Της Ντίνας Ιωακειμίδου
Στην 2η γιορτή Προφορικής Ιστορίας, που πραγματοποιήθηκε το τριήμερο 28-30 Απριλίου στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας ξαναπιάνουν το νήμα της ιστορίας του τόπου διατηρώντας άσβεστη τη μνήμη. Μια τέτοια ιστορία είναι αυτή που ακολουθεί.
Στα σύνορα του Δήμου Γαλατσίου με τον Δήμο Φιλοθέης-Ψυχικού, εκεί που τελειώνουν η λ. Πρωτοπαπαδάκη από την πλευρά του Γαλατσίου και η 28ης Οκτωβρίου από την πλευρά του Ψυχικού, στον αυχένα των Τουρκοβουνίων, διακρίνονται τρεις σπασμένοι μαρμάρινοι σταυροί και ένα μικρό μεταλλικό εκκλησάκι-εικονοστάσι.
Στον έναν σταυρό αναγράφεται: Ομαδικός τάφος 45 πατριωτών εκτελεσθέντων υπό των Γερμανιών στις 29 Σεπτεμβρίου 1944.
Στους άλλους δύο σπασμένους σταυρούς αναγράφονται τα ονόματα: Δημήτρης Χρυσόγελος, ετών 17, Γιώργος Αλατσεράκης, ετών 24, ενώ στο εικονοστάσι αναγράφεται το όνομα του Νικόλαου Ασβεστά, ετών 16.
Κανένα μνημείο που να αποτίει φόρο τιμής στους νεκρούς δεν έχει αναγερθεί, ενώ μια ζοφερή σιωπή καλύπτει την ιστορία τους.
Από τα μετεμφυλιακά χρόνια, τη μεταπολίτευση έως και σήμερα, ο αρχικός ξύλινος σταυρός και μετέπειτα οι μαρμάρινοι υπέστησαν αλλεπάλληλους βανδαλισμούς.
Ολοι συνέδραμαν σε αυτή την καταστροφή, οι ταγματασφαλίτες αρχικά και στη συνέχεια οι καταπατητές οικοπεδοφάγοι.
Η επέλαση της μπουλντόζας τη δεκαετία του ’80 για τη διάνοιξη της λ. Πρωτοπαπαδάκη αποκάλυψε και τα κόκαλα των νεκρών.
«Τίποτα δεν υπολόγισαν… Ούτε τον τάφο ούτε τίποτα. Τι τα παιδιά, τα πτώματα και τα κόκαλα πεταμένα από δω κι από κει… και πήγε ο άντρας μου… έψαχνε και έσκαβε με τα χέρια του τα χώματα γιατί κοκαλάκι κοκαλάκι μαζεύτηκαν και φτιάξαμε αυτό το κενοτάφιο», θα διηγηθεί στην Κατερίνα Αρβανιτάκη από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας η Μαρία, αδελφή του 16χρονου εκτελεσθέντος Ν. Ασβεστά.
Το όνομα του Ν. Ασβεστά αναφέρεται στον τέταρτο τόμο της έκδοσης της Κ.Ε. του ΚΚΕ «Επεσαν για τη ζωή».
Οπως υπογραμμίζεται, «οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και μετά στον ΕΛΑΣ Γκύζη-Αμπελοκήπων. Μετά τη μάχη που διεξήχθη στις 27-9-1944 με τους Γερμανούς, παγιδεύτηκε και πιάστηκε. Μεταφέρθηκε στη Γερμανική αστυνομία στο Ψυχικό όπου βασανίστηκε και εκτελέστηκε με άλλους πατριώτες στον αυχένα Ψυχικού-Γαλατσίου στα Τουρκοβούνια…».
Επίσης, στο βιβλίο του Ι. Χανδρινού «Το τιμωρό χέρι του λαού» (εκδ. Θεμέλιο 2012) τονίζεται πως «στις 27/9 το βράδυ νεαροί Ελασίτες του Γκύζη (3 τάγμα) αιχμαλωτίστηκαν από γερμανική περίπολο στα Τουρκοβούνια και εκτελέστηκαν… Τα πτώματά τους βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο…», ενώ ο συγγραφέας παραπέμπει και σε μαγνητοφωνημένη συνέντευξη του παλαίμαχου κομμουνιστή Φοίβου Τσέκερη (της διμοιρίας του ΕΜΠ του λόχου σπουδαστών του ΕΛΑΣ, του θρυλικού λόχου «Λόρδος Μπάυρον»).
Ομως ο Ν. Χατζούδης (εκδ. Ταξιδευτής) στο βιβλίο του «Το Γαλάτσι και οι Γαλατσιώτες» αναφέρεται «σε σοβαρές αμφιβολίες που διατυπώθηκαν από Γαλατσιώτες της εποχής που συμμετείχαν στον αγώνα… για μαζικές εκτελέσεις αγωνιστών…», επικαλούμενος παράλληλα δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας στο οποίο «ανώνυμη Γαλατσιώτισσα αγωνίστρια υποστηρίζει πως οι νεκροί στον ομαδικό τάφο είναι κατά πάσα πιθανότητα συνεργάτες-διερμηνείς των Γερμανών…».
Υπόθεση που καταρρίπτεται από τη μαρτυρία του Φοίβου Τσέκερη σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Κατερίνα Αρβανιτάκη.
«Στο τέρμα της οδού Λαρίσης στην κορυφή του υψώματος που οι κάτοικοι της περιοχής ονόμαζαν Τουρκοβούνι, υπήρχε σκοπιά του ΕΛΑΣ. Εκεί φρουρούσαν την περιοχή. Δηλαδή για να μην περάσουν οι Γερμανοί μέσα στις περιοχές τις δικές μας. Και υπήρχαν πολλές σκοπιές» σημειώνει χαρακτηριστικά ο Φ. Τσέκερης.
Η συγκεκριμένη σκοπιά προδόθηκε στους Γερμανούς θαμώνες του φούρνου του Καλαμπόκα στην οδό Βραστόβου, όπου σύχναζαν γερμανοτσολιάδες.
Ακολούθησε αιφνιδιασμός και μάχη που ήταν ορατή από τους κατοίκους της περιοχής.
Η αδελφή του Ν. Ασβεστά διηγείται:
❝Τα πρόδωσαν τα παιδιά ότι έχουν φυλάκιο και πήγαν γερμανοτσολιάδες μαζί με Γερμανούς και κάνανε μπλόκο. Εμείς βγήκαμε και φωνάζαμε “θα τα σκοτώσουν τα παιδιά… σκοτώνουν τα παιδιά… πιάνουν τα παιδιά…❞.
Πόσοι ήταν εν τέλει οι νεαροί Ελασίτες που πιάστηκαν;
«Η οργάνωση δεν ήθελε να πτοηθούμε. Μπορεί να ήταν πενήντα και να μας είπαν δέκα! Εμάς μας είπαν ότι είναι δέκα παιδιά, τα εκτέλεσαν, ότι δηλαδή τους αιφνιδίασαν οι Γερμανοί και τους έπιασαν. Γιατί ήταν οπλισμένοι και τα παιδιά τα δικά μας ήταν με όπλα» προσθέτει στη συνέντευξη που παραχώρησε πριν από τον θάνατό του στην Κ. Αρβανιτάκη ο Φ. Τσέκερης.
Η ομάδα του Ν. Ασβεστά αποτελούνταν κυρίως από παιδιά έως 16 και 17 ετών.
Μετά τη μάχη οι Γερμανοί προβαίνουν σε συλλήψεις πολιτών στην περιοχή των Αμπελοκήπων γεμίζοντας ένα ή δύο καμιόνια.
Οι οικογένειες αγνοούν την τύχη των δικών τους ανθρώπων ώσπου ύστερα από μερικές ημέρες γίνεται γνωστό από έναν βοσκό το σημείο της εκτέλεσής τους στα Τουρκοβούνια, το νέο διαδίδεται και οι οικείοι των εκτελεσθέντων ανηφορίζουν στο νταμάρι:
«Από μακριά μας είδε αυτός ο άνθρωπος ότι κλαίγαμε, γινόταν χαμός, ήταν ο βοσκός με τα πρόβατα. Μας πλησίασε και λέει “εγώ ήμουν μάρτυρας εδώ, ήρθε ένα καμιόνι και ξεφόρτωσε και μια γυναίκα και παιδιά νέα και μεγαλύτερους, ένα μπουλούκι από πολλά άτομα. Με διώξαν εμένα… και πήρα τα πρόβατα και έφυγα για να μη με εκτελέσουν κι εμένα γιατί με φοβέριζαν και μιλούσαν ελληνικά, οι Ελληνες, οι γερμανοτσολιάδες: “φύγε, θα σε σκοτώσουν κι εσένα”. Εδώ τα έχουν εκτελέσει τα παιδιά…» συνεχίζει τη διήγησή της η Μαρία.
Η αδελφή του Δημήτρη Χρυσόγελου κάλεσε τη Σήμανση και μπροστά της ανοίχτηκε ο λάκκος.
Μια πένθιμη πομπή συντετριμμένων συγγενών σχηματίζεται που απεγνωσμένα αναζητεί σημάδια των δικών της ανθρώπων.
«Τα είδα, κοριτσάκι 12 χρόνων ήμουν. Θαμμένα παιδιά, δεκατριών χρόνων…» προσθέτει η Μαρία.
«Τα παιδιά της ΕΠΟΝ ερχόντουσαν έξω από το σπίτι μας και τραγουδούσαν “πέσατε θύματα” και γονάτιζαν έξω από το σπίτι μας. Κι εμείς μέσα να κλαίμε» διηγείται η αδελφή του Νικόλα Ασβεστά.
Η 90χρονη Μικρασιάτισσα γιαγιά του κάθε βδομάδα έφευγε περπατώντας από τον Βύρωνα όπου διέμενε έως την κορυφή των Τουρκοβουνίων για να ανάψει ένα κεράκι στη μνήμη του εγγονού της.
Κάθε βδομάδα εκτός από τη γιαγιά και για όλα τα χρόνια που ακολούθησαν η μητέρα του Νικόλα ανέβαινε από το σπίτι στους Αμπελοκήπους με τα πόδια ώς το σημείο της εκτέλεσης.
Η οικογένεια δεν συνήλθε ποτέ από τον θάνατό του.
Στα χρόνια του μετεμφυλιακού κράτους που ακολούθησαν ο πατέρας και ο αδελφός του Νικόλα υπέστησαν διώξεις ως αριστεροί.
Η αδελφή του, Μαρία, συνέχισε να επισκέπτεται το μνήμα μέχρι πρόσφατα.
Σήμερα πλέον δεν είναι σε θέση να το πράξει χωρίς τη βοήθεια τρίτου προσώπου.
Στη λήθη…
Στο μετεμφυλιακό κράτος η οικογένεια του Δημήτρη Χρυσόγελου δεν τολμά να αναγνωρίσει στο πρόσωπό του την ιδιότητα του Ελασίτη.
Η αδελφή του η Καλλιόπη έως σήμερα υποστηρίζει πως ο Δημητρός μαζί με τον Γιώργο Αλατσεράκη συνελήφθησαν στο μπλόκο επιστρέφοντας από τα Μεσόγεια.
«Οσοι απομείνανε», τονίζει η Ιωάννα, ανιψιά του Δημήτρη Χρυσόγελου, «τρέμανε και τη σκιά τους. Γιατί βέβαια οι συλλήψεις και οι βασανισμοί ήταν συνεχόμενοι. Και οι εκτοπίσεις. Επομένως ήταν πολύ λογικό να μην έχουν κάνει δήλωση ότι ο αδελφός τους ήταν αντάρτης. Από φόβο. Δεν θα μπορούσαν να ζήσουν στη γειτονιά. Δεν το έβγαλε φλάμπουρο η οικογένεια ότι ο αδελφός μας ήταν στον ΕΛΑΣ…», λέει.
Ενώ η έτερη ανιψιά του Χρυσόγελου, η Ρίτσα, σημειώνει:
❝Η μητέρα μου η Μαρία αρνιόταν πεισματικά ότι ο αδελφός της ήταν αντάρτης γιατί φοβότανε… Και δεν ήθελε να μπούμε στο στόχαστρο εμείς.
Γιατί όταν γεννήθηκα εγώ το ’47 υπήρχε κυνήγι μεγάλο των αριστερών και των οικογενειών τους.
Γι’ αυτόν τον λόγο δεν μας έλεγε ποτέ την αλήθεια κι έλεγε πως ο Δημητρός πιάστηκε ενώ έπαιζε μπάλα στο βουνό…
Ο Δημητρός ήταν αντάρτης… Και είμαι υπερήφανη γι’ αυτόν. Κι αν δεν τον γνώρισα ποτέ, τον λατρεύω❞.
Ο Κώστας, ο αδελφός του Δημητρού, λίγο πριν πέσει σε κώμα και πεθάνει, είπε στην κόρη του κοιτάζοντας προς το μέρος του μνημείου:
❝Ο Δημητρός με περιμένει. Είναι όλο το άγημα. Ολα τα παιδιά. Ο Δημητρός είναι πρώτος! Τον βλέπω.
Με τις μπότες του, αυτές τις γερμανικές μπότες που είχε πάρει από αυτόν τον Γερμανό και με περιμένουν κι εμένα. Εκεί πηγαίνω κι εγώ❞.
Για μερικά χρόνια η Εθνική Αντίσταση πραγματοποιούσε ετήσιο μνημόσυνο στο σημείο της εκτέλεσης.
Ομως σταμάτησε ξαφνικά χωρίς καμία αιτιολόγηση, ενώ μνημείο δεν ανεγέρθηκε ποτέ.
Οι προσπάθειες των συγγενών για την ανέγερσή του σκοντάφτουν στην αβελτηρία των δήμων.
«Δεν υπάγεται σε εμάς» η απάντηση που λαμβάνουν από Ψυχικό, Γαλάτσι, Πολύγωνο…
Στα σύνορα του Δήμου Γαλατσίου με τον Δήμο Φιλοθέης-Ψυχικού, εκεί που τελειώνουν η λ. Πρωτοπαπαδάκη από την πλευρά του Γαλατσίου και η 28ης Οκτωβρίου από την πλευρά του Ψυχικού, στον αυχένα των Τουρκοβουνίων, διακρίνονται τρεις σπασμένοι μαρμάρινοι σταυροί και ένα μικρό μεταλλικό εκκλησάκι-εικονοστάσι.
Στον έναν σταυρό αναγράφεται: Ομαδικός τάφος 45 πατριωτών εκτελεσθέντων υπό των Γερμανιών στις 29 Σεπτεμβρίου 1944.
Οταν ο δρόμος σάς φέρει εκεί, στρέψτε το κεφάλι στη μνήμη των εκτελεσθέντων…