Mε αφορμή «Το παιχνίδι της μίμησης» του Μόρτεν Τίλντουμ…
Βλέπεις να προβάλλεται εδώ και μήνες στα σινεμά το τρέιλερ και χωρίς ακόμη να ξέρεις κάτι περισσότερο για αυτήν, «Το παιχνίδι της μίμησης» δεν είναι μια ταινία που σου γεμίζει το μάτι, δεν είναι μια ταινία που κανονικά θα επιλέξεις να δεις. Ύστερα όμως μαθαίνεις ότι έχει τέτοια αποδοχή και φόρα στις υποψηφιότητες για τα διάφορα βραβεία και ότι παρουσιάζεται ως ένα από τα δυνατότερα φιλμ της χρονιάς, που λες, δεν γίνεται, θα υπάρχει κάτι για το οποίο δεν κατορθώνει να σε υποψιάσει το τρέιλερ, θα έχει κρυμμένες αρετές που θα το πηγαίνουν κάπου πέρα από το προφανές.
Και το ξεκίνημα του έργου σε ψήνει ότι όντως αυτό θα συμβαίνει. Ενώ βλέπουμε άσχετες εικόνες, ακούμε τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς να μιλά σε κάποιον, δεν βλέπουμε σε ποιον, άρα κάλλιστα μπορεί να μιλά στον κάθε θεατή που έχει έρθει να δει την ταινία:
«Προσέχεις; Ωραία. Γιατί αν δεν ακούσεις προσεκτικά θα χάσεις στοιχεία. Σημαντικά στοιχεία. Δεν θα σταματήσω, δεν θα επαναλάβω κάτι δυο φορές, δεν θα με διακόψεις. Νομίζεις ότι επειδή κάθεσαι εκεί που κάθεσαι κι εγώ βρίσκομαι εδώ που βρίσκομαι, ελέγχεις αυτό που πρόκειται να συμβεί. Κάνεις λάθος. Εγώ έχω τον έλεγχο. Γιατί ξέρω πράγματα που εσύ δεν ξέρεις. Χρειάζομαι να δεσμευτείς. Θα ακούσεις με προσοχή και δεν θα με κρίνεις μέχρι να τελειώσω. Αν δεν μπορείς να τηρήσεις αυτή τη δέσμευση, τότε σε παρακαλώ φύγε από την αίθουσα. Αλλά αν επιμείνεις να μείνεις, θυμήσου ότι εσύ επέλεξες να είσαι εδώ. Ό,τι συμβεί από αυτή τη στιγμή δεν είναι δική μου ευθύνη. Είναι δική σου. Πρόσεξέ με».
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας
Θα παρακολουθήσουμε λοιπόν μια ταινία όπου πρέπει να έχουμε διαρκώς τεταμένη την προσοχή μας; Όχι, κάθε άλλο. Και δυο ταινίες το χρόνο να βλέπουμε, μια χαρά συντονισμένοι θα είμαστε με τον βηματισμό της. Και να χαζεύουμε πού και πού, δεν θα πάθουμε και τίποτα. Είναι μια ταινία δομημένη σαν γρίφος που πρέπει να αποκρυπτογραφηθεί; Όχι, κάθε άλλο. Σε πολύ νεαρή ηλικία, ο κορυφαίος μαθηματικός Άλαν Τούρινγκ ηγήθηκε μιας μικρής ομάδας αποκρυπτογράφων, έφτιαξε ένα μηχάνημα που κατόρθωσε να σπάσει το σύστημα κρυπτογράφησης των μηχανών Εnigma, το οποίο είχε θεωρηθεί ως τότε ανίκητο, και βοήθησε έτσι, σύμφωνα με την εκτίμηση ορισμένων ιστορικών, να τελειώσει ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος έως και δύο χρόνια νωρίτερα.
Και τα μηχανήματα που έφτιαξε θεωρούνται οι πρόγονοι των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Α, ήταν και ομοφυλόφιλος. Και αντί να τιμηθεί ως ήρωας λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο, καταδικάστηκε. Και η αναγνώριση της συμβολής του, η χάρη, οι τιμές, ήρθαν μόλις τα τελευταία χρόνια. Και τώρα, ήρθε να ολοκληρώσει την ιστορική αποκατάστασή του και αυτή η ταινία, όσο κι αν απ’ ό,τι φαίνεται έχει και η ίδια αρκετές ιστορικές ανακρίβειες. Όσο συμβατική λοιπόν δείχνει στο τρέιλερ η ταινία, τόσο συμβατική είναι. Όσο προβλέψιμη δείχνει στο τρέιλερ, τόσο προβλέψιμη είναι. Όσο βαθιά ατσαλάκωτη δείχνει στο τρέιλερ, τόσο βαθιά ατσαλάκωτη είναι.
Eίναι τουλάχιστον μια ταινία που την απασχολεί αρκετά η έννοια του μυστικού; Αυτό -ας της το αναγνωρίσουμε- είναι. Υπάρχει το ατομικό μυστικό του Τούρινγκ, σε μια εποχή που οι ομοφυλόφιλες σεξουαλικές πράξεις στη Βρετανία συνιστούσαν ποινικό αδίκημα. Υπάρχει το συλλογικό μυστικό της εξαπάτησης, καθώς δεν πρέπει να καταλάβουν οι Γερμανοί ότι έσπασαν τον κώδικα, ώστε να συνεχίσουν να στέλνουν τα μηνύματά τους με αυτόν. Και όχι μόνον οι Γερμανοί, ακόμα και οι ίδιες οι βρετανικές αρχές έπρεπε να μείνουν στο σκοτάδι, ώστε να μη διαρρεύσει το μυστικό.
Υπάρχει ο αρχικατάσκοπος που πατάει πάνω στα μυστικά των άλλων και τα χειρίζεται. Υπάρχουν τέλος και δυο άλλα ατομικά μυστικά, τα οποία δεν θα αποκαλύψω, ένα πολιτικού χαρακτήρα κι ένα προσωπικού. Το προσωπικού χαρακτήρα είναι και το πιο ενδιαφέρον, ως το πιο απροσδόκητο. Άλλοτε ξεγελάς για να κερδίσεις έναν πόλεμο, άλλοτε ξεγελάς για να μπορέσεις να επιβιώσεις σε μια κοινωνία που δεν ανέχεται τη διαφορετικότητά σου. Άλλοτε ξεγελάς γιατί η αλήθεια είναι πολύ επώδυνη για να την εξομολογηθείς. Είναι επίσης μια ταινία που υμνεί τη διαφορετικότητα. «Κανείς κανονικός και συνηθισμένος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να πετύχει όσα πέτυχες» λέει η Νάιτλι στον Κάμπερμπατς. Και οι κοινωνίες, όσο κι αν στηρίζονται στους χαρισματικούς ανθρώπους, άλλο τόσο τρομάζουν από οτιδήποτε το διαφορετικό και πολύ συχνά καταδικάζουν τον διαφορετικό να αλλάξει τη φύση του, να γίνει κανονικός, να ευνουχιστεί.
Η ταινία προσφέρει λοιπόν απλόχερα ένα «ευχαριστώ» κι ένα «συγγνώμη» στον Άλαν Τούρινγκ. Του οφείλονται προφανώς και τα δύο. Καταφέρνει όμως να μιλήσει εκτός από τον Τούρινγκ και για μας; Όχι, δεν τα καταφέρνει. Ακόμη και το ίδιο του το μυστικό, όλα τα χρόνια του πολέμου είναι σχεδόν εκτός ταινίας. Τον βασάνισε καθόλου στα χρόνια που προσπαθούσε να λύσει τον κώδικα; Και να έγινε αυτό, δεν το βλέπουμε. Περισσότερο ασεξουαλικός απεικονίζεται, παρά ως άνθρωπος σεξουαλικός.
Είναι σχεδόν αδύνατο να αντιπαθήσεις μια ταινία που έχει στο κέντρο της τον χαρισματικό Μπένεντικτ Κάμπερμπατς. Τη φέρνεις στο μυαλό σου και ταυτόχρονα έρχεται στο μυαλό σου αυτός. Και δεν μπορείς να τον θυμηθείς με αντιπάθεια. Αν λοιπόν επιλέγω να στραβώσω με το «Παιχνίδι της Μίμησης», είναι γιατί τελικά καταφέρνει να μιμηθεί και να παραστήσει κάτι που δεν είναι: μια σημαντική και προχωρημένη ταινία που τα συνδυάζει όλα άψογα. Ούτε σημαντική είναι, ούτε προχωρημένη, ούτε τα συνδυάζει όλα άψογα. Συνταγές ακολουθεί και διεκπεραιώνει, επιφάνειες ξύνει, καρδιά δεν έχει, καρδιά μιμείται. Μου έρχεται στο μυαλό το «J Edgar» του Κλιντ Ίστγουντ. Όχι πετυχημένη ταινία, ωστόσο καρδιά είχε και εκείνη έκρυψε τόσο καλά την μυστική καρδιά της, που λίγοι την αποκρυπτογράφησαν. Το μυστικό του Κάμπερμπατς – Τούρινγκ είναι άψυχο και άσαρκο, ενώ στην ταινία του Ίστγουντ το μυστικό του Xάμερ – Τόλσον είναι γεμάτο ψυχή και αλήθεια.