Από τον Παναγιώτη Μουντούρη
Η συναισθηματική εκπαίδευση της οικογένειας.
Η πορεία του ανθρώπου προς την ωριμότητα – την ψυχολογική ωριμότητα – έχει ως αφετηρία τη γέννηση. Το βρέφος βρίσκεται σε μια απόλυτη εξάρτιση (βιολογική και συναισθηματική) από τη μητέρα και από το οικογενειακό περιβάλλον και, διανύει μια πορεία προς μια διαρκώς αυξανόμενη διαφοροποίηση για να καταλήξει (ιδανικά πάντα και εφόσον το επιτρέψει το περιβάλλον) στην κατάκτηση μιας μοναδικής ανεξάρτητης και αυτόνομης ταυτότητας.
Η πορεία αυτή από την πλήρη εξάρτηση, στη σχετική αυτονομία και από κει στην κατάκτηση μιας ολοκληρωμένης ψυχολογικής ταυτότητας διαδραματίζεται στους κόλπους της οικογένειας και εξαρτάται σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό από συνειδήτες και ασυνείδητες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο βρέφος τη μητέρα και το υπόλοιπο οικογενειακό πλαίσιο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα σοβαρό τραύμα της πρώιμης παιδικής ηλικίας οδηγεί πάντα σε μια ψυχική διαταραχή στην ενήλικη ζωή. Όμως το ψυχικό βιογραφικό των ανθρώπων έρχεται να μας αποκαλύψει ότι, όχι μόνο οι εξωτερικοί παράγοντες, αλλά, και η εσωτερική πραγματικότητα , ο εσωτερικός κόσμος των γονέων ασκεί μια επιρροή στο παιδί που άλλοτε ευνοεί και διευκολύνει την ψυχολογική του ανάπτυξη ενώ κάποιες άλλες φορές δημιουργεί εμπόδια και δυσκολίες.
Οι οικογένειες αποτελούν το συναπάντημα μεταξύ των προγόνων και των απογόνων. Το νέο μέλος διασταυρώνεται με συναισθηματικές συμπεριφορές των γονέων, τμήματα της προσωπικότητάς τους, ανεκπλήρωτες ανάγκες, φράσεις, νοήματα, ένοχες σιωπές, μυστικά και, αφού τα παραλλάξει, τα επανερμηνεύσει θα τα εισάγει ως δικά του πλέον τμήματα της ταυτότητάς του. Αυτό σημαίνει ότι η κατάκτηση της ψυχολογικής ταυτότητας λειτουργεί σαν μια ψυχολογική προίκα την οποία το παιδί κληρονομεί μέσα από τη διαδικασία της ταύτισης. Θα λέγαμε λοιπόν ότι, οι συνθήκες με τις οποίες θα συσχετιστούμε ως σύντροφοι και ως γεννήτορες στην ενήλικη πλέον ζωή μας καθορίστηκαν, σε ένα σημαντικό βαθμό, μέσα στον πολυδιάστατο χώρο της οικογένειας προέλευσης μας.
Μέσα σε αυτή τη σπονδυλωτή και πολυπρισματική συνθήκη, η οικογένεια οφείλει να εκπαιδεύσει τα μέλη της στην ικανότητα τους να αποχωρίζονται. Η ικανότητα και η αντοχή στον αποχωρισμό – έχοντας εδραιωμένο το αίσθημα της ασφάλειας – επιτρέπει στο παιδί να αυτονομηθεί και να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του. Ο Winnicott (Άγγλος ψυχαναλυτής) ανέφερε ότι «καθήκον της οικογένειας είναι να εκπαιδεύσει τα μέλη της να αυτοφροντίζονται». Το παιδί έχει την ανάγκη να νιώσει ότι η ανεξαρτησία του δεν θα επιφέρει την ισοπέδωση του οικογενειακού οικοδομήματος. Με άλλα λόγια, η ανάγκη του παιδιού για αυτονομία δε μεταφράζεται σε ψυχολογική κατάρρευση για τους γονείς.
Στην οικογενειακή σκηνογραφία αποτελεί ζωτικής σημασίας η εκπαίδευση της οικογένειας στην ικανότητα τους να συγκρούονται. Σε διάφορες φάσεις της ηλικιακής και συναισθηματικής ανάπτυξης, με αποκορύφωμα την κρίση της εφηβείας, το παιδί θα στρέψει την επιθετικότητα του απέναντι στο γονεϊκό ζευγάρι. Η εγκόλπωση της επιθετικότητας, η ικανότητα της οικογένειας να βγει αλώβητη και αποκρυσταλλωμένη από τις επιθετικές ενορμήσεις των μελών της, δημιουργούν ένα συναισθηματικό συρματόπλεγμα γύρο από τον οικογενειακό ιστό και το παιδί νιώθει ότι ο θυμός του δε θα συνθλίψει το οικογενειακό πορτρέτο.
Στην ταινία “Minnie and Moskowitz” του σκηνοθέτη John Cassavetes κάποιος αναφέρει ότι «παντρευόμαστε για να έχουμε μάρτυρες της ζωής μας. Για να ξέρουμε ότι η ύπαρξη μας δεν θα περάσει απαρατήρητη, αφού θα είναι εκεί κάποιος άλλος που θα την παρακολουθεί κάθε μέρα και θα την πιστοποιεί». Αυτή είναι η δύσκολη, αλλά, ενδιαφέρουσα αλληλεπίδραση της οικογένειας. Να λειτουργήσει σαν καθρέφτης – χωρίς ψυχικές θαμπάδες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τις προκρούστιες κλίνες – μέσα από τον οποίο το παιδί θα καθρεφτιστεί και θα μεταβεί από μια συγχωνευτική σχέση σε μια αυθύπαρκτη προσωπικότητα.