργίας και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. (Ο επίτροπος είχε προτείνει τη θανατική ποινή.)
β) Πρόσκαιρα δεσμά δέκα ετών για τη διευκόλυνση του έργου της Κατοχής και
γ) Πρόσκαιρα δεσμά δέκα ετών και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Οι τρεις ποινές συγχωνεύτηκαν σε ισόβια και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Πριν γίνει πρωθυπουργός, ο Λογοθετόπουλος χρημάτισε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Τσολάκογλου, υπουργός Πρόνοιας και, προσωρινά, Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας.
▶ Γιάννης Ράλλης:
Ισόβια για την πρωθυπουργία και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. (Ο επίτροπος είχε προτείνει τη θανατική ποινή.)
Ο Ράλλης ήταν ο ιδρυτής των περιβόητων ταγμάτων ασφαλείας. Πέθανε στη φυλακή, το 1946.
▶ Αντώνης Λιβιεράτος, δικηγόρος:
Ανέλαβε υπουργός Δικαιοσύνης και, προσωρινά, Αγορανομίας. Καταδικάστηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 11 ετών για τη διευκόλυνση του έργου της ξένης Κατοχής και σε στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Ειδικότερα και μεταξύ άλλων το δικαστήριο του καταλόγισε τα εξής:
«Συνυπέγραψε το Ν.Δ. 1117/1942, με το οποίο επιβάλλονταν ποιναί της λαθρεμπορίας και δημεύσεως εις τους παραγωγούς και εμπόρους καπνών, τους μη θέλοντας να παραδώσωσι τα καπνά των εις τους Γερμανούς».
Μ’ άλλα λόγια, ο Τσολάκογλου και η συμμορία του χαρακτηρίζουν λαθρέμπορους τους καπνοπαραγωγούς που δεν παραδίδουν στους Γερμανούς το προϊόν του μόχθου τους!
Με τη διευκρινιστική εγκύκλιο 9033/18.6.42, που συνυπογράφουν οι Μπάκος και Σωτήρης Γκοτζαμάνης (υπουργός Οικονομικών), εντέλλονται τα ακόλουθα άκρως δουλοπρεπή:
1. Τα καπνά που θα κατάσχονται θ’ αποδίδονται στις γερμανικές εταιρείες.
2. Την κατάσχεση θα πραγματοποιούν όργανα της Χωροφυλακής.
3. Η κατάσχεση και παράδοση των καπνών «τυγχάνει άσχετος προς καταβολήν τιμήματος, του ζητήματος τούτου ρυθμισθησομένου μεταγενεστέρως μετά γερμανικών αρχών κατοχής».
Εδώ πρόκειται για καθαρή ληστεία σε βάρος των αγροτών, που διέπρατταν τα ίδια τα όργανα του ελληνικού κράτους!
Αλλά και για όσα καπνά αγοράζονταν από γερμανικές εταιρείες, οι αγρότες ουσιαστικά ουδέν εισέπρατταν, επειδή πληρώνονταν με τα πληθωριστικά νομίσματα της εποχής.
Αναφέρει χαρακτηριστικά η δικαστική απόφαση (σ. 24):
«Με τον αλματικόν όμως επερχόμενον πληθωρισμόν και την συνεπεία τούτου υποτίμησιν της δραχμής, αι τιμαί αύται (σ.σ.: των καπνών) κατήντησαν τελείως εξευτελιστικαί μέχρι του σημείου ώστε […] οι παραγωγοί δεν μετέβαινον καν εις ταμεία παρακαταθηκών και δανείων να αναλάβωσι το εις την διάθεσίν των καταβαλλόμενον τίμημα».
Η απόφαση αποκαλύπτει επίσης πως τα καπνά που παραδόθηκαν στους ναζί μέχρι το 1943 ανέρχονταν σε 120.200 τόνους και η αξία τους σε 7.600.000 χρυσές λίρες!
Είχαμε-δεν είχαμε, τους προικίσαμε γενναία τους χιτλερικούς.
▶ Πλάτων Χατζημιχάλης:
Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και, προσωρινά, Οικονομικών. Πρόσκαιρα δεσμά 20 ετών για διευκόλυνση του έργου της Κατοχής και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
▶ Γιάννης Καραμάνος:
Υπουργός Γεωργίας και Επισιτισμού (1941-1942). Ισόβια δεσμά για διευκόλυνση του έργου της Κατοχής και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
Κατάφερε… ν’ αφήσει χωρίς παπούτσια πολλούς Ελληνες, ως εξής:
Με την 121900/41 αγορανομική διάταξη, υποχρέωσε τους παραγωγούς δερμάτων να τα παραδίδουν υποχρεωτικά στους Γερμανούς και Ιταλούς.
«Διά της ιδίας διατάξεως επεβάλλοντο ποιναί εις τους αρνουμένους να πωλήσωσι τα δέρματά των».
▶ Εκτωρ Τσιρονίκος:
Για να μην υστερήσει σε δωσιλογισμό έναντι του Καραμάνου, ο Τσιρονίκος [συμμετείχε στις κυβερνήσεις Λογοθετόπουλου και Ράλλη, διαδοχικά ως υπουργός Γεωργίας και Επισιτισμού (από 2.12.42), Οικονομικών, Εθνικής Οικονομίας και Πρόνοιας], εξέδωσε την 9657/1943 διαταγή, που όριζε τα ακόλουθα:
[…] άπασαι αι υπάρχουσαι ποσότητες των δερμάτων, αι εις χείρας οιουδήποτε, εδεσμεύοντο και ετίθεντο εις την διάθεσιν των Γερμανών και Ιταλών.
Στη σελίδα 25, η δικαστική απόφαση επισημαίνει:
«Συνέπεια των πράξεων τούτων των κατηγορουμένων είναι να στερηθεί ο ελληνικός λαός παντελώς υποδημάτων, λόγω τρομακτικής ελλείψεως δερμάτων».
▶ Παναγιώτης Δεμέστιχας, αντιστράτηγος:
Για τη διευκόλυνση του έργου της Κατοχής τιμωρήθηκε με 15 χρόνια πρόσκαιρα δεσμά και με άλλα 20 για την προπαγάνδα.
Το δικαστήριο συγχώνευσε τις δύο ποινές σε 20 χρόνια πρόσκαιρα δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Για τη συνθηκολόγηση αθωώθηκε.
▶ Σωτήρης Μουτούσης, υποστράτηγος:
Υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων. Καταδικάστηκε σε 11 χρόνια πρόσκαιρα δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Αθώος για τη συνθηκολόγηση. Το 1950 τού δόθηκε χάρη.
▶ Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, υποστράτηγος:
Πεντέμισι χρόνια ειρκτή και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Του αναγνωρίστηκαν ελαφρυντικά, όπως ότι παρέμεινε για βραχύν σχεδόν χρόνον υπουργός στην κυβέρνηση Τσολάκογλου και ότι παραιτήθηκε εκουσίως.
▶ Νίκος Μάρκου, υποστράτηγος:
Πρόσκαιρα δεσμά 11 ετών για τη διευκόλυνση και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
▶ Δημήτρης Πολύζος, συνταγματάρχης, υπουργός στην κυβέρνηση Τσολάκογλου:
Ειρκτή 5 ετών για τη διευκόλυνση, άλλα 5 χρόνια για την προπαγάνδα και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
Στον Πολύζο αναγνωρίστηκαν τα ίδια ελαφρυντικά με αυτά του Κατσιμήτρου.
▶ Ιάσων Παπαδόπουλος, πλοίαρχος Π.Ν., υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας:
Ειρκτή 5,5 ετών για διευκόλυνση και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Του καταλογίστηκε επίσης ότι απαγόρευσε στα ελληνικά εμπορικά πλοία να κάνουν μεταφορές για λογαριασμό της Αγγλίας.
Ελαφρυντικά, τα ίδια με αυτά του Κατσιμήτρου.
▶ Σωτήρης Γκοτζαμάνης ή Κοτζαμάνης, γιατρός:
Καταδικάστηκε ερήμην δύο φορές σε θάνατο, για διευκόλυνση του έργου της Κατοχής και για προπαγάνδα, αντίστοιχα.
Τιμωρήθηκε, επίσης, με δήμευσιν ολοκλήρου της περιουσίας του και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Η θανατική ποινή, όμως, δεν εκτελέστηκε, λόγω διαφυγής του στο εξωτερικό. Αργότερα, του δόθηκε αμνηστία. Πέθανε το 1958.
Αναστάσιος Ταβουλάρης, στρατιωτικός:
Υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας στην κυβέρνηση Ράλλη, υπηρέτησε συνειδητά και με υπερβάλλοντα ζήλο τους κατακτητές.
Καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια για διευκόλυνση, ενώ του στερήθηκαν τα πολιτικά του δικαιώματα. Πέθανε το 1945.
Η απόφαση (σ. 60) τού καταλογίζει μεταξύ άλλων:
«Εν γνώσει του αι υπ’ αυτόν υπαγόμεναι αρχαί Ασφαλείας παρέδιδον εις τους Γερμανούς τους […] συλλαμβανομένους πολίτας Ελληνας, οίτινες Γερμανοί εφυλάκιζον αυτούς εις Χαϊδάρι».
Υπογραμμίζεται ότι στο Χαϊδάρι οι ναζί εκτέλεσαν χιλιάδες πατριώτες.
▶ Γιάννης Πασαδάκης, υπουργός-διοικητής Κρήτης:
Καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια δεσμά και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων για προπαγάνδα υπέρ των κατακτητών.
▶ Κώστας Πουρναράς, αρεοπαγίτης, υπουργός Δικαιοσύνης (1943) στην κυβέρνηση Ράλλη:
Καταδικάστηκε για τη διευκόλυνση σε πενταετή ειρκτή και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Είχε προφυλακιστεί από τις 13.10.1944.
▶ Νίκος Λούβαρης, καθηγητής της ερμηνείας της Καινής Διαθήκης στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, υπουργός Παιδείας (1943-44):
Καταδικάστηκε σε πενταετή ειρκτή και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Είχε προφυλακιστεί στις 12.12.1944.
Το 1951 κατάφερε να αμνηστευθεί, για να γίνει ακαδημαϊκός το 1959…
▶ Αγησίλαος Γέροντας, αντιναύαρχος, υπουργός Συγκοινωνίας επί Ράλλη:
Προφυλακίστηκε στις 2.4.1945. Καταδικάστηκε για διευκόλυνση σε πενταετή ειρκτή και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
Του αναγνωρίστηκε ως ελαφρυντικό το ότι προέβαλε ποιάν τινα αντίστασιν για την έκδοση διατάγματος της 20.5.1944.
Απ’ αυτό προκύπτει πως ο Τσιρονίκος ήταν ο διαβιβαστής των γερμανικών εντολών προς τους λοιπούς υπουργούς.
▶ Βασίλης Καραπάνος, βουλευτής και γερουσιαστής προπολεμικά, χρημάτισε υπουργός Πρόνοιας στην κυβέρνηση Ράλλη:
Προφυλακίστηκε στις 12.10.1944 και καταδικάστηκε για διευκόλυνση σε πενταετή ειρκτή και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
Το δικαστήριο καταδίκασε όλους τους ενόχους να καταβάλουν τα έξοδα και τέλη της δίκης, εισπρακτέα αλληλεγγύως και διά προσωπικής των κρατήσεως.
Η σύνθεση του ειδικού δικαστηρίου της Αθήνας, που εξέδωσε την απόφαση, ήταν η ακόλουθη:
● Πρόεδρος ο αρεοπαγίτης Χρήστος Καλλέλης.
● Μέλη ο πρόεδρος εφετών Αντώνης Χαμάρτος και οι εφέτες Θανάσης Παπαναστασίου, Παναγιώτης Πετρέας, Κων/νος Κουκάς και Θεόδωρος Γιαννόπουλος.
● Εκτός από τα έξι δικαστικά μέλη, τη σύνθεση του δικαστηρίου συμπλήρωναν και τρία λαϊκά. Τα ονόματά τους: Μαρίνος Βαλλιάνος, γιατρός, Βαγγέλης Δανόπουλος, γιατρός, και Θεόδωρος Δασκαρόλης, δικηγόρος.
● Ειδικός επίτροπος ήταν ο Νίκος Παπαδάκης, αντεισαγγελέας εφετών, και γραμματέας ο Γ. Οικονομίδης.
Σημείωση: Αυτό που δεν έγραψε από σεμνότητα ο Νίκος Πηγαδάς, είναι ότι όλα αυτά τα στοιχεία μαζί με άλλα ντοκουμέντα και μαρτυρίες αποτέλεσμα πολύχρονης έρευνας περιλαμβάνονται στο βιβλίο του «Το Οχι της Ρωμιοσύνης»
Πηγή:efsyn