Tου Σωτήρη Ρούσσου
Ζούμε στην «εποχή των αποσχίσεων», όπως διατείνεται ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, Ράιαν Γκρίφιθς; Το κουρδικό κίνημα, πάντως, μετά από δεκαετίες καταπίεσης, στέρησης θεμελιωδών δικαιωμάτων, ακόμη και γενοκτονίας, δικαιούται να έχει το δικό του έθνος-κράτος. Δημιουργείται το ερώτημα γιατί η απόφαση της ηγεσίας του ιρακινού Κουρδιστάν για δημοψήφισμα λαμβάνεται τώρα, σε μια περίοδο άγριας σύγκρουσης, κατακερματισμού της Συρίας και του Ιράκ και τρομακτικής αστάθειας, και όχι πριν από μία δεκαετία, όταν η περιοχή ήταν σταθερή, η οικονομία και η κοινωνία του ιρακινού Κουρδιστάν σε απογείωση και οι περιφερειακοί παίκτες πολύ πιο φιλικοί και σταθεροί.
Για να το εξηγήσουμε θα πρέπει να εξετάσουμε τέσσερις πιθανούς λόγους. Ο πρώτος είναι η εκτίμηση ότι κανένας παίκτης περιφερειακός ή διεθνής δεν μπορεί πρακτικά να εμποδίσει αυτήν την κίνηση. Η Τουρκία και το Ιράν, παρά την αντίθεσή τους, δεν θα λάβουν δραστικά μέτρα. Το Ιράν ήδη αιμορραγεί σε ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους λόγω της στήριξης στη Δαμασκό και τη Βαγδάτη.
Η Τουρκία είναι ήδη βραχυκυκλωμένη στη Συρία για να προχωρήσει σε μια επέμβαση στο ιρακινό Κουρδιστάν. Οι ΗΠΑ είναι πολύ επιφυλακτικές γιατί πιστεύουν ότι το δημοψήφισμα θα δυσχεράνει την τελευταία φάση της συριακής σύγκρουσης. Είναι όμως απίθανο να επέμβουν αποφασιστικά γιατί έχουν ανοιχτά σημαντικότερα μέτωπα στην περιοχή και γιατί ήδη από τη δεκαετία του 1990 έχει αναπτυχθεί ένα πολύ δραστήριο κουρδικό λόμπι στην Ουάσινγκτον με σημαντικές σχέσεις με το εβραϊκό.
Ο δεύτερος λόγος θα πρέπει να αναζητηθεί στον ανταγωνισμό της ηγεσίας του ιρακινού Κουρδιστάν, ιδιαίτερα του Μπαρζανί, με την ηγεσία του PYD των Κούρδων της Συρίας για την ηγεμονία στο σύνολο του κουρδικού κινήματος. Η δημιουργία ενός κουρδικού οιονεί κράτους στη Ροτζάβα (βόρεια και βορειοανατολική Συρία), νικηφόρου απέναντι στους τζιχαντιστές, με πιο δημοκρατικούς και σύγχρονους θεσμούς, θα μπορούσε να επισκιάσει την επιρροή του Μπαρζανί στους απανταχού Κούρδους αλλά ακόμη και να αποσταθεροποιήσει την εξουσία του κόμματος του Μπαρζανί στο εσωτερικό του ιρακινού Κουρδιστάν.
Ο τρίτος λόγος συνδέεται με τον προηγούμενο και αφορά τα σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα του ιρακινού Κουρδιστάν. Το Κοινοβούλιο δεν έχει συνεδριάσει περίπου δύο χρόνια, θρησκευτικές μειονότητες, όπως οι χριστιανοί και οι Γεζίντι εκφράζουν δυσπιστία για την επιθυμία των κουρδικών αρχών και των στρατιωτικών σωμάτων τους να τους προστατεύσουν, και η οικονομία του ιρακινού Κουρδιστάν βρίσκεται σε βαθιά κρίση λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου και της καταστροφής που επέφερε η παρουσία του «Ισλαμικού κράτους» στην περιοχή. Ενα δημοψήφισμα για ανεξαρτησία είναι δυνατόν να αναβαπτίσει την ηγεσία του Μπαρζανί στη λαϊκή νομιμοποίηση.
Τέλος, είναι πιθανόν ο Μπαρζανί να θέλει να απεγκλωβιστεί από ένα Ιράκ που θα παραμένει υπό ιρανική επιρροή και θα συνεχίσει να μαστίζεται από έναν χαμηλής έντασης πόλεμο σιιτών-σουνιτών. Μέσα σε αυτήν την αστάθεια, θα είναι εξαιρετικά απίθανο να αποδώσει η Βαγδάτη στους Κούρδους το μέρισμά τους από το πετρέλαιο.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, το δημοψήφισμα δεν σημαίνει αυτόματα και ανεξαρτησία. Δύο είναι οι συνθήκες που οδηγούν το εγχείρημα μιας απόσχισης σε επιτυχία. Η μία είναι η συναίνεση του κεντρικού κράτους, όπως στην περίπτωση Σερβίας-Μαυροβουνίου και Ηνωμένου Βασιλείου-Σκοτίας (αν το «ναι» υπερίσχυε). Η άλλη είναι η διεθνής στήριξη και αναγνώριση, όπως η Κροατία στην πρώην Γιουγκοσλαβία ή το Νότιο Σουδάν. Προς το παρόν δεν φαίνεται να έχει εξασφαλιστεί κάποια από τις δύο συνθήκες. Η θετική προσέγγιση του Ισραήλ δεν φτάνει. Συνεπώς, το δημοψήφισμα αποτελεί ένα σοβαρότατο διαπραγματευτικό χαρτί σε έναν ακόμη, δύσκολο και πιθανόν συγκρουσιακό και αιματηρό δρόμο, μια και ούτε τα εσωτερικά σύνορα είναι αποδεκτά από την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, αλλά και τα εξωτερικά σύνορα μπορεί να αμφισβητηθούν στον σημερινό συνοριακό «πολτό» που εκτείνεται από τον Λίβανο ώς τη Μεσοποταμία.
* αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνου του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr