Γιάννης Γεράσιμος
«Η γαλλική επανάσταση αφού ανατάραξε τις ψυχές με το απελευθερωτικό της κήρυγμα, εγκατέλειψε έξω από τη συμμετοχή στα αγαθά της ιδιοκτησίας το μέγα πλήθος του λαού. Βεβαίως η Γαλλική Επανάσταση εγκαθίδρυσε νέα πολιτειακά δόγματα. Εγκαθίδρυσε την αρχή της εθνικής κυριαρχίας. Ο λαός έγινε κυρίαρχος, πηγή πάσης εξουσίας, εντολοδότης πασών των εξουσιών. Αλλά η μεταβολή αυτή δεν έθιξε τη βαθύτερη ουσία του κρατικού θεσμού. Το κράτος του ΙΘ αιώνος παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό οργανισμός ξένος προς την κοινωνική ζωή, η οποία στροβιλιζόταν πέριξ του. Το κράτος αρκούνταν στην αυτοσυντήρησή του. Πέραν τούτου ουδείς κοινωνικός σκοπός εισήρχετο στην πολιτειακή έννοια».
Με τα λόγια αυτά αναφερόταν κάποτε ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες συνταγματολόγους, ο Αλέξανδρος Σβώλος, στη βαθιά ιστορική αναγκαιότητα μετάβασης σε μία καινούργια μορφή πολιτειακής οργάνωσης του κρατικού φαινομένου, στο λεγόμενο κοινωνικό κράτος δικαίου, διαβλέποντας τις ιστορικές εξελίξεις της εποχής του και εισάγοντας την κοινωνικοπολιτική παρατήρηση και οξυδερκή κοινωνιολογική ανάλυση ως μέθοδο προσέγγισης και ανάλυσης του κρατικού φαινομένου και των συνταγματικών θεσμών και ως αναγκαίο συμπλήρωμα των δικαιοκρατικών εγγυήσεων της νομικής επιστήμης.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος γεννήθηκε στο Κρούσοβο της Δυτικής Μακεδονίας το 1892 και μετά τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και την εκπόνηση της διδακτορικής του διατριβής με θέμα «Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και το δίκαιο των σωματείων» το 1915 εξελέγη το 1929 τακτικός καθηγητής του συνταγματικού δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών διαδεχομένος τον ακαδημαϊκό του δάσκαλο Ν. Ν Σαρίπολο. Ο Αλέξανδρος Σβώλος θα υπάρξει ένας από τους πατέρες της επιστήμης του συνταγματικού δικαίου στην Ελλάδα και ένας ενεργός πολίτης και πνευματικός άνθρωπος που θα συνταιριάξει αρμονικά την ακαδημαϊκή διδασκαλία με την κοινωνική προσφορά και δράση εμπλουτίζοντας την έως τότε θετικιστική αντίληψη της νομικής επιστήμης με μια οξυδερκή ικανότητα κριτικής κοινωνιολογικής παρατήρησης και ανάλυσης.
Έτσι, ήδη από τις πρώτες του επιστημονικές μελέτες ο Αλέξανδρος Σβώλος θα στραφεί αποφασιστικά προς την ανάδειξη της σημασίας των δικαιωμάτων συλλογικής δράσης όπως με τα έργα του «το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και και το δίκαιο των σωματείων» και «οι εν υπαιθρίω συναθροίσεις κατά το δημόσιο δίκαιο» και στην ανάλυση της συνταγματικής διάστασης σημαντικών κοινωνικών ζητημάτων της εποχής του, όπως «η αναγκαστική απαλλοτρίωση προς αποκατάσταση ακτημόνων γεωργών», ενώ το 1923 θα μεταφράσει το έργο του Γάλλου συνταγματολόγου Leon Duguit «Το κοινωνικό δίκαιο, το ατομικό δίκαιο και η μεταμόρφωση του κράτους», που θα του ασκήσει σημαντική επιρροή και το 1928 θα συγγράψει «Το νέο Σύνταγμα και οι βάσεις του πολιτεύματος».
Ο Αλέξανδρος Σβώλος πέρα από διαπρεπής ακαδημαϊκός δάσκαλος του συνταγματικού δικαίου θα υπάρξει ακόμα ένας ενεργός πολίτης αναπτύσσοντας σημαντική κοινωνική και πολιτική δράση και συμβάλλοντας καθοριστικά στη θεμελίωση του κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα. Έτσι, το 1917- 1920 θα διατελέσει διευθυντής στο υπουργείο εθνικής Οικονομίας στη διεύθυνση εργασίας και κοινωνικής πολιτικής, ενώ την περίοδο 1921- 1922 θα εργαστεί ως γενικός διευθυντής στη Προύσα της Μικράς Ασίας, όπου και θα συντάξει το Σύνταγμα της Ιωνικής Πολιτείας.
Εντασσόμενος πολιτικά στο χώρο της μη κομμουνιστικής, σοσιαλιστικής αριστεράς ο Σβώλος θα ασκήσει δριμεία κριτική στο θεσμό της βασιλείας στην Ελλάδα και θα παυθεί από τα ακαδημαϊκά του καθήκοντα λόγω των πολιτικών του φρονημάτων το 1935, το 1936 και το 1944, ενώ θα υπάρξει και ένας από τους πρώτους που θα συλληφθούν την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά εκτοπιζόμενος στην Ανάφη, στη Μήλο, στη Νάξο και στη Χαλκίδα. Στις αρχές του 1944 θα εκλεγεί πρόεδρος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης συμμετέχοντας στο συνέδριο του Λιβάνου, ενώ το 1950 και το 1956 θα εκλεγεί βουλευτής Θεσσαλονίκης. Ο Αλέξανδρος Σβώλος θα πεθάνει το Φεβρουάριο του 1956 στην Αθήνα.
Στο επίκεντρο του έργου και του επιστημονικού προβληματισμού του Αλέξανδρου Σβώλου θα βρεθεί ήδη εξαρχής η αναγκαιότητα εμπλουτισμού των δικαιοκρατικών εγγυήσεων της συνταγματικής επιστήμης με την κοινωνιολογική παρατήρηση και ανάδειξη των κοινωνικών διακυβευμάτων της εποχής του. Έτσι, μέσω της ικανότητας οξυδερκούς κριτικής κοινωνικοπολιτικής παρατήρησης και ανάλυσης ο Σβώλος θα φέρει στο προσκήνιο τις βαθύτερες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες της εποχής του και θα τονίσει την βαθιά ιστορική αναγκαιότητα μετάβασης σε μια μορφή κοινωνικού κράτους που θα θέτει ως στέρεο θεμέλιο της κοινωνικής συμβίωσης την κοινωνική αλληλεγγύη, η οποία θα «οδηγήσει στη μεταξύ των κοινωνικών μελών αποκατάσταση της ηθικής εκείνης ενότητας, η οποία καθιστάμενη συνειδητή διά βαθμιαίας αγωγής στην αντίληψη του λαού θα γεννήσει την έννοια της κοινωνικής ψυχής, έννοια, η οποία δέον είναι να υπέρκειται των ατομικών συναισθηματικών κόσμων, κατά τρόπο ώστε το σύμπλεγμα ατόμου και κοινωνίας να συγκροτείται αρραγές».
Εξάλλου, για τον Αλέξανδρο Σβώλο το Σύνταγμα αποκρυσταλλώνει και εκφράζει έναν συγκεκριμένο συσχετισμό κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων «εγκοιτώνοντας», όπως χαρακτηριστικά θα πει «την κοινωνική ύλη». Από αυτή την άποψη, στο επίκεντρο των επιστημονικών αναζητήσεων αλλά και της κοινωνικής δράσης του Αλέξανδρου Σβώλου θα βρεθεί ο αγώνας για εμβάθυνση της δημοκρατίας και για την κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, που ουσιαστικά θα επιφέρουν μια βαθειά οργανική μεταβολή στη φυσιογνωμία και στη δράση του σύγχρονου κράτους, προσδίδοντας του μια κοινωνική κατεύθυνση και προσανατολισμό. Έτσι, όπως χαρακτηριστικά θα πει κάποτε ο Αλέξανδρος Σβώλος: «Η εξέλιξη του κράτους με τα βήματά της αυτά προσπαθεί να απαντήσει στην μυριόστομη αξίωση του σημερινού ανθρώπου, η οποία ικετεύει φως, ευημερία, αντίληψη και προαγωγή, ικετεύει την εκπλήρωση του ύψιστου σκοπού του κράτους: «Εγένετο μεν η Πολιτεία του ζειν ένεκεν, έστι δε ένεκα του ευ ζην»!