Βόλτες στην ιστορική Αθήνα, από τον Κωνσταντίνο Κουσαρίδα
Απόγευμα Τρίτης, σουλατσάροντας στη λεωφόρο Πατησίων (νυν 28ης Οκτωβρίου), βρίσκομαι στη συμβολή με την οδό Γλάδστωνος (Γουίλιαμ Γκλάντστοουν, 1809 – 1898, Βρετανός πρωθυπουργός). Εδώ, πριν από 72 χρόνια και συγκεκριμένα στις 20 Σεπτέμβρη του 1942, μια λαμπρή σελίδα για την Εθνική αλλά και παγκόσμια Αντίσταση γράφεται.
Εκείνη την Κυριακή, ο Κώστας Περρίκος, η Ιουλία Μπίμπα, ο Αντώνης Μυτιληναίος, η Αικατερίνη Μπέση και ο Σπύρος Γαλάτης πέρασαν στο πάνθεον των ηρώων αφού ανατίναξαν μία από τις πιο γνωστές φιλοναζιστικές οργανώσεις, την περιβόητη ΕΣΠΟ (Εθνική – Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), σκοτώνοντας 29 μέλη της ΕΣΠΟ ενώ 27 μέλη τραυματίστηκαν και έξι Γερμανοί οπλίτες της λέσχης αξιωματικών που βρισκόταν πάνω από τα γραφεία
Η ΕΣΠΟ δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 1941 στη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα, υπό την ηγεσία του γιατρού Σπύρου Στεροδήμου. Τα μέλη της ήταν υπέρ-εθνικιστές, εθνικοσοσιαλιστές ή και φασίστες, με σκοπό τη στήριξη των δυνάμεων Κατοχής ενάντια του κομμουνισμού και των Εβραίων. Μία από τις κύριες δράσεις τους ήταν η λεηλασία της εβραϊκής συναγωγής στην οδό Μελιδόνη, στην Αθήνα, από το τμήμα νεολαίας της ΕΣΠΟ.
Το κορυφαίο όμως και συνάμα αποτρόπαιο σχέδιο της προδοτικής-φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ ήταν να δημιουργήσει την ‘Ελληνική Λεγεώνα’ εθελοντών, Έλληνες δηλαδή, που θα πολεμούσαν στο Ανατολικό Μέτωπο για λογαριασμό του πολυεθνικού τμήματος των Waffen SS.
Τα γραφεία της ήταν στον πρώτο και το δεύτερο όροφο του κτιρίου, στη γωνία Γλάδστωνος και Πατησίων. Το σημείο το γνώριζαν όλοι, καθώς στα μπαλκόνια της οργάνωσης κυμάτιζαν η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία. Στον τρίτο όροφο του κτιρίου, βρίσκονταν τα στελέχη της γερμανικής Μυστικής Στρατιωτικής Αστυνομίας, ‘GFP’.
Η ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) ήταν αντιστασιακή οργάνωση την περίοδο της κατοχής. Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 από τον αξιωματικό της αεροπορίας, Κώστα Περρίκο, με κεντρώο πολιτικό προσανατολισμό. Στην ιδρυτική της ομάδα συμμετείχαν επίσης οι Ι. Κατεβάτης, Γ. Αλεξιάδης και Δ. Παπαβασιλόπουλος.
Η Κυριακή λοιπόν της 20ης Σεπτεμβρίου του 1942 απεδείχθη ιδανική μέρα, αφενός μεν ημέρα αργιάς για τα παρακείμενα καταστήματα και αφετέρου ημέρα της εβδομαδιαίας συγκέντρωσης στελεχών και μελών της ΕΣΠΟ. Την προηγουμένη της επίθεσης, ο Αντώνης Μυτιληναίος και ο Σπύρος Γαλάτης συναντήθηκαν στο σπίτι της Ιουλίας Μπίμπα στο Κουκάκι, όπου και ετοίμασαν τη βόμβα. Ήταν ένα δέμα με φυσίγγια δυναμίτιδας (βάρους 10 οκάδων), τυλιγμένο με πισσόχαρτο. Το δέμα τοποθετήθηκε σε μία πάνινη σακούλα, που χρησιμοποιούσε η Μπίμπα για τα ψώνια της, και σκεπάστηκε με χόρτα.
Το πρωί της επόμενης ημέρας, ο Μυτιληναίος και η Μπίμπα επιβιβάστηκαν στο τραμ από το Κουκάκι και σταμάτησαν στην Ομόνοια. Μετέβησαν στην πλατεία Κάνιγγος που είχε οριστεί ως τόπος συνάντησης με τους Γαλάτη, Μούρτο, Μιχαηλίδη, Λάζαρη και Στανωτά. Μετά από παρακολούθηση της περιοχής και των γραφείων της ΕΣΠΟ, τα οποία έσφυζαν από κόσμο, ο Περρίκος έδωσε το σύνθημα για την ανατίναξη.
Η Ιουλία Μπίμπα ειδοποιήθηκε και μετέφερε τη βόμβα μόνη της στην οδό Γλάδστωνος. Την παρέδωσε στον Μυτιληναίο και στον Γαλάτη και έφυγε.
Έφτασαν έξω από το οδοντιατρείο. Άφησαν στο πάτωμα τη σακούλα, πέταξαν τα χόρτα και έβγαλαν τη βόμβα. Ο Γαλάτης έβαλε έναν ξύλινο πήχη εξήντα εκατοστών διαγωνίως στη γύψινη κορνίζα και ο Αντώνης Μυτιληναίος άναψε το φιτίλι με ένα σπίρτο. Με ψυχραιμία τη σήκωσε και την έβαλε ψηλά, στη γωνία κάτω από το πάτωμα της ΕΣΠΟ. Όταν ολοκλήρωσαν την αποστολή τους, οι αντιστασιακοί βομβιστές μαζί με την ομάδα υποστήριξης αποχώρησαν.
Στις 12.05 μ.μ., η περιοχή ταρακουνήθηκε από την εκκωφαντική έκρηξη και επικράτησε πανικός. Οι Γερμανοί σήμαναν συναγερμό, υποθέτοντας ότι πρόκειται για αεροπορικό βομβαρδισμό. Το κτίριο είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Σκάλες, πατώματα και στέγη κατέρρευσαν. Μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι έμειναν όρθιοι. Εξαιτίας της έκρηξης προκλήθηκε πυρκαγιά. Ο αρχηγός της ΕΣΠΟ, Σπύρος Στεροδήμας, μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό με καθολικά εγκαύματα, στα οποία και υπέκυψε μετά από τρεις ημέρες. Από τους διερχόμενους πολίτες, μερικοί τραυματίστηκαν ελαφρά, ανάμεσά τους και ένας ιερέας, που όταν έμαθε την αιτία της έκρηξης, είπε «χαλάλι τους». Επί πέντε ημέρες, η Πυροσβεστική ανέσυρε πτώματα από τα ερείπια. Το πλήγμα για τους κατακτητές ήταν μεγάλο. Η Γκεστάπο εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των δραστών.
Το Νοέμβριο, μετά από προδοσία υπαξιωματικού της Χωροφυλακής, Πολύκαρπου Νταλιάνου, οι Περρίκος, Μπίμπα, Μυτιληναίος και Γαλάτης συνελήφθησαν σ’ ένα από τα κρησφύγετα της οργάνωσης στην Καλλιθέα. Μεταφέρθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο στον Πειραιά, όπου παρά τα φρικτά βασανιστήρια, δεν έδωσαν πληροφορίες στους Γερμανούς.
Ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε να δραπετεύσει και τον επικήρυξαν με το ποσό των 500.000 δραχμών. Τελικά διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Ο επικεφαλής του Oυλαμού Καταστροφών της ΠΕΑΝ, Κώστας Περρίκος, καταδικάστηκε από γερμανικό Στρατοδικείο της Αθήνας σε θάνατο και μεταφέρθηκε στο κελί Νο12, στις φυλακές Αβέρωφ. Στις 23 Ιανουαρίου 1943, οι Γερμανοί επέτρεψαν στην οικογένειά του να τον επισκεφθεί στη φυλακή. Σε ένα από τα γράμματα που τους έστειλε, έγραφε: «Εγκαταλείπω τον κόσμο χωρίς μίση και κακίες. Αγωνίσθηκα για την πατρίδα μου. Για τη δικιά τους πατρίδα αγωνίζονται κι εκείνοι οι οποίοι με καταδίκασαν. Θα ήθελα το αίμα μου να μην μας χωρίσει, αλλά να μας ενώσει στο μέλλον με τους σημερινούς αντιπάλους».
Ο Περρίκος εκτελέστηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1943.
Οι Σκούρας, Κατεβάτης, Λόης και Παπαδόπουλος εκτελέστηκαν στις 7 Ιανουαρίου 1943.
Η Ιουλία Μπίμπα καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο και σε 15 χρόνια φυλάκιση και εκτελέστηκε με πέλεκυ, πιθανόν στη Γερμανία. Η Αικατερίνη Μπέση καταδικάστηκε σε ισόβια. Ο Σπύρος Γαλάτης καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά χάρη στη συμβολή του αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού και τη δωροδοκία Γερμανών αξιωματούχων, η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια. Μεταφέρθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και παρέμεινε εκεί μέχρι την απελευθέρωσή του, το 1945, από τους Αμερικάνους.
Η είδηση της ανατίναξης του κτιρίου της ΕΣΠΟ έδωσε θάρρος στους αγωνιζόμενους Έλληνες, κάνοντας αίσθηση κι εκτός Ελλάδας. Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί Λονδίνου και Μόσχας μίλησαν με ενθουσιασμό για το εγχείρημα, χαρακτηρίζοντάς το ως το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην τότε κατεχόμενη Ευρώπη.
Η ΠΕΑΝ ήλθε σε ρήξη με τον μέντορά της, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, όταν προέτρεψε από το Κάιρο τα μέλη της να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ. Επακολούθως, ήλθε σε ρήξη με το ΕΑΜ και πολέμησε εναντίον του κατά τα Δεκεμβριανά. Εξέδιδε τακτικά την παράνομη εφημερίδα “Δόξα” ενώ πολλά μέλη της εντάχθηκαν στον ΕΔΕΣ. Μέλη της ΠΕΑΝ που μεταγενέστερα έγιναν γνωστοί ήταν οι Γ. Α. Μαγκάκης, Β. Φίλιας και Α. Πεπονής.
Στον πεζόδρομο της οδού Γλάδστωνος, υπάρχει σήμερα ένας ανδριάντας του Κώστα Περρίκου, ώστε να μας θυμίζει το μεγάλο αυτό ήρωα και τους συμπολεμιστές του, οι οποίοι έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδος από τον Ναζιστικό ζυγό.
