Από τον Γρηγόρη Μάρκου*
Το στρατιωτικό πραξικόπημα που πραγματοποιήθηκε πριν από δύο χρόνια στην Ταϊλάνδη ήρθε για να δώσει ένα βίαιο τέλος στην κυριαρχία του λαϊκιστικού «στρατοπέδου» του Thaksin Shinawatra στην πολιτική σκηνή της Ταϊλάνδης και στην έντονη κοινωνική πόλωση. Παρόλα αυτά η προσπάθεια του στρατού δεν φαίνεται να άλλαξε τα δεδομένα, καθώς η κοινωνία της ασιατικής χώρας συνεχίζει να είναι διχασμένη, ενώ το κίνημα που τάσσεται υπέρ του Thaksin δεν χάνει τη δυναμική του.
Τις προηγούμενες μέρες το δικτατορικό καθεστώς πραγματοποίησε ένα δημοψήφισμα για την δημιουργία ενός νέου Συντάγματος, με σκοπό να ελέγξει την πολιτική σκηνή της Ταϊλάνδης μετά την επιστροφή στις εκλογικές διαδικασίες. Ο ταϊλανδικός λαός το υπερψήφισε με την ελπίδα να ομαλοποιηθεί η ταραγμένη πολιτική κατάσταση. Κάτι τέτοιο όμως φαντάζει ανέλπιστο, από τη στιγμή που οι πολιτικές διαδικασίες θα συνεχίσουν να ελέγχονται από τον στρατιωτικό παράγοντα.
Το συγκεκριμένο άρθρο επιχειρεί με συνοπτικό τρόπο να ιχνηλατήσει την περίοδο της πολιτικής κρίσης στη Ταϊλάνδη και να απαντήσει στα εξής ερωτήματα: Γιατί αποφάσισε η στρατιωτική ηγεσία της Ταϊλάνδης να δώσει τέλος στην κυριαρχία του λαϊκιστικού κόμματος που ίδρυσε ο Thaksin; Τι ρόλο έπαιξε ο λαϊκισμός στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος; Ποιος είναι ο σκοπός του νέου Συντάγματος που προώθησε η δικτατορία μέσω του δημοψηφίσματος;
Η άνοδος του Thaksin στην εξουσία
Η κρίση που υπέστη η Ταϊλάνδη στο τέλος του 20ου αιώνα οδήγησε πολλούς ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου στην απόφαση να συμμετάσχουν στην διαχείριση των πολιτικών του κράτους. Έτσι, το 1998 ένας από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες της Ταϊλάνδης, ο Thaksin Shinawatra, ίδρυσε το Thai Rak Thai Party (TRT) και το 2001 κατάφερε να κερδίσει τις εκλογές.[1] Ο Thaksin γρήγορα αντιλήφθηκε ότι για να ξεπεραστούν τα οικονομικά προβλήματα της χώρας πρέπει να αναπτυχθούν πολιτικές που θα προστατεύουν τα φτωχά και αγροτικά στρώματα. Έτσι, προώθησε ένα πρόγραμμα ελάφρυνσης του χρέους των αγροτών, ενώ έδωσε έμφαση στη φθηνή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. [2] Αυτό τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή στον αγροτικό λαό και στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα της χώρας, με αποτέλεσμα να κερδίσει άνετα τις εκλογές του 2005. Το ισχυρό του όπλο υπήρξε ο λαϊκιστικός του λόγος, ο οποίος έφερε στο πολιτικό προσκήνιο τους «μη προνομιούχους» και κατάφερε να ενοποιήσει τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, διαμορφώνοντας μια ισχυρή συμμαχία που πλέον είχε τη δυνατότητα να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή.
Δυο πραξικοπήματα μέσα σε οκτώ χρόνια
Η δημοτικότητα του Thaksin και η ισχύς που είχε αποκτήσει από τη θέση του πρωθυπουργού δυσαρέστησαν το παλάτι και τη στρατιωτική ηγεσία της χώρας, που ήθελαν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο της πολιτικής σκηνής. Την ίδια στιγμή τα μεσαία και ανώτερα στρώματα είχαν αρχίσει να διαμαρτύρονται για τις λαϊκιστικές πολιτικές που προωθούσε και τον απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης του.[3] Έτσι, όταν ξέσπασε ένα μεγάλο σκάνδαλο διαφθοράς, δόθηκε η ευκαιρία στις φιλομοναρχικές και τις εθνικιστικές δυνάμεις να οργανωθούν ενάντια στον Thaksin, κάτω από τη σημαία της «Λαϊκής Συμμαχίας για τη Δημοκρατία» (PAD). Ο Thaksin αναγκάστηκε κάτω από την πίεση της κατάστασης να καλέσει σε εκλογές, στις οποίες τα κόμματα της αντιπολίτευσης αποφάσισαν να μην συμμετάσχουν. Ωστόσο, τα φτωχά λαϊκά στρώματα συνέχισαν να στηρίζουν τον λαϊκιστή ηγέτη, καθώς οι πολιτικές που εφάρμοσε βελτίωσαν τις συνθήκες της ζωής τους. Ως εκ τούτου, ο Thaksin έφθασε σε μια νέα νίκη το 2006, αλλά η εκλογή του ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο προγραμμάτισε νέες εκλογές για τον Οκτώβριο. Το 2006 ενώ ο Thaksin ήταν στη Νέα Υόρκη, ο στρατός κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα. Ένα νέο Σύνταγμα συντάχθηκε στα τέλη του 2007, ενώ απαγορεύτηκε στον πρώην πρωθυπουργό να συμμετάσχει στις επόμενες εκλογές (ο ίδιος αυτοεξορίστηκε).[4]
Το TRT (το οποίο συνέχισε να διοικείται με σκιώδη τρόπο από τον Thaksin) άλλαξε το όνομα του σε People’s Power Party και κατέβηκε στις εκλογές του 2007 με υποψήφιο τον Samak Sundaravej, ο οποίος τις κέρδισε και σχημάτισε κυβέρνηση. Παρόλα αυτά, ούτε το νέο κοινοβούλιο διατηρήθηκε για πολύ, αφού το Συνταγματικό Δικαστήριο το διέλυσε με την κατηγορία της νοθείας.[5] Οι προσπάθειες εξάλειψης του κόμματος του Thaksin, το πραξικόπημα και οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου προκάλεσαν αναστάτωση στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις της Ταϊλάνδης και οδήγησαν στη δημιουργία ενός μαζικού λαϊκού κινήματος (Ενωμένο Μέτωπο για τη Δημοκρατία και κατά της Δικτατορίας/UDD). Το κίνημα αυτό υποστήριξε τον Thaksin και τις δημοκρατικές διαδικασίες στη χώρα, υιοθέτησε τα κόκκινα μπλουζάκια σαν στολή του και αντιπαρατέθηκε με το κίνημα του PAD, το οποίο στάθηκε ενάντια στον Thaksin και υπέρ της μοναρχίας.
Το 2011 προκηρύχτηκαν νέες εκλογές. Το People’s Power Party πλέον ονομαζόταν «Pheu Thai Party» με επικεφαλής την αδερφή του Thaksin, την Yingluck Shinawatra. Στις εκλογές αυτές το «κόμμα του Thaksin» κέρδισε και πάλι τις εκλογές, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί το 2013 η χώρα γρήγορα σε νέα πολιτική κρίση. Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν για μια ακόμα φορά και το πολωμένο πολιτικό σκηνικό οδήγησαν στην απομάκρυνση της Yingluck από την πρωθυπουργία το 2014 (μετά από κατηγορίες για κατάχρηση εξουσίας) και σε ένα ακόμα στρατιωτικό πραξικόπημα.[6] Σήμερα η δικτατορία του Prayut Chan-o-cha, η οποία συνεχίζει να κυβερνά την Ταϊλάνδη, προωθεί την εγκαθίδρυση ενός πολιτικού συστήματος στο οποίο οι αποφάσεις του λαού δεν θα έχουν μεγάλη σημασία, ενώ ο στρατός θα παίζει καίριο ρόλο.
Η επίδραση του λαϊκισμού στο πολιτικό σύστημα
Επηρέασε ο λαϊκιστικός λόγος του Thaksin την πολιτική κατάσταση στην Ταϊλάνδη; Σαφώς και ο λαϊκισμός του επηρέασε, τόσο με αρνητικό όσο και με θετικό τρόπο. Είναι αλήθεια ότι η διακυβέρνηση του Thaksin και ο απόλυτος και διεφθαρμένος τρόπος που αντιμετώπισε σημαντικά ζητήματα, προκάλεσαν βαθιά ρωγμή στην ποιότητα του πολιτικού συστήματος. Επιπλέον, η ρητορική που χρησιμοποίησε δίχασε την κοινωνία και επηρέασε ως προς την παραγωγή της έντονης κοινωνικής πόλωσης που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, ο λαϊκιστικός του λόγος κατάφερε να φέρει στο πολιτικό προσκήνιο τους «μη προνομιούχους» (κυρίως αγρότες) και να προκαλέσει βαθύ ρήγμα στις παραδοσιακές δομές εξουσίας. Ο λαϊκισμός του Thaksin στάθηκε απέναντι στην μοναρχία και απείλησε την ικανότητα της μεσαίας τάξης να επηρεάζει την πολιτική (επιχειρηματίες, γραφειοκράτες κλπ), δίνοντας ταυτόχρονα την δυνατότητα στα λαϊκά στρώματα να συμμετέχουν περισσότερο ενεργά σ’ αυτήν. Επιπροσθέτως, η βίαιη απομάκρυνση του λαϊκιστή ηγέτη από την εξουσία γέννησε ένα μαζικό κίνημα με δημοκρατικά συνθήματα, το οποίο πολέμησε και συνεχίζει να πολεμά τις αντιδημοκρατικές και φιλομοναρχικές ιδέες που προωθούνται από άλλους πόλους έκφρασης.
Ποτέ ξανά λαϊκισμός;
Η δικτατορία που εγκαθιδρύθηκε στην χώρα από τον στρατηγό Prayut Chan-o-cha έδειξε από τη πρώτη στιγμή ότι επιθυμεί να δώσει τέλος στη κυριαρχία του λαϊκιστικού κόμματος του Thaksin. Όμως το γεγονός ότι το μαζικό κίνημα των «Κόκκινων» δεν χάνει τη δυναμική του ακόμα και σήμερα, ανησυχεί τους στρατιωτικούς ηγέτες και το παλάτι. Αυτός ήταν και ο λόγος που το στρατιωτικό καθεστώς αποφάσισε να προχωρήσει σε ένα δημοψήφισμα για τη δημιουργία ενός νέου Συντάγματος. Το Σύνταγμα που προώθησε ο Ταϊλανδός δικτάτορας έχει ως στόχο την διαμόρφωση ενός πολιτικού συστήματος που θα επηρεάζεται άμεσα από τις επιλογές του στρατού και δεν θα δίνει την ευκαιρία σε πολιτικούς σχηματισμούς σαν του Thaksin να αναδύονται στο μέλλον[7] Αν τα πραξικοπήματα του πρόσφατου παρελθόντος ήταν ο πρώτος τρόπος διάλυσης των λαϊκιστικών δυνάμεων, τότε το νέο Σύνταγμα είναι ο δεύτερος τρόπος. Το μέλλον θα δείξει αν θα καταφέρει να πετύχει τον στόχο του.
*Υποψήφιο Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών, ΑΠΘ.
Αναφορές
[1] Chris Baker & Pasuk Phongpaichit, A History of Thailand, Cambridge University Press, Cambridge, 2014, σ. 262-263.
[2] Chris Baker & Pasuk Phongpaichit, “Thaksin’s Populism”, Journal of Contemporary Asia, Vol. 38, No. 1, February 2008, σ. 62 – 83
[3] Chris Baker & Pasuk Phongpaichit, 2014, ό.π., σ. 262-270.
[4] Ό.π., σ. 267-270.
[5] Ό.π., σ. 270-278.
[6] Ό.π., σ. 270-280.
[7] “5 Things to Know About Thailand’s Constitutional Referendum”, The Wall Street Journal, https://blogs.wsj.com/briefly/2016/07/26/5-things-to-know-about-thailands-constitutional-referendum/, τελευταία πρόσβαση στις 06/08/16.