Του Θωμά Ψήμμα
Το Confiteor του Καταλανού Jaume Cabre είναι κάτι πολύ παραπάνω από το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς στη χώρα μας. Πρόκειται για μια αξεπέραστη λογοτεχνική πραγματεία πάνω στο απόλυτο Κακό και τους κήπους του καλού που μας περιτριγυρίζουν κρυμμένοι και λειτουργούν ως αντίδοτα στη φρίκη. Η μετάφραση του Ε. Σοφού είναι ένα καλλιτεχνικό θαύμα, απολύτως αντάξια του μεγαλείου του βιβλίου. Διατηρεί τη ζωντάνια και τη γλαφυρότητα των περιγραφών, τη συγκινητική χροιά του λόγου, κρατώντας παράλληλα ανέπαφες φράσεις-κλειδιά του πολύγλωσσου (άλλοτε πρωτοπρόσωπου κι άλλοτε τριτοπρόσωπου) αφηγητή. Οι εκδόσεις «Πόλις» για ακόμα μία φορά γεμίζουν με ποιότητα (περιεχομένου και περιτυλίγματος) τις προθήκες των βιβλιοπωλείων.
Το βιβλίο είναι ογκώδες, αλλά δεν κάνει κοιλιά σε κανένα σημείο του, ίσα-ίσα που κορυφώνει με αριστοτεχνικό τρόπο τη δράση των πρωταγωνιστών και την αγωνία του αναγνώστη. Αποτελεί μια πυκνή αποτύπωση πέντε αιώνων ευρωπαϊκής ιστορίας και στα τρία επίπεδα (ατομικό, πολιτικό, κοινωνικό). Τα πρόσωπα, οι εποχές, οι καθημερινότητες, όλα τα ups και τα downs της ανθρώπινης φύσης εναλλάσσονται με ταχύτητα φωτός. Για την καταβύθιση στα -ιδιοτελή ή ανιδιοτελή- μύχια της ύπαρξης και στις -καλές ή κακές- εξωτερικεύσεις της -ατομικής ή συλλογικής- βούλησης ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια κλασική μαγιά, ανθεκτική από την αρχαιότητα μέχρι τη νεωτερική εποχή (ακόμα και στις μεταμοντέρνες απολήξεις της), την παραδοχή του Σοφοκλή (στο χορικό της «Αντιγόνης») ότι «ο άνθρωπος είναι ο δεινότερος των όντων». Δεινότερος, δηλαδή ικανότερος για τα σπουδαιότερα επιτεύγματα και για να προκαλέσει το μεγαλύτερο πλήγμα στον εαυτό του, στον εκάστοτε «άλλο», στο -φυσικό ή κοινωνικό- περιβάλλον.
Πρόκειται για ένα γλυκόπικρο ταξίδι στις σκοτεινές ρίζες του απόλυτου κακού και στο φως της αλήθειας που κρατάει ζωντανά κάποια, λίγα αλλά πολύτιμα, φύλλα του δέντρου της ζωής. Η αρμονία του σύμπαντος δεν είναι εξασφαλισμένη ούτε καν εφικτή, ο συγγραφέας δεν επιδιώκει το happy end, αλλά εγγυάται μια καθηλωτική απόπειρα κάθαρσης.
Το απόλυτο Κακό εμφανίζεται σε ποικίλες εκδοχές (Ιερά Εξέταση, πατριαρχία, ναζισμός, φρανκισμός), με κοινή συνισταμένη την (κατά Άρεντ) κοινοτοπία του. Τη μετατροπή του μέσου και φιλήσυχου ανθρωπάκου της διπλανής πόρτας σε φονικό όπλο-βορά στα νύχια αδίστακτων θρησκευτικών και πολιτικών ηγετών.
Κι από την άλλη, ο Άνθρωπος ως ιδέα, ως αυτόνομη οντότητα, ως βιωμένη εμπειρία, ο οποίος καλλιεργεί τα ένστικτά του, κινητοποιεί την ενσυναίσθηση κι επινοεί άμυνες-ασπιρίνες, προκειμένου να επιφέρει ένα καίριο –αν και προσωρινό- πλήγμα στο κακό. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας… Η εκπληρωμένη αφοσίωση σώματι και πνεύματι… Οι μοιρασμένοι πόνοι που δένουν μια για πάντα τις ψυχές και οι αναίτιοι τσακωμοί που νοστιμίζουν το ανεκτίμητο δώρο της φιλίας… Τα βιβλία ως καταφύγια, ανάσες δροσιάς και διδαχές με ξεχωριστό νόημα για τον εκάστοτε αποδέκτη τους, προκειμένου το πάθημα να γίνει μάθημα ή να ξαναγίνει πάθημα, αλλά τουλάχιστον με άλλο, λιγότερο προβλέψιμο τρόπο…
Η τέχνη -ως μαγικός ρεαλισμός και γειωμένο όραμα- που δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά δίνει στο άτομο το έναυσμα να περπατήσει στον κόσμο, αλλάζει τον έναν κι έτσι γεννά την ελπίδα ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει κάπου, κάπως, κάποτε… Η φύση ως ειδυλλιακό ησυχαστήριο του νου και αμετάβλητη σταθερά σαν αίσθηση εν μέσω διαρκών ανθρώπινων (εκούσιων ή ακούσιων) παρεμβάσεων… Η ιστορική μνήμη ως θουκυδίδειο «κτήμα ες αεί» και είδος υπό εξαφάνιση, καθώς λόγω άγνοιας του παρελθόντος και κοντόφθαλμης οπτικής κινούμαστε σαν πιόνια σε μια αόρατη, φαινομενικά προδιαγεγραμμένη σκακιέρα…
Το προσωπικό μελαγχολικό συμπέρασμα από την απολαυστική ενατένιση στο σύμπαν του «Confiteor» συνιστά ταυτόχρονα κι αληθινό μάθημα επιβίωσης στο σκληρό κόσμο των μεγάλων, στα διάκενα της (αντι)κοινωνικής μας συμβίωσης. Το μοναδικό κακό, από το οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη αδυνατεί να δραπετεύσει, σαν πρωτότυπη επανάληψη ενός πολυπαιγμένου σισύφειου μαρτυρίου, είναι εντέλει ο εσωτερικός μας Λεβιάθαν. Οι περιττές ενοχές, οι εμμονικές τύψεις, τα ακαταμάχητα αυτομαστιγώματα, με τα οποία κατακλύζουμε τα όνειρά μας και υπονομεύουμε την ευτυχία μας…
Συμπερασματικά, το Confiteor δεν είναι απλώς ένα βιβλίο γεμάτο δυνατές εικόνες κι αριστοτεχνικές περιγραφές τοπίων και συναισθημάτων. Ούτε μονάχα σταθμός-έξοδος κινδύνου για τη λογοτεχνία των δυστοπικών καιρών μας. Πάνω απ’ όλα, η εξιστόρηση του βίου του Αντρέα Αρντέβολ αποτελεί βουτιά στην ψυχή του καθενός. Μια κατάδυση, την οποία διαρκώς αναβάλλουμε, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να πραγματοποιούμε, προκειμένου να αναδυόμαστε καλύτεροι άνθρωποι στην επιφάνεια, στο ύψος των περιστάσεων και στο βάθος των πραγμάτων.
Ένα έργο τέχνης που σε διώχνει από το βολικό ροζ συννεφάκι, για να αντικρύσεις με πιο πολύχρωμο βλέμμα τις μαύρες τρύπες και το απέραντο γαλάζιο του ουρανού. Οι 700+ σελίδες σίγουρα αποθαρρύνουν τον μελλοντικό αναγνώστη, αλλά αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί με τη ζωή ενός γνωστού αγνώστου, ενός δικού του ξένου (του Αντρέα Αρντέβολ), για να εξοπλισθεί με περίσσια αποθέματα κατανόησης, αλήθειας, αυτογνωσίας και ,κυρίως, άνευ όρων αγάπης…