Του Γιάννη Δημογιάννη
Διεθνολόγος που ιχνηλάτησε τη γοητεία της ανθρώπινης πανσπερμίας. Στρουκτρουραλιστής, που οραματίστηκε τις πολιτισμικές δομές σαν ολιστικό οικοδόμημα. Κοινωνικός ανθρωπολόγος, που συμφιλίωσε σε καινοφανείς αρμονίες, τις κοινωνικές επιστήμες, με τα μαθηματικά, και την κυβερνητική! Τέλος, θρησκειολόγος, που αφουγκράστηκε τις μύχιες πραγματώσεις της ένθεης ανάγκης, πέρα από δογματικές αγκυλώσεις. Θαρρείς, ένα σύνθετο φιλοσοφικό κλάσμα, με πάμπολλους εκθέτες να εναλλάσσονται ισοδύναμα στον αριθμητή του, την ίδια ώρα, που στον παρανομαστή του, δεσπόζει ένα και μοναδικό πρόταγμα: υπήρξε βαθιά ανθρωποκεντρικός, και αθεράπευτα ανθρωπολάτρης.
Αυτό το μυστηριακό και συνάμα μυστηριώδες ον, που γειώνεται και ταυτόχρονα θρώσκει προς τους Ουρανούς. Γιατί, στην περίπτωση του Cl.l.Strauss, ταιριάζει σα ν’ αντηχεί, ακόμη και στο τελευταίο φώνημα των γραπτών του, ο συνδετικός λόγος του αρχαίου σοφού: «πάντων χρημάτων, μέτρον άνθρωπος».
Επιστρέφω στα προλεγόμενα της Ελληνικής έκδοσης της «Άγριας Σκέψης» La Pensée sauvage. Στο σημαντικότερο κατά πολλούς έργο του, ο Strauss γράφει: «Οι πρωτόγονοι λαοί παράγουν λίγη τάξη με τον πολιτισμό τους. Τους ονομάζουμε σήμερα υπανάπτυκτους. Αλλά παράγουν πολύ λίγη εντροπία στην κοινωνία τους. Σε γενικές γραμμές, οι κοινωνίες αυτές βασίζονται στην ισότητα μεταξύ των μελών τους, είναι μηχανικού τύπου και διέπονται από τον κανόνα της ομοφωνίας…
Αντίθετα, οι πολιτισμένοι παράγουν πολύ τάξη στον πολιτισμό τους, όπως δείχνει η εκμηχάνιση και τα μεγάλα έργα, αλλά παράγουν και πολλή εντροπία στην κοινωνία τους: κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτικοί αγώνες, όλα αυτά τα πράγματα για τα οποία οι πρωτόγονοι, όπως είδαμε, παίρνουν όλα τα προφυλακτικά μέσα, ίσως μάλιστα με τρόπο πολύ πιο συνειδητό απ’ ό,τι θα μπορούσαμε να υποθέσουμε». Με άλλα λόγια, σκιαγραφούνται δύο παράλληλοι και αντίθετοι κώδικες, στην προσπάθεια των υπανάπτυκτων και των εξελιγμένων κοινωνιών να συνθέσουν τις κατάλληλες δομές πολιτισμού, προκειμένου να επιβιώνουν, να λειτουργούν εύρυθμα και να διαχειρίζονται τα πάσης φύσεως προβλήματα που ανακύπτουν.
Και εδώ, ο εμπνευστής της «Άγριας Σκέψης» προχωρά σε μία ρηξικέλευθη ανάγνωση του συλλογικού γίγνεσθαι, αναδεικνύοντας τα στερεότυπα του πολιτισμένου κόσμου, που συντηρούν τεχνηέντως, αυτόν τον πολιτικό-οικονομικά ενορχηστρωμένο διαχωρισμό. Διότι, όπως εύστοχα επισημαίνεται από την επιμελήτρια των προλεγόμενων Α.Κυριακίδου: «Δεν υπάρχουν, κατά τον Levi-Strauss λαοί χωρίς ιστορία. Όλες οι κοινωνίες έχουν ιστορία, εξίσου μακρόχρονη η καθεμία, εφόσον η ιστορία αυτή ανάγεται στις αρχές του είδους. Αλλού βρίσκεται η διαφορά: οι πρωτόγονοι έχουν ιστορία, απλώς εμείς δεν την ξέρουμε ∙ εκείνο που δεν έχουν, είναι η ιστορική συνείδηση». Εδώ, η εικόνα που κομίζει ο Strauss είναι απαράμιλλή: «Μοιάζουν (οι πρωτόγονες) σαν να κολυμπούν μέσα στο ιστορικό υγρό προσπαθώντας να μείνουν αδιάβροχες, ενώ οι δικές μας, οι μοντέρνες κοινωνίες, εσωτερικεύουν, θα μπορούσε κανένας να πει, την ιστορία για να την κάνουν κίνητρο της ανάπτυξής τους.»
Στην αποστροφή αυτής της αλληλουχίας, και μιλώντας για την πολυδάπανη, τηλεοπτική υπερπαραγωγή – με φόντο πάντα το στερεότυπο της επιβίωσης, ανθρώπων «πολιτισμένων», στους τροπικούς του ωκεανού – προφανώς βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα ετερόκλητο συνονθύλευμα, με στόχο τη σκόπιμη και ενορχηστρωμένη δημιουργία ενός πρωτοφανούς ανθρώπινου σεναρίου: άνθρωποι πολιτισμένοι, που συμπεριφέρονται όμως ανθρωπο-φαγικά.
Γιατί το όλο concept επιβάλλει, στο βωμό του κέρδους και προς άγραν τηλεθέασης, οι συμμετέχοντες να μεταλλαχθούν σταδιακά σ’ ένα καινοφανές υβρίδιο: τον Homo Survivus, ειδάλλως τον άνθρωπο της επιβίωσης. Μετάλλαξη, που επιτηδευμένα συντελείται on camera, πάνω σε 4 δομικούς άξονες: το κυνήγι της τροφής. Την επιβίωση στους κόλπους της ομάδας. Την επιβίωση της μίας ομάδας, έναντι της αντίπαλης. Την επιβίωση κάθε παίκτη, στη σκηνοθετημένη μάχη με τον εαυτό του. Ένας κλιμακούμενος, δηλαδή, πυγμαχικός αγώνας, όπου ο τηλεθεατής δαφνοστεφανώνει το νικητή από τις κερκίδες του πιο αναπαυτικού Κολοσσαίου ∙ του σπιτικού του καναπέ.
Την αποστομωτική απάντηση στους οραματιστές του μοντέλου, τη δίνει, φρονώ, ο ίδιος ο συγγραφέας των «Θλιβερών τροπικών»… Με το να εξοβελίζουμε από την ανθρωπότητα εκείνους που φαίνονται οι πιο «άγριοι» ή οι πιο «βάρβαροι» εκπρόσωποί της, δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το δανειζόμαστε απ’ αυτούς έναν από τους τυπικούς τους τρόπους σκέψης. Βάρβαρος είναι πρώτα απ’ όλα όποιος πιστεύει στη βαρβαρότητα.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, την Παρασκευή 24.3.2017
Κάθε Σάββατο κυκλοφορεί στα περίπτερα το έντυπο Νόστιμον Ήμαρ ένθετο στον Δρόμο της Αριστεράς.
