Γιάννης Γεράσιμος
«Μια λέξη και όλα σώζονται, μια λέξη και όλα χάνονται!»
«Ο σουρεαλισμός δεν είναι μορφή της ποίησης! Είναι μια κραυγή του πνεύματος που ξαναγυρίζει στον εαυτό του με την απεγνωσμένη απόφαση να σπάσει τις αλυσίδες του! Και στην ανάγκη με υλικά σφυριά!» Με τα λόγια αυτά ο Αντρέ Μπρετόν ένας από τους πρωτοπόρους του καλλιτεχνικού ρεύματος του σουρεαλισμού θα εκφράσει κάποτε τη βαθιά του αντίθεση στον καταπιεστικό κόσμο των αστικών συμβάσεων, στην απολυτότητα του αστικού ρεαλισμού και ρασιοναλισμού, ο οποίος συνέτριβε την ολότητα και τον ενιαίο χαρακτήρα της ανθρώπινης ύπαρξης στις μυλόπετρες μιας εξευγενισμένης συγκατάβασης των προκαθορισμένων από τις αστικές συμβάσεις ρόλων και προτύπων συμπεριφοράς.
Το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού αποτέλεσε ένα έργο τομή για την εποχή του ανοίγοντας το δρόμο για την καλλιτεχνική και πολιτισμική αμφισβήτηση των κυρίαρχων αστικών συμβάσεων και αξιών μέσα από την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης, του υποσυνειδήτου, του ονείρου, της φαντασίας και της γλωσσικής έκφρασης αντλώντας στοιχεία από το γοτθικό μυθιστόρημα, τη φρουδική ψυχανάλυση, τους καταραμένους ποιητές, του καλλιτέχνες της Αναγέννησης, του συμβολισμού και του ρομαντισμού.
Κύριος θεωρητικός εκπρόσωπος του καλλιτεχνικού ρεύματος του σουρεαλισμού υπήρξε ο Αντρέ Μπρετόν. Γεννημένος στις 19 Φεβρουαρίου του 1896 στο Τσινσεμπραί της Νορμανδίας ο Αντρέ Μπρετόν σπούδασε ιατρική και ψυχιατρική στο Παρίσι επηρεαζόμενος βαθιά από την φρουδική ψυχανάλυση και ερχόμενος σε επαφή με τον Λουί Αραγκόν και τον Γκιγιώμ Απολλιναίρ καθώς και με το καλλιτεχνικό κίνημα των ντανταιστών με το οποίο θα έρθει ωστόσο αργότερα σε ρήξη.
Στις 15 Οκτωβρίου του 1924 ο Αντρέ Μπρετόν θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του «Το Μανιφέστο του σουρεαλισμού», το οποίο θα σηματοδοτήσει την απαρχή της συγκρότησης του καλλιτεχνικού κινήματος του σουρεαλισμού ιδρύοντας παράλληλα τα λογοτεχνικά περιοδικά «Η Υπερρεαλιστική Επανάσταση» και αργότερα (το 1930) «ο Υπερρεαλισμός στην υπηρεσία της επανάστασης», καθώς και το Γραφείο Υπερρεαλιστικών Ερευνών.
Το 1927 ο Αντρέ Μπρετόν θα προσχωρήσει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας με το οποίο θα έρθει ωστόσο αργότερα σε ρήξη, ενώ το 1934 θα υπογράψει από κοινού με άλλες καλλιτεχνικές προσωπικότητες της εποχής το Κάλεσμα σε Αγώνα, ένα κείμενο κάλεσμα κοινής δράσης των καλλιτεχνών απέναντι στον ανερχόμενο τότε φασισμό. Το 1940 ο Μπρετόν θα ταξιδέψει στις ΗΠΑ και θα ιδρύσει το περιοδικό VVV δίνοντας και μία διάλεξη στο Yale με θέμα τον υπερρεαλισμό. Ο Αντρέ Μπρετόν θα πεθάνει στις 28 Σεπτεμβρίου του 1966 στο Παρίσι. Στον τάφο του υπάρχει χαραγμένη η επιγραφή «Αναζητώ το χρυσάφι του χρόνου».
Ο Αντρέ Μπρετόν θα συγγράψει διάφορα λγοτεχνικά έργα με κυριότερα εξ αυτών «τα συγκοινωνούντα δοχεία», ο «σουρεαλισμός και η ζωγραφική», η «Αρκάνα 17», η «Άμωμος Σύλληψη» και η «Ανθολογία του Μαύρου χιούμορ». Ωστόσο, κυριότερο έργο του Αντρέ Μπρετόν θα υπάρξει το «Μανιφέστο του Σουρεαλισμού» το οποίο θα σηματοδοτήσει τις απαρχές του καλλιτεχνικού κινήματος του σουρεαλισμού, καθώς και έναν άλλο τρόπο θεώρησης της γλώσσας, της καλλιτεχνικής έκφρασης αλλά και της ίδιας της κοινωνικής πραγματικότητας, ο οποίος θα έρθει σε σύγκρουση με τα κυρίαρχα αστικά στερεότυπα και συμβάσεις διανοίγοντας έναν δρόμο αποκατάστασης της ηθικής ακεραιότητας και ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης και αναζήτησης μιας περισσότερο κοινωνικά δίκαια οργάνωσης της κοινωνίας.
Αντλώντας στοιχεία από τη φρουδική ψυχανάλυση και διδασκαλία περί υποσυνειδήτου και αποβλέποντας στο ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνικής πραγματικότητας μέσω της δημιουργικής δύναμης της φαντασίας ο σουρεαλισμός αποτελούσε στην πραγματικότητα έναν διαφορετικό τρόπο θεώρησης της γνώσης και της κοινωνικής πραγματικότητας.
Με τον τρόπο αυτό ερχόταν σε ρήξη με τον φορμαλιστικό και ρασιοναλιστικό μονόδρομο των κυρίαρχων αστικών συμβάσεων αποβλέοντας στη χειραφέτηση της ανθρώπινης ύπαρξης μέσω του αγνού ψυχικού αυτοματισμού και της απελευθέρωσης από τα δεσμά της ορθολογικότητας και αισθητικής και ηθικής προκατάλψης αποσκοπώντας στη σύζευξη ονείρου και πραγματικότητας και στην πολιτισμική και κοινωνική χειραφέτηση του ανθρώπου. Όπως θα γράψει κάποτε ο Μπρετόν: «Η ανθρώπινη χειραφέτηση παραμένει ο μόνος σκοπός που αξίζει να υπηρετούμε!» «Δεν ξέρω ποιά θα είναι η ερώτηση που θα μου κάνετε! Όποια και να είναι όμως η ερώτηση η απάντηση είναι πάντα ο άνθρωπος!»