“Υπάρχει περισσότερη πίστη στην τίμια αμφιβολία, πιστέψτε με, απ’ ό,τι σε όλα τα πιστεύω”. Άλφρεντ Τένισον, In memorium
“Σαούλ, Σαούλ, τι με διώκεις;” Πράξεις Αποστόλων, 22,7
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Όσο μεγαλώνουμε χάνουμε την ικανότητα να θαυμάζουμε. Τα περισσότερα πράγματα μας είναι γνωστά, τα έχουμε ζήσει ή έχουμε ζήσει κάτι παρόμοιο.
Κατά κάποιο τρόπο δεσμευόμαστε από τις εμπειρίες μας και τις πεποιθήσεις μας, παγιώνουμε αντιλήψεις και γινόμαστε μονολιθικοί, βέβαιοι για όσα ξέρουμε.
Χάνουμε την ύψιστη αρετή της αμφιβολίας, η οποία έχει αξία κυρίως όταν στρέφεται προς τον εαυτό μας, όταν καταφέρνουμε να αμφιβάλλουμε και να στοχαζόμαστε για κάθε μας βεβαιότητα.
Η πνευματική αρτηριοσκλήρωση προηγείται της κυριολεκτικής.
~~{}~~
Όσον αφορά, για παράδειγμα, την ανάγνωση μυθιστορημάτων, είναι δύσκολο στα σαράντα σου -και εφόσον έχεις διαβάσει κάποιες εκατοντάδες τόμους- να βρεις έναν συγγραφέα που να σε εντυπωσιάσει, που να σε κάνει να εκπλαγείς, να θαυμάσεις.
Παραδόξως είχα μια τέτοια έκπληξη όταν διάβασα Ντέιβιντ Λοτζ.
Βρήκα τυχαία στη δημοτική βιβλιοθήκη το “Ανήκουστος βλάβη”, μόλις πριν ένα μήνα. Από τότε έχω διαβάσει ήδη τέσσερα δικά του βιβλία (και τίποτα άλλο).
~
Ο Λοτζ δεν πασχίζει να είναι μεταμοντέρνος στη γραφή του (αφού τίποτα δεν είναι μεταμοντέρνο μετά τον Τζόις και τον Φόκνερ).
Όμως γράφει τόσο ανεπιτήδευτα ελεύθερα που καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για έναν συγγραφέα που γνωρίζει άψογα τις συμβάσεις της συγγραφής (τα πρώτα του βιβλία ήταν για τη θεωρία της λογοτεχνίας), ώστε να μπορεί να τις παρακάμπτει χωρίς να προσπαθεί να είναι καινοτόμος.
Ο Λοτζ είναι αντισυμβατικός χωρίς να πασχίζει. Απλώς το κάνει.
~~{}~~
Πέρα από τη μυθιστορηματική του δεινότητα αυτό που με ξάφνιασε στον Λότζ είναι η προσέγγιση του θείου και της θρησκευτικότητας.
Ο Λοτζ δηλώνει “αγνωστικιστής καθολικός“. Αυτό σημαίνει ότι αποδέχεται τον καθολικισμό, ενώ δεν γνωρίζει αν υπάρχει θεός. Οξύμωρο; Όχι και τόσο.
Credo quia absurdum, δήλωναν οι σχολαστικιστές φιλόσοφοι. Πιστεύω, παρότι είναι παράλογο ή μάλλον, πιστεύω ακριβώς επειδή είναι παράλογο.
~
Ο Λοτζ δεν πιστεύει απόλυτα σε τίποτα. Αλλά ταυτόχρονα δεν αποκλείει τίποτα (αυτός είναι ένας καλός ορισμός του αγνωστικισμού).
Δεν είναι κάποιος φονταμενταλιστής άθεος, σαν τον Ρίτσαρντ Ντόκινς, που έχει κάνει την αθεΐα επάγγελμα, ενώ την ίδια στιγμή έχει θεοποιήσει το “εγωιστικό γονίδιο”.
Ούτε κάποιος πραγματιστής ένθεος, σαν τον Πασκάλ, ο οποίος μας παρότρυνε να στοιχηματίσουμε στην ύπαρξη του θεού, γιατί αν υπάρχει θα κερδίσουμε πολλά και αν δεν υπάρχει δεν χάνουμε και τίποτα (ένα στοίχημα με πολύ καλή απόδοση).
~
Καταρχάς ο Λοτζ αποδέχεται τη θρησκευτική ανάγκη του ανθρώπου, την οποία είναι άτοπο να παραγνωρίσουμε ή να τη θεωρούμε κοινωνικό εφεύρημα.
Οι άνθρωποι λατρεύουν κάτι το ανώτερο και υπερφυσικό σε όλες τις κοινωνίες, σε όλες τις εποχές, από την πρώτη στιγμή που απόκτησαν ανθρωποσύνη.
Ακόμα και όταν αποκλείουν την πιθανότητα ύπαρξης θεού βρίσκουν κάτι άλλο να τοποθετήσουν στο άδειο θεϊκό βάθρο.
Αυτό μπορεί να είναι ο άνθρωπος, τα γονίδια, η ουτοπία, η γιόγκα, το χρήμα, η ιδεολογία, η ομάδα (ακόμα και ποδοσφαιρική), το Χάος ή το Τυχαίο, η Γαία, ο Μάρξ, ο Osho, η επιστήμη, η τέχνη -και άλλα πολλά.
Όταν δεν υπάρχει θεός εφευρίσκουμε κάποιον/κάτι για να τον αντικαταστήσουμε.
~~{}~~
Κατά δεύτερον ο Λοτζ αποδέχεται και τη μεταφυσική του θείου. Δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπάρχουν όντα-καταστάσεις-πραγματικότητες που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με τον εγκέφαλο μας, ακριβώς επειδή ο εγκέφαλος μας είναι έτσι φτιαγμένος ώστε να λειτουργεί μέσα στα όρια που κατανοεί.
Ας το σκεφτούμε: Ο εγκέφαλος της κατσαρίδας μπορεί να αντιληφθεί την κβαντομηχανική, την τέχνη, την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κοινωνίας;
Η κατσαριδίσια αδυναμία αντίληψης καθιστά το σύμπαν πιο απλό;
Η ανθρώπινη αδυναμία αντίληψης είναι το όριο της πραγματικότητας;
~
“Τι γνωρίζει το ψάρι για το νερό μέσα στο οποίο κολυμπά;” αναρωτιόταν ο Αϊνστάιν.
Τι καταλαβαίνουν οι μονοκύτταροι οργανισμοί για το χρόνο; Και η αντίληψη που έχουμε εμείς, οι Homo sapiens sapiens, για το χρόνο (ή την πραγματικότητα) νομίζετε ότι υπάρχει περίπτωση να είναι απόλυτα σωστή και ολοκληρωμένη;
Αντιλαμβανόμαστε το χρόνο ως είναι ή ως είμαστε;
~
Αυτό είναι το δεύτερο επίπεδο των (εξαιρετικά διασκεδαστικών) υπαρξιακών μυθιστορημάτων του Λοτζ: Η ανικανότητα του ανθρώπου να σχηματίσει την τελική εικόνα, να ορίσει βεβαιότητες.
Αντιλαμβανόμαστε μόνο όσα μπορούμε να αντιληφθούμε. Αν πιστέψουμε ότι αυτή η περιορισμένη αντίληψη είναι το άκρον άωτον της πραγματικότητας τότε υποπίπτουμε σε θανάσιμο νοητικό “αμάρτημα”, τη θεοποίηση του εαυτού μας.
~~{}~~
Κάπως έτσι φτάνω και στη δική μου εξομολόγηση, η οποία ίσως να δυσαρεστήσει τους άθεους φίλους μου: Δεν πιστεύω στην αθεΐα.
Για να είμαι ειλικρινής ποτέ δεν θεώρησα τον εαυτό μου άθεο. Νομίζω ότι η αθεΐα είναι μια πίστη, αφού δεν υπάρχει απόδειξη απουσίας/έλλειψης του θεού.
Η έλλειψη απόδειξης δεν είναι απόδειξη έλλειψης.
Από την άλλη δεν συμπαθώ τις οργανωμένες θρησκείες γιατί (πέρα από τις δολοφονίες και τις γενοκτονίες που έχουν ευλογήσει) είναι δογματικές. Η θρησκεία δεν έχει καμία σχέση με το θεό.
Ο Χριστός δεν ήταν χριστιανός. Ο Βούδας δεν ήταν βουδιστής. Και ο Μαρξ δεν ήταν μαρξιστής.
~
Επειδή δεν πιστεύω σε τίποτα μπορώ να είμαι ασυνεπής με όλα όσα δεν πιστεύω. Αυτό σημαίνει ότι μπορώ να πιστεύω ό,τι θέλω.
Αλλά δεν είναι θέμα πίστης, βεβαιότητας, δογματικότητας, η “θρησκευτικότητα” μου.
Μου αρέσει να νιώθω συνδεδεμένος με κάτι το οποίο δεν μπορώ να κατανοήσω, ακόμα κι αν αυτό είναι κάτι παράλογο, μια αυταπάτη. Οι άνθρωποι λατρεύουμε τις αυταπάτες, το ξέρατε;
Επιπλέον θεωρώ πολύ γοητευτικό το ενδεχόμενο της μεταθανάτιας ζωής. Όχι σε κάποιο Παράδεισο, με ουρί και πιλάφι, αλλά με κάποιον τρόπο που είναι αδύνατον να αντιληφθούμε πριν απαλλαγούμε από τις περιορισμούς της σκέψης μας.
~~{}~~
Ένας από τους αγαπημένους μου φιλοσόφους/στοχαστές είναι ο Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, ο παράλογος Ουναμούνο, ο παράφορος Ουναμούνο, ο οποίος γράφει στο “Τραγικό Αίσθημα της Ζωής”: “Θα συνεχίσω να υπάρχω αιώνια. Γιατί; Γιατί το θέλω.”
Είναι παράλογο, αλλά το πιστεύω (και πόσο χάρηκα όταν βρήκα μια αναφορά του Λοτζ στον αγαπημένο Ουναμούνο).
~~
Ο Λοτζ με βοήθησε να δώσω ένα όνομα στη θρησκευτικότητα μου. Δεν είμαι άθεος, δεν είμαι θρήσκος, είμαι “αγνωστικιστής ένθεος”. (Αν και μετά από λίγο καιρό θα το λέω κάπως αλλιώς).
Δεν ξέρω αν υπάρχει θεός, αν υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, αλλά δεν με πειράζει να το συλλογίζομαι -αυτό το άγνωστο. Μάλλον καλό μου κάνει και ό,τι κάνει καλό είναι… καλό.
~~{}~~
Εν κατακλείδι: Μην πιστεύετε τίποτα απ’ ό,τι σας λέω, αλλά -κυρίως- μην πιστεύετε τίποτα απ’ ό,τι πιστεύετε.
Ερευνάτε τας γραφάς, διαβάστε βιβλία, σκεφτείτε, στοχαστείτε, διαλογιστείτε, προσευχηθείτε, συζητείστε, χαρείτε το θαύμα της ζωής. Και μην ξεχνάτε να αγαπάτε.
Δεν ξέρω αν ο θεός είναι αγάπη, αλλά σίγουρα η αγάπη είναι θεϊκή.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η φωτογραφία είναι του σπουδαίου Alex Webb
~~~~~~~~~~~~~~~~~~