Της Άννας-Μαρίας Αρβανιτίδου
Η επίσκεψη στο Μουσείο Prado της Μαδρίτης δεν είναι μια υπόθεση που τελειώνει σε μια μέρα. Αν θέλεις πραγματικά να εξερευνήσεις την Αναγεννησιακή Τέχνη και την Τέχνη του Μπαρόκ μέσα από τη ζωγραφική, τότε σίγουρα θα χρειαστείς αρκετές βόλτες στους διαδρόμους του Μουσείου. Κάθε αίθουσα είναι αφιερωμένη σε έναν ή δύο καλλιτέχνες της Aναγέννησης και του Μπαρόκ. Χάνεσαι ανάμεσα σε πελώριους πίνακες, πορτρέτα βασιλιάδων, επιβλητικούς Αγίους και τοπία μέχρι που θα έρθεις μπροστά στον πίνακα του el Greco «Πεντηκοστή».
Έμεινα να τον κοιτάζω για ώρα. Μια ελαιογραφία τεραστίων διαστάσεων του 1600 μ.Χ έστεκε μπροστά μου, με την υπογραφή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εποίει». Στο κέντρο του έργου η Παναγία, να ξεχωρίζει πάντα με τα κόκκινα και γαλάζια ιμάτια της να κοιτά με δέος τον ουρανό. Γύρω της οι Απόστολοι να στέκουν εκστασιασμένοι μπροστά στην εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος που παρουσιάζεται με τη μορφή περιστεριού, να τους δίνει την επιφοίτηση με μια φλόγα. Εκτιμάται μάλιστα πως η Τρίτη μορφή δεξιά της Παναγίας είναι ο ίδιος ο ζωγράφος. Αυτοπροσωπογραφήθηκε ανάμεσα στους Αποστόλους και είναι η μοναδική μορφή που κοιτάζει έξω από τον πίνακα.
Ο Εl Greco ή αλλιώς Δομήνικος Θεoτοκόπουλος γεννήθηκε στον Χάδακα της Κρήτης το 1541 και σύντομα βρέθηκε σε εργαστήρια τα Βενετίας, της Ρώμης και του Τολέδου, που ήταν και ο τελευταίος του σταθμός. Το σπίτι του στο Τολέδο της Ισπανίας λειτουργεί ως Μουσείο και φιλοξενεί μια σειρά από τα σημαντικότερα έργα του. Ένα από αυτά είναι «Η Ανάληψη της Παναγίας». Μια ελαιογραφία τεραστίων διαστάσεων (μήκος περίπου 3,5 μέτρα) που χρονολογείται γύρω στα 1607-1613. Ο πίνακας ήταν παραγγελία με σκοπό να κοσμήσει το παρεκκλήσι της Ισαβέλλας ντε Ομπάγιε (Isabela de Oballe) στην Εκκλησία του Αγίου Βικέντιου στο Τολέδο. Ξετυλίγοντας τον καμβά στο μουσείο αποκαλύφθηκε πως το κάτω μέρος του έργου ήταν το τοπίο του Τολέδου. Ο κύριος άξονας του έργου καλύπτεται από την Παναγία που ανεβαίνει στους ουρανούς με τη συνοδεία αγγέλων. Η έκφρασή της γλυκιά και με ταπεινοφροσύνη κοιτάζει προς τα πάνω με τα χέρια της ακουμπισμένα στο στήθος από δέηση και προσευχή.
Εν συνεχεία, ένα από τα πιο γνωστά έργα του ΕL Greco είναι «Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού» ή αλλιώς «Εl Espolio». Έργο που τον έκανε να παραβρεθεί ανάμεσα σε αντιπαραθέσεις όχι μόνο για το περιεχόμενό του αλλά και για την τιμή του μιας και ζήτησε τετραπλάσια αμοιβή από την αρχική συμφωνία. Το έργο εικονίζει τον Ιησού μ’ έναν κατακόκκινο χιτώνα και τις τρεις Μαρίες(Μαρία Παρθένο, Μαρία Μαγδαληνή και Μαρία Cleofas) , γεγονός που δεν αναγράφεται στη Βίβλο. Λόγω περιεχομένου αρχικά σαν έργο απορρίφθηκε από τον Εκκλησιαστικό δικαστή με τη δικαιολογία ότι δυσφημίζει την ιστορία του Ιησού. Χρονολογείται γύρω στο 1577 και αποτελεί μια από τις πρώτες του παραγγελίες στην Ισπανία με σκοπό να κοσμήσει τον Καθεδρικό Ναό.
«Η Ταφή του Κόμητος Οργκάθ» αποτελεί ένα έργο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι από τα κορυφαία έργα της Ιστορίας της Τέχνης. Πέρα από την ταφή του ιππότη από τον Άγιο Στέφανο και τον Άγιο Αυγουστίνο μπροστά στους παραβρισκόμενους, εντυπωσιακό αποτελεί το γεγονός πως ο καλλιτέχνης κατάφερε να αποτυπώσει στο πανί την εκφραστικότητα επιφανών προσώπων του Τολέδο. Το έργο χωρίζεται σε δύο ζώνες με την ταφή στο κάτω μέρος και την παρουσία του Ιησού και της Παναγίας στο πάνω μέρος. Χρονολογείται γύρω στο 1568 και έχει μήκος πάνω από 4 μέτρα και πλάτος 3,5 μέτρα.
Το περίφημο θέμα της εποχής ήταν η απεικόνιση του Ιησού να φέρει τον Σταυρό στην ανηφόρα του μαρτυρίου. Μία από τις καλύτερες εκδοχές του αποτελεί το έργο «Ο Χριστός αίρων το Σταυρό» το 1580. Είναι ένα από τα μικρά έργα του Θεοτοκόπουλου και βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Το κατάλευκο πρόσωπο του Ιησού και τα υγρά του μάτια έρχονται σε αντιδιαμετρική αντίθεση με τα σκούρα χρώματα των Ιματίων του όπως και με τον συννεφιασμένο ουρανό. Η συναισθηματική φόρτιση του Ιησού και η «βαριά» ατμόσφαιρα της χρονικής στιγμής περνά στο θεατή τόσο άμεσα που κάνει τον πίνακα εντυπωσιακό γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο. Η υπογραφή του καλλιτέχνη έχει μερικώς σβηστεί.
Σε γενικότερες γραμμές τεχνοτροπικά και υφολογικά του Ελ Γκρέκο θεωρείται έκφραση της Βενετικής Σχολής και του μανιερισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Έντονο είναι και το προσωπικό του στυλ γι’ αυτό και δεν είχε ποτέ μιμητές. Το 2014 ονομάστηκε έτος el Greco και τιμήθηκε τόσο από την Ελλάδα όσο κι από την Ισπανία.