Το γαλλικό κίνημα Nuit Debout έχει τη δυνατότητα όχι απλώς να νικήσει έναν νόμο, αλλά και να κινηθεί πέρα από τις αμυντικές μάχες.
Των Στάθη Κουβελάκη και Frédéric Lordon
Μετάφραση για το Νόστιμον Ήμαρ: Afterwords
Έργο τέχνης από τις διαδηλώσεις του NuitDebout στην Τουλούζη στις 28 απριλίου 2016. Pierre-Selim / Flickr
Ύστερα από έναν μήνα καταλήψεων το γαλλικό κίνημα Nuit Debout αρχίζει να έρχεται αντιμέτωπο με κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τους πολιτικούς του στόχους και το πώς να προχωρήσει. Μεταξύ άλλων θεμάτων, έχει ανοίξει συζήτηση σχετικά με την οριζοντικότητά του, το πώς να διευρυνθεί η βάση του κινήματος, καθώς και πάνω στη σχέση του με τα καθιερωμένα συνδικάτα. Διακυβεύονται τόσο το μέλλον του «νόμου El Khomri», ο οποίος αποζητά να αποδυναμώσει σε μεγάλο βαθμό τον γαλλικό εργατικό κώδικα, όσο και γενικότερα η μοίρα της αριστεράς της χώρας.
Σε αυτή τη συνέντευξη ο Στάθης Κουβελάκης μιλά με τον οικονομολόγο Frédéric Lordon για τις καταβολές και το μέλλον του κινήματος Nuit Debout.
Το Nuit Debout παρουσιάζεται συχνά ως ένα ακέφαλο, εξ ολοκλήρου αυθόρμητο και οριζόντιο κίνημα. Αντιστοιχεί αυτή η εικόνα στην πραγματικότητα; Ειδικότερα, τι ρόλο έπαιξαν οι συλλογικότητες Fakir και Convergence des luttes στην εμφάνιση του κινήματος;
Σε έναν πρόσφατο διάλογο που είχα με τον David Graeber, ο οποίος, χωρίς να μας προκαλεί έκπληξη, εξυμνούσε την οριζοντικότητα, του είπα ότι όσοι πανηγυρίσουν για τα πράγματα που προκύπτουν αυθόρμητα από το πουθενά ταυτίζονται με εκείνους που πιστεύουν στην άμωμο σύλληψη. Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν προκύπτει από το πουθενά και αυτό δεν ισχύει περισσότερο για το Nuit Deboutόσο για οτιδήποτε άλλο.
Στις αρχές του Nuit Debout υπήρχε ένας μικρός αριθμός ανθρώπων που συμφωνούσε ότι η κατάσταση ήταν λιγότερο θλιβερή απ’ όσο φαινόταν, ότι υπήρχε ένα συνονθύλευμα παραπόνων που χρειαζόταν απλώς μια σπίθα για πάρει φωτιά και ότι η ταινία του François Ruffin Merci Patron! (Ευχαριστώ, Αφεντικό!) μπορούσε να χρησιμεύσει ως καταλύτης. Στη συνέχεια, υπήρξε ένας λίγο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων που ανέλαβε, με αληθινή αποφασιστικότητα, να συνδυάσει τα λόγια με τη δράση.
Ύστερα ήρθε και το νομοσχέδιο El Khomri (ο νόμος για τα εργατικά) του οποίου η ικανότητα πυροδότησης ήταν ακόμα πιο αξιοσημείωτη. Και μετά το σλόγκαν «Μετά τη διαδήλωση (της 31ης Μαρτίου) δεν πάμε σπίτι μας» άρχισε να παίρνει σχήμα. Αλλά αν οι άνθρωποι ήταν διατεθειμένοι να μείνουν εκεί καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, τότε σίγουρα αυτό δεν προέκυπτε από το πουθενά: χρειαζόμασταν γερό εξοπλισμό, σκηνές, κάτι να φάμε και να πιούμε, μια οθόνη για την ανεπίσημη –στο πλαίσιο της διαδήλωσης-προβολή του Merci patron!στην Place de la République, τρόπους διάδοσης των δράσεων, πράγματα τα οποία σίγουρα δεν προέκυψαν με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος.
Αντιθέτως, έγιναν πράξη χάρη στην αφοσιωμένη προσπάθεια λίγων ανθρώπων, οι οποίοι ήταν πράγματι άνθρωποι σχετιζόμενοι με τις συλλογικότητες Fakir και the Convergence des luttes. Το Nuit Debout δε θα είχε δει το φως της μέρας (ή τουλάχιστον αυτό δε θα είχε γίνει όπως έγινε) χωρίς την αποφασιστική δράση μιας αρκετά μικρής υπερ-κινητοποιημένης συλλογικότητας.
Ύστερα tο κίνημα απογειώθηκε, σε βαθμό που μας εξέπληξε και πρέπει να πούμε μας έκανε εξαιρετικά χαρούμενους. Σύντομα μεταλλάχθηκε και εισήλθε σε μια νέα φάση της ύπαρξής του: καθημερινές γενικές συνελεύσεις, επιτροπές, δι-επιτροπικές συγκεντρώσεις κ.α. Για τους περισσότερους ανθρώπους αυτό είναι ένα μοντέλο οριζοντικότητας.
Αλλά πρέπει επίσης να ειπωθεί, ακόμα κι αν με την πρώτη ματιά το ζήτημα αυτό είναι μάλλον θεωρητικού ενδιαφέροντος, ότι όταν οι άνθρωποι απαιτούν αμιγή οριζοντικότητα και απορρίπτουν κάθε είδους καθετότητα (αποστροφή που κατανοούμε και εν μέρει τουλάχιστον συμμεριζόμαστε), αρνούνται να δουν την υπάρχουσα καθετότητα, ακόμα κι αν βρίσκεται μπροστά στα μάτια τους. Κι αυτό συμβαίνει και με το Nuit Debout.
Ακόμα και η γενική συνέλευση, η υποτιθέμενη ανώτατη έκφραση της οριζοντικότητας, δε συμμορφώνεται με το καθαρό μοντέλο τους. Έχει επιτακτικούς κανόνες (κανόνες σχετικά με τη σειρά που μιλάει ο καθένας, κανόνες σχετικά με τη διάρκεια τον τοποθετήσεων, κανόνες σχετικά με τις χειρονομίες, κανόνες σχετικά με το σεβασμό προς τους συντονιστές κ.α.) και μόνο το γεγονός ότι είναι επιτακτικοί, ή απλούστερα, το γεγονός ότι είναι κανόνες τους καθιστά εκφάνσεις της καθετότητας.
Αλλά μήπως αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την υιοθέτηση της κλασικής ιδέας του Ρουσώ ότι το να είσαι ελεύθερος στην πολιτική δε σημαίνει να ζεις έξω από όλους τους περιορισμούς, αλλά να ζεις σύμφωνα με τους κανόνες που έχουμε θέσει για τους εαυτούς μας; Δηλαδή να ζούμε σύμφωνα με την καθετότητα έτσι όπως έχουμε επιλέξει να την καθιερώσουμε και με τη μορφή που έχουμε επιλέξει της δώσουμε.
Τι μας διδάσκει αυτή η ανάλυση; Ότι δεν υπάρχει τίποτα συλλογικό που να μη συνδυάζει και να μην αρθρώνει ταυτόχρονα το οριζόντιο με το κάθετο με κάποιον τρόπο και, συνεπώς, η συζήτηση «οριζόντιο ενάντια στο κάθετο» είναι τελείως βλακώδης. Πράγματι, αυτό που πρέπει να σκεφτούμε είναι αυτή η άρθρωση.
Και δε θα υπερβάλαμε αν δίναμε στις συλλογικότητες τη συμβουλή να κοιτάξουν κατάματα το βαθμό καθετότητας που σίγουρα έχουν και να μην αρνούνται την ύπαρξή του. Γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος να μην εξαπλωθεί και ξεφύγει από τον έλεγχο. Είναι επίσης ο μόνος τρόπος να αποκτήσουν μια δομή σε ένα βαθμό, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση (μας αρέσει ή όχι) για να είναι παραγωγικοί πολιτικά.
Στις τοποθετήσεις σας έχετε υπογραμμίσει κατηγορηματικά την ανάγκη να αποκτήσει το κίνημα έναν πολιτικό προσανατολισμό, έτσι ώστε να μην καταλήξει να γίνει μια απλή εσω-ομάδα ή περίπτωση αθώας «κινητοποίησης πολιτών». Μπορείτε να ορίσετε ακριβέστερα τι εννοείτε με τον όρο «πολιτικό προσανατολισμό»;
Στην αρχή τα πράγματα ήταν απολύτως ξεκάθαρα. Ήταν η ακολουθία γεγονότων και τάσεις προς εσω-ομαδοποίηση που τους δημιούργησαν ασάφειες. Το αρχικό σλόγκαν που πρότεινε η ομάδα Fakir ήταν «Κάντε τους να φοβηθούν». Αργότερα το κίνημα συνενώθηκε πολιτικά γύρω από έναν καθορισμένο σκοπό: «να ανατραπεί το νομοσχέδιο El Khomri και ο κόσμος που αυτό εκπροσωπεί».
Μπορείτε να δείτε τι αυτό δανείζεται από μια κατάλληλη φόρμα των Ζαντιστών του Notre-Dame des Landes (τα αρχικά ZAD σημαίνουν «Ζώνες προς Υπεράσπιση» ). Οι Ζαντίστες κατέλαβαν το χώρο ενός προγραμματισμένου αεροδρομίου στο Notre-Dame des Landes, αντιδρώντας στην κατασκευή του. Κι εδώ έχουμε τα μέσα να θέσουμε μια κλίμακα πολιτικών στόχων, από τον πιο συγκεκριμένο προς τον πιο φιλόδοξο.
Αυτό σημαίνει ότι μας επιτρέπει να συγκρατήσουμε ένα κλασικό μητρώο απαιτήσεων (θέλουμε να αποσυρθεί το νομοσχέδιο για τα εργατικά) και ένα ακόμη πιο πολιτικό μητρώο που ξεφεύγει από τους αμυντικούς αγώνες και μας οδηγεί κάπου πέρα από τις απαιτήσεις.
Μας οδηγεί σε ένα καταφατικό μητρώο, μέσω του οποίου σταματάμε να κάνουμε ό,τι κάναμε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Σταματάμε να λέμε τι δε θέλουμε και ξεκινάμε επιτέλους να λέμε τι είναι αυτό που θέλουμε.
Αν δεν κάνουμε αυτή τη σωστότερη πολιτική μετάβαση, σύντομα θα αντιμετωπίσουμε ένα νέο ισοδύναμο του νομοσχεδίου El Khomri. Για αυτόν τον λόγο πρέπει αμέσως τώρα να πολεμήσουμε τον ίδιο τον κόσμο που σπέρνει μια σειρά νομοσχεδίων El Khomri.
Στον αγώνα κατά του νομοσχεδίου El Khomri έχει τεθεί με κάποιο σθένος το ερώτημα σύμπλευσης του Nuit Debout με το κίνημα των συνδικάτων. Πώς θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί;
Αυτό προσπαθούμε να μάθουμε! Ένα είναι σίγουρο: είναι ζωτικής σημασίας να ενωθούμε. Υπάρχει ένας απλός λόγος για αυτό, σχεδόν ένας συλλογισμός: η ανατροπή ενός κόσμου (και ακόμη πιο απλά ενός νομοσχεδίου σαν κι αυτού) απαιτεί ένα μαζικό λαϊκό κίνημα. Και δεν υπάρχει μαζικό κίνημα χωρίς τη συμμετοχή μεγάλου πλήθους εργατών: άρα πρέπει να περάσουμε μέσα από τις εργατικές οργανώσεις.
Προφανώς υπάρχουν κάθε είδους εμπόδια για μια τέτοια σύγκλιση. Πρώτον, κοινωνιολογικά εμπόδια: οι εργατικές τάξεις που είναι οργανωμένες σε σωματεία έχουν τους δικούς τους τρόπους πάλης και οργάνωσης, που δεν είναι οι ίδιοι με τους τρόπους δράσης της μορφωμένης νεολαίας των αστικών κέντρων. Δεν πρόκειται να πείσεις τους εργάτες των σωματείων να καθίσουν οκλαδόν στο έδαφος και να κυματίσουν τα χέρια τους ως αγανακτισμένοι, προκειμένου να συμμετέχουν σε μια γενική συνέλευση.
Από την άλλη, υπάρχει επίσης η δυσπιστία των οριζόντιων κινημάτων απέναντι σε οργανώσεις τις οποίες βλέπουν ως ακραία κάθετες γραφειοκρατίες, με την καχυποψία ότι θα ανακτήσουν ή θα οδηγήσουν σε τέλμα τα κινήματα. Όλες αυτές οι αντιπαραθέσεις είναι πραγματικές και πρέπει να τις υπερβούμε.
Μπορούμε να πούμε ότι η διαδήλωση για την Εργατική Πρωτομαγιά ήταν μεγάλη και αγωνιστική, ότι το Nuit Debout συνεχίζει, παρά το γεγονός ότι γίνονται προσπάθειες εκκένωσης της πλατείας κάθε βράδυ στις 10μμ, με αποτέλεσμα νέες συγκρούσεις με την αστυνομία. Οι μεταρρυθμίσεις στο εργατικό δίκαιο συζητούνται στην Εθνοσυνέλευση αυτή τη βδομάδα. Επίσης, ο ηγέτης του CGT, της κύριας συνομοσπονδίας συνδικάτων, Philippe Martinez απηύθυνε ομιλία προς τους διαδηλωτές του Nuit Debout την Πέμπτη 28 Απριλίου και του ασκήθηκε πίεση να καλέσει σε γενική απεργία.
Ξέρουμε ότι πρέπει να τους ασκήσουμε πίεση, αυτή ήταν και η έκκληση των YouTubers του κινήματος #OnVautMieuxQueCa («Αξίζουμε κάτι καλύτερο») που ξεκίνησε στις 9 Μαρτίου και τους ανάγκασε να καλέσουν σε κινητοποίηση: υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν! Αλλά και πολλές άλλες δράσεις είναι εφικτές: η επιτροπή γενικής απεργίας οργάνωσε αντιπροσωπίες φοιτητών που θα επισκεφτούν τους εργαζομένους σιδηροδρόμων και μοίρασε φυλλάδια σε εργοστάσιο της Renault.
Υπάρχουν υπερβολικά συγκεκριμένες δράσεις που ωθούν στο να ενωθούμε και να δώσουμε το παράδειγμα. Τα μέλη των σωματείων έχουν προσκληθεί να μιλήσουν σε συγκέντρωση που οργανώθηκε στο Bourse du travailστις 20 Απριλίου. Πρέπει να πολλαπλασιάσουμε κάθε είδους επαφές μας, επίσημες και ανεπίσημες, ώστε να συναντηθούμε και να συζητήσουμε μαζί.
Φαίνεται ότι η μορφωμένοι και απόφοιτοι νέοι είναι αυτοί που συνθέτουν τον ενεργό πυρήνα των μελών του Nuit Debout. Η παρουσία άλλων κοινωνικών στρωμάτων, αρχής γενομένης από τους νέους στις συνοικίες της εργατικής τάξης, αναφέρεται επίσης, αλλά μήπως αυτό είναι κάποιου είδους ξόρκι; Πώς μπορεί το κίνημα να επεκταθεί και σε άλλα κοινωνικά στρώματα;
Υπάρχουν μεγάλοι αόρατοι κοινωνικοί φράχτες που πρέπει να υπερβούμε, προκειμένου να ενωθούν οι μορφωμένοι νέοι των αστικών κέντρων με τις εργατικές τάξεις που είναι οργανωμένες σε σωματεία. Πράγματι οι φράχτες που χωρίζουν καθέναν από αυτούς από την απομονωμένη νεολαία των προαστίων δεν είναι τίποτα λιγότερο από οχυρώσεις.
Σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή. Τη δεκαετία του 2000 ήταν η αρχή ενός πολιτικού οικοδομήματος, κυρίως με το Mouvement Immigration Banlieue (MIB). Αλλά όλα κατέρρευσαν. Οι επονομαζόμενες ταραχές του 2005, που στην πραγματικότητα ήταν η εξέγερση ενός κατ ‘εξοχήν πολιτικού χαρακτήρα, δημιούργησαν αδιαμφισβήτητα τις συνθήκες, ή καλύτερα τη δυναμική, για περαιτέρω πολιτικοποίηση. Αλλά χάσαμε συλλογικά αυτήν την ευκαιρία.
Η γενικευμένη εγκατάλειψη επέτρεψε να ευδοκιμήσουν μόνο δύο εναλλακτικές σε αυτές τις γειτονιές: ο ατομικισμός του εμπορίου ναρκωτικών ή όσα έχει να προσφέρει η θρησκεία. Αυτό εξηγεί τα τεράστια εμπόδια που αντιμετωπίζουμε.
Ίσως, αρχικά, δείχνοντας συστηματικά την αλληλεγγύη μας στους κατοίκους αυτών των περιοχών κάθε φορά που τους επιτίθεται η αστυνομία. Και πάνω από όλα, αποφεύγοντας να προσπαθούμε να πολιτικοποιούμε ανθρώπους με τον τρόπο που λειτουργούν οι ιεραπόστολοι! Οι άνθρωποι εκεί δίνουν μάχες ή το κάνουν εδώ και πολύ καιρό και κανένας δεν μπορεί να πάει και να τους διδάξει πώς να το κάνουν. Και πάλι, μέσα σε αυτές τις δυσκολίες, έχουν αρχίσει να αναδεικνύονται τα Banlieues Debout. Οπότε όλα είναι δυνατά.