Του Σπύρου Μαλάμη* για το Νόστιμον Ήμαρ
Στην εποχή του θεάματος, της ελεγχόμενης διοχέτευσης των πληροφοριών προς τις κοινωνίες από μέρους των ΜΜΕ, το βράδυ της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών παρακολουθούσε με μεγάλο ενθουσιασμό – σχεδόν αποχαυνωμένη – την φαντασμαγορική εναρκτήρια τελετή, δίχως να δίνει σημασία στις οδομαχίες γύρω από το στάδιο που διαδραματίστηκαν λίγο πριν. Οι τρεις χιλιάδες περίπου διαδηλωτές που προχώρησαν σε παράσταση διαμαρτυρίας, η οποία εξελίχθηκε σε σύγκρουση με τις αστυνομικές δυνάμεις, αντικατοπτρίζουν επ’ ακριβώς την αγωνία μιας κοινωνίας που βάλλεται, υπονομεύεται και καταστέλλεται ήδη από τις αρχές της προετοιμασίας για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου του 2014.
Στο επίκεντρο των μέτρων που λήφθηκαν για να «καθαρίσει» η πόλη, προκειμένου να φιλοξενήσει τους δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες, βρίσκεται η απροκάλυπτη αστυνομική βία εις βάρος ενός μεγάλου τμήματος των χαμηλών – και όχι μόνο – κοινωνικών στρωμάτων. Με πρόσχημα την καταπάτηση της διαφθοράς και την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών, πραγματώθηκαν πολλές πολύνεκρες έφοδοι σε σοκάκια στις φτωχογειτονιές, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Συν τοις άλλοις, η καταστολή από μέρους των αστυνομικών δυνάμεων υπήρξε παρούσα με δακρυγόνα και άλλα χημικά σε κάθε συγκέντρωση διαμαρτυρίας και σε κάθε πορεία των πολιτών, οι οποίοι έβλεπαν την αναλγησία της εξουσίας απέναντι στο πρόσωπό τους και τα αιτήματα τους.
Πολλά από τα αιτήματα αυτά σχετίζονται με περικοπές, μειώσεις σε μισθούς ή χρωστούμενα από μέρους του κράτους προς τους δημοσίους υπαλλήλους, για δεδουλευμένα μηνών. Και όλα αυτά προκειμένου να καλυφθεί από τον κρατικό προϋπολογισμό το χρηματικό κόστος για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, η πραγμάτωση των οποίων υποτίθεται ότι θα έδινε ώθηση στην οικονομία. Κάτι τέτοιο, όπως δείχνουν τα στοιχεία, είναι ψευδές. Ο τουρισμός στον οποίο βασιζόταν η κυβέρνηση ως κύρια πηγή εσόδων φαίνεται να κινείται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις. Συγκεκριμένα ο τουριστικός οργανισμός Embratur, ενώ στην αρχή έκανε λόγο για προσέλευση έως και 1.000.000 τουριστών, τώρα θέτει ως όριο 500.000 τουρίστες. Αποτέλεσμα αυτού, θα είναι η εμφανής μείωση των εσόδων σε σχέση με το Μουντιάλ του 2014, καθώς και τα λουκέτα που θα μπουν σε πολλές επιχειρήσεις και ξενοδοχεία, με την κοινωνία να πρέπει να αναλάβει για ακόμη μια φορά να πληρώσει τα σπασμένα.
Η συρρίκνωση που επήλθε στην οικονομία, άφησε πίσω της χιλιάδες ανέργους και η πίεση του χρόνου για την ολοκλήρωση των έργων καταστρατήγησε εργασιακά δικαιώματα, για όσους «τυχερούς» κατάφεραν να βρουν κάποια εργασία. Πολλές καταγγελίες των εργατών αναφέρονται στα εξαντλητικά ωράρια εργασίας (πάνω από 12 ώρες καθημερινά), στην μη τήρηση των κανόνων ασφαλείας, τα οποία είχαν ως συνέπεια πολλά θανατηφόρα «ατυχήματα», στις ακατάλληλες συνθήκες εργασίας, καθότι πέρα από τα απαράδεκτα ωράρια, οι άνθρωποι αυτοί έπρεπε να δουλεύουν κάτω από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες.
Αλλά δεν είναι μόνο τα εργασιακά δικαιώματα που καταστρατηγήθηκαν. Eίναι κι αυτά των γυναικών και των παιδιών. Σε άρθρο του αυστραλιανού portal news.com.au, με τίτλο “The road near the Rio Olympic village where girls as young as nine work as prostitutes”, γίνεται εμφανής η εξαθλίωση και η φτώχεια που βιώνουν μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Σε αυτόν τον μεγάλο αυτοκινητόδρομο ανήλικα κορίτσια πωλούν το σώμα τους και με την προτροπή των γονέων, σε οδηγούς φορτηγών έναντι ενός μικρού χρηματικού ποσού, καθότι οι οικογένειες δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τα αναγκαία αγαθά. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το συγκεκριμένο portal “When a Meninadanca team (ακτιβιστές κατά της σεξουαλικής εκμετάλλευσης) visited the remote town of Candido Sales, which is bisected by the BR-116, they discovered that underage girls in the town were regularly offered to men as prizes in raffles”, ενώ σε άλλο σημείο αναφέρει “Another 13-year-old girl ended up in hospital because of the abuses she suffered. She told us how from the age of nine she was made to watch pornographic films, and men would pay her to touch them.”
To οργανωμένο αυτό έγκλημα που απαριθμεί περίπου 500.000 ανήλικα κορίτσια ως θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, υποστηρίζεται και οργανώνεται από ορισμένα τουριστικά πρακτορεία, τα οποία σε διάφορα ταξιδιωτικά πακέτα περιλαμβάνουν σεξουαλικές υπηρεσίες προς τους ενδιαφερόμενους. Και όλα αυτά, μόνο μερικά χιλιόμετρα μακριά από τα θεαματικά, λαμπερά στάδια των Ολυμπιακών Αγώνων. Δύο διαφορετικοί κόσμοι σε απόσταση αναπνοής.
Το «τείχος της ντροπής», μια κατασκευή αξίας δέκα χιλιάδων δολαρίων, η οποία καλύπτει ένα μεγάλο τμήμα της διαδρομής από το Αεροδρόμιο του Ρίο έως τα στάδια των Αγώνων με τα πολυτελή ξενοδοχεία και αξιοθέατα, επιβεβαιώνει τον διαχωρισμό της πόλης σε δύο κόσμους. Ο κόσμος πίσω από το τείχος ύψους 10 ποδιών, φιλοξενεί 130.000 χιλιάδες ανθρώπους και αρκετές φαβέλες, κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης, όπου το εμπόριο ναρκωτικών από ορισμένα κυκλώματα και το trafficking, κυριαρχούν και διασπείρουν το φόβο στις οικογένειες. Πρόκειται για τις συνοικίες του Μάρε, στις ταράτσες των οποίων τα παιδιά παρακολουθούν αποκλεισμένα την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, μιας εκδήλωσης που δεν είναι ανοιχτή ούτε για τους κατοίκους της διοργανώτριας πόλης.
Μια άλλη διάσταση – θα μπορούσαμε να πούμε, ίσως, πως είναι επακόλουθή της πραγματικότητας, όπως αυτή αποτυπώνεται παραπάνω – φαντάζει πιο τρομακτική και επικίνδυνη από τη βία και την καταστολή των αστυνομικών δυνάμεων, που έχει «εκκαθαρίσει» όλες τις ενδεχόμενες «απειλές». Είναι η πεποίθηση, που υιοθετεί ένα τμήμα της κοινωνίας, ότι κάποιες ανθρώπινες ζωές αξίζουν λιγότερο από κάποιες άλλες, ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι εν γένει κατώτεροι κάποιων άλλων και ως εκ τούτου δεν έχουν ίσα δικαιώματα, ίσες ευκαιρίες, ίση αξία ως ανθρώπινες υπάρξεις. Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης για τα θύματα, στα περιστατικά των τρομοκρατικών επιθέσεων στις δυτικές χώρες και σε αυτά που λαμβάνουν χώρα σε χώρες «μακριά» από εμάς (φαίνεται ότι η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί στο μέτρο που ενισχύει ή τουλάχιστον δε ζημιώνει το καπιταλιστικό σύστημα και το μεγάλο κεφάλαιο).
Καθότι, λοιπόν, είναι φύσει αδύναμοι, είναι και καταδικασμένοι να ζουν περιθωριοποιημένοι, παραγκωνισμένοι σε ένα κόσμο εξαθλίωσης και στέρησης, μακριά από τον «λαμπερό» κόσμο των εχόντων. Ο ισχυρός υπερισχύει όχι μόνο σε δύναμη υλικού πλούτου και σε πνευματική ανωτερότητα, αλλά είναι φύσει ανώτερη οντότητα. Μπορεί να θυμίζει πολύ την γνωστή θεωρία του κοινωνικού Δαρβινισμού, ωστόσο πιστεύω ότι αυτές οι απόψεις που διατυπώνονται τα τελευταία χρόνια έχουν ξεπεράσει αυτό τον περιορισμό που τίθεται στην θεωρία αυτή, που αναδύθηκε όταν το καπιταλιστικό σύστημα της laissez-faire βρισκόταν σε ακμάζουσα περίοδο, αναφορικά με τη σχέση κεφαλαίου-ατόμου έναντι του κράτους. Και έχουν μπει σε ιδιαίτερα επικίνδυνα μονοπάτια, όπου κυριαρχούν αυθαίρετες ανθρωπολογικές αναλύσεις, δίχως να λαμβάνονται υπόψη πολλοί άλλοι και σημαντικοί παράγοντες, απαραίτητοι για την ανάλυση τέτοιων φαινομένων. Είναι πραγματικά παράλογο να μεταβιβάζεις την ευθύνη για την ισχύουσα κατάσταση αποκλειστικά στο άτομο, το οποίο πρέπει να επιβιώσει σε έναν κόσμο που θυμίζει αρένα μάχης, ιδιαίτερα όταν δεν αγωνίζεται με τα ίδια μέσα.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο θέαμα που προσφέρουν οι φανταχτερές εναρκτήριες τελετές. Με τα πολύχρωμα πυροτεχνήματα, τους λατινοαμερικάνικους χορούς και τα τραγούδια, τις ζητωκραυγές, και όλα όσα λαμβάνουν χώρα στις πολυσύχναστες λεωφόρους του Ρίου. Ας χαρούμε και ας αφήσουμε τα ποικίλα προβλήματα που μας ταλανίζουν, με την κατάκτηση ενός μεταλλίου, το οποίο ως γνωστόν συνιστά μια νίκη του Έθνους και αναπτερώνει το ηθικό της κοινωνίας. Και ας στρέψουμε το βλέμμα μας μακριά από ό,τι κρύβεται πίσω από το «τείχος της ντροπής», μακριά από όλα όσα συμβαίνουν στις φτωχογειτονιές και τα σοκάκια της πόλης, στις κεντρικές πλατείες και τις λεωφόρους.
Ας χαρούμε, λοιπόν. Αλλά να έχουμε γνώση αναφορικά με αυτό το πηγαίο συναίσθημα που μας κατακλύζει. Ας έχουμε στο μυαλό μας, τις συνθήκες και το κλίμα μέσα στα οποία διοργανώθηκε και πραγματώνεται αυτή η πολυδάπανη αθλητική εκδήλωση. Το σκοπό της διοργάνωσης αυτής, με βάση τα σημερινά δεδομένα. Τις εταιρείες και τους χορηγούς, που είναι οι πραγματικοί νικητές σε αυτόν τον μαραθώνιο. Ας σκεφτούμε του αθλητές που δεν λαμβάνουν μέρος σε αυτή τη διαδικασία καθώς στερούνται τον απαραίτητο εξοπλισμό ή που δεν αγωνίζονται επί ίσοις όροις με τους συναθλητές τους. Και ας αναλογιστούμε και τους χαμένους, τους αποκλεισμένους. Τότε ας χαρούμε. Εμείς στον όμορφο κόσμο τους θεάματος και οι άλλοι στο περιθώριο. Δύο κόσμοι σε διαρκή σύγκρουση.
* Φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ