Από τον Γιάννη Γεράσιμο
Ο Άρης Αλεξάνδρου, κατά κόσμον Αριστείδης Βασιλειάδης, υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της πρώτης μεταπολεμικής λογοτεχνικής γενιάς με σημαντικότατη συνεισφορά τόσο στην ποιητική παραγωγή της εποχής του όσο και στην πεζογραφία με το μοναδικό του μυθιστόρημα, το Κιβώτιο, που έμελλε να χαράξει ανεξίτηλα την πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Γεννημένος ο ίδιος στο Λένινγκραντ της Ρωσίας το 1922 από πατέρα Έλληνα της Τραπεζούντας και μητέρα Ρωσίδα εσθονικής καταγωγής έρχεται στην Ελλάδα με τους γονείς του σε ηλικία μόλις 6 χρονών για να εγκατασταθεί αρχικά στη Θεσσαλονίκη το 1928 και αργότερα στην Αθήνα στις προσφυγικές κατοικίες του Νέου Κόσμου.
Μετά την αποφοίτηση του από το Βαρβάκειο Γυμνάσιο το 1940 γράφεται για σπουδές στην ΑΣΟΕΕ, τις οποίες θα εγκαταλείψει όμως αργότερα για να ασχοληθεί με το μεγάλο του πάθος, τη λογοτεχνία. Από το 1942 ξεκινάει να εργάζεται ως μεταφραστής από τα ρωσικά, ξεκινώντας τη μακροχρόνια συνεργασία του με τον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη, στον οποίο τον συστήνει ο Γιάννης Ρίτσος. Οργανωμένος ήδη από τη νεανική του ηλικία στην αριστερά παραμένει ανένταχτος μετά από την απόφαση του να αποχωρήσει από το ΚΚΕ συμμετέχοντας όμως δυναμικά σε όλες τις μεγάλες πολιτικές κινητοποιήσεις της εποχής του. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών το 1944 συλλαμβάνεται από τα βρετανικά στρατεύματα και στέλνεται στο στρατόπεδο Ελ Ντάμπα στη Βόρειο Αφρική μέχρι το 1945 για να ξανασυλληφθεί όμως αργότερα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και να σταλεί διαδοχικά στα στρατόπεδα του Μούδρου (1948-1949), της Μακρονήσου (1949) και του Αγίου Ευστρατίου (1950- 1951). Το 1967 μετά την επιβολή στην Ελλάδα της δικτατορίας φεύγει για τη Γαλλία με τη σύζυγο του στην οποία και θα παραμείνει για αρκετά χρόνια συνεργαζόμενος με τη Γαλλική ραδιοφωνία και τον εκδοτικό οίκο Albin Michel και κάνοντας παράλληλα και διάφορες άλλες ευκαιριακές κυρίως δουλειές. Ο Άρης Αλεξάνδρου θα πεθάνει στις 2 Ιουλίου 1978 σε ηλικία 56 χρονών.
To Κιβώτιο, το μοναδικό μυθιστόρημα του Άρη Αλεξάνδρου, εκδόθηκε το 1974 από τις εκδόσεις Κέδρος και επρόκειτο να αποτελέσει ένα μυθιστόρημα τομή στην έως τότε πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η ιστορία διαδραματίζεται στα χρόνια του ελληνικού εμφυλίου: μια ομάδα στρατιωτών του Δημοκρατικού στρατού αναλαμβάνει την αποστολή να μεταφέρει ένα υψίστης σημασίας για την έκβαση του πολέμου κιβώτιο από μια πόλη σε μια άλλη διασχίζοντας τις εχθρικές γραμμές. Σταδιακά, όλα τα μέλη της ομάδας σκοτώνονται και επιζεί μόνο ο αφηγητής του έργου, ο οποίος και καταφέρνει να παραδώσει το κιβώτιο για να αποκαλυφθεί όμως τελικά ότι το κιβώτιο είναι άδειο. Βρίσκεται έτσι κρατούμενος σε ένα κελί να γράφει ένα γράμμα προς κάποιον άγνωστο ανακριτή εξιστορώντας απολογούμενος εξονυχιστικές λεπτομέρειες για τα όσα έχουν συμβεί. Πρόκειται για ένα έργο εμβληματικό, για ένα ρέκβιεμ για την αδυναμία νοηματοδότησης μιας απουσίας και μιας βαθύτερης διάψευσης που διαπερνά την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής της αποκτώντας έναν βαθύτερο υπαρξιακό χαρακτήρα.
Το άδειο κιβώτιο είναι ένας φοβερός υπαινιγμός, μια τρομακτική αποκάλυψη και ανακάλυψη για τα χαμένα οράματα και τις κοινωνικές και πολιτικές διαψεύσεις μιας ολόκληρης γενιάς εμποτισμένη με το καφκικό παράδοξο και την υπαρξιακή και ψυχολογική διόραση της γραφής ενός Ντοστογιέφσκι. Κάτω από την επιφάνεια ενός λογικοφανούς παραληρήματος του αφηγητή, πίσω από τη μίμηση ρεαλισμού του συγγραφέα κρύβεται η τραγωδία της «χαμένης γενιάς» της κατοχής και του εμφυλίου, η κρίση της πίστης, η κρίση της λογικής. Πίσω από το άδειο περιεχόμενο του κιβωτίου κρύβεται η ίδια η ασυνέχεια της ιστορίας και η αποπροσωποποίηση του ανθρώπου που παραδίδει τον καθορισμό του ίδιου του πεπρωμένου του στην αυθαίρετη δύναμη ενός απρόσωπου μηχανισμού στο όνομα της εξασφάλισης του ιδανικού ορισμένων ανθρώπινων αξιών την ίδια στιγμή όμως που χάνει την ανθρωπιά του και που το κιβώτιο αδειάζει μεθοδικά από το περιεχόμενο του.
Ωστόσο, το Κιβώτιο δεν αποτελεί μόνο το αποτύπωμα μιας βαθύτερης διάψευσης του συγγραφέα και της γενιάς του, αλλά και την υπέρβαση αυτής μέσω της δύναμης της τέχνης και της δημιουργικής δύναμης της αμφισβήτησης που αυτή εγκλείει. Η τέχνη αναδεικνύοντας το δράμα, την ιστορία και τις εσωτερικές συγκρούσεις των ανθρώπων μιας ορισμένης εποχής αναδεικνύει τον αυθεντικό χαρακτήρα του μωσαϊκού των συγκρούσεων και της δυναμικής της ίδιας της εποχής του λογοτέχνη που δεν είναι άλλο από τον ίδιο τον άνθρωπο και την ιστορία του και το βάρος του να χαράξει και να ανοίξει το δικό του δρόμο απέναντι στα αδιέξοδα και στην καταπίεση της εποχής του μέσα από τη δύναμη του προσωπικού και συλλογικού του αγώνα.
Αναδεικνύει έτσι μέσα από τη δημιουργική δύναμη της τέχνης να ανασυνθέτει τα βιώματα μιας εποχής αμφισβητώντας τις συμβάσεις της και αναδεικνύοντας τον ίδιο τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης το ίδιο το υλικό του οράματος μιας περισσότερο ανθρώπινης κοινωνίας του οποίου οι λογοτεχνικές αναζητήσεις αποτελούν το μακρινό φάρο και προάγγελο.
Όπως έλεγε και ο ίδιος ο Άρης Αλεξάνδρου κάποτε: «Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμία πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. Όπως το χω ξαναπεί, δεσμώτης τήδε ίσταμε, τοις ένδον ρήμασι πειθόμενος. Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνίζονται εναντίον όλων των τυράννων. Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών».
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 21.1.2017
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.