“Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος”.
Ζαν-Πολ Σαρτρ
~~~~~~~~~~~~
Είδα ένα πολύ έντονο όνειρο χθες. Βρισκόμουν πάνω σ’ ένα εμπορικό πλοίο που διέσχιζε τον Ατλαντικό. Κάποια στιγμή είπα σε κάποιον άλλο επιβάτη ότι θα ήθελα να βουτήξω στη θάλασσα.
“Δεν γίνεται”, μου είπε αυτός, “δεν μπορείς να το κάνεις, είμαστε στη μέση του ωκεανού.”
Δεν του απάντησα. Μόνο ανέβηκα στην κουπαστή και έπεσα.
Ήταν πολύ τρομακτικό. Καθώς έπεφτα τα πάντα σκοτείνιαζαν. Κι όταν βρέθηκα στο νερό ένιωσα τα χιλιόμετρα βάθους που υπήρχαν από κάτω μου.
Σαν να μπήκα στο google earth είδα τον εαυτό μου από πολύ ψηλά, μια κουκίδα που κολυμπούσε στην καρδιά του σκότους.
Υπήρχαν τεράστια κύματα και κατάλαβα ότι το καράβι δεν μπορούσε να στρίψει τόσο εύκολα για να με περισυλλέξει.
Τρόμος, έτσι όπως το γράφει ο Κόνραντ στη Καρδιά του Σκότους και το προφέρει ο Μάρλον Μπράντο στο Αποκάλυψη, Τώρα! (the horror…)
Έπειτα είδα να βρίσκομαι σ’ ένα νησί και να χαμογελώ που κατάφερα να επιζήσω απ’ αυτό, που τόλμησα να το ζήσω αυτό, τη Βουτιά.
~~{}~~
Συνηθίζεται πολύ τα τελευταία χρόνια να γίνονται αναφορές στην ανελευθερία του ανθρώπου. Πως είμαστε εκ γενετής παγιδευμένοι στις καταστάσεις κι ότι ουσιαστικά τίποτα δεν αποφασίζουμε ελεύθερα.
Όνομα, θρησκεία, γλώσσα-έθνος, οικονομικο-κοινωνική κατάσταση, ακόμα και ο χαρακτήρας, η ζωή μας, όλα είναι προαποφασισμένα για μας. Κι ότι εμείς απλώς εκτελούμε το “πρόγραμμα” που μας φόρτωσαν.
Όμως ο άνθρωπος είναι το μόνο πραγματικά ελεύθερο ον, γιατί η ελευθερία βούλησης είναι απόρροια του γενετικού μας κώδικα, του χαοτικού εγκεφάλου μας και της επίγνωσης της ύπαρξης.
Γεννιόμαστε καταδικασμένοι να είμαστε ελεύθεροι.
~~
Οι Γουότσον και Κρικ ανακάλυψαν το 1953 τη χημική δομή του DNA. Κάθε έμβιο, μαζί και ο άνθρωπος, μπορούσε να αναλυθεί σε μερικά αμινοξέα και μερικούς ασθενείς δεσμούς υδρογόνου.
Τέσσερα “γράμματα”, A T C G, μπορούσαν να περιγράψουν τα πάντα για τη ζωή -και την ανθρώπινη φύση. Ήταν τόσο απλό.
Το 1990 ξεκίνησε το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος, προκειμένου να αποκρυπτογραφηθεί πλήρως η γενετική πληροφορία του είδους μας, του Homo Sapiens Sapiens.
Μόλις το ολοκληρώναμε θα είχαμε τη λύση για κάθε πρόβλημα κι ασθένεια. Ήταν τόσο απλό.
Αλλά δεν ήταν. Το πρώτο εύρημα του Προγράμματος που προκάλεσε έκπληξη (αν όχι τρόμο) ήταν το συγκλονιστικό μέγεθος του γονιδιώματος μας.
Χρειαζόμαστε μόνο 90 εκατομμύρια ζευγάρια βάσεων του DNA για να κωδικοποιηθούν οι 100.000 διαφορετικές πρωτεΐνες του ανθρώπινου σώματος. Αυτά θα αρκούσαν για να δημιουργηθεί ένας βιώσιμος άνθρωπος.
Όμως στην πραγματικότητα έχουμε περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια ζευγάρια βάσεων. Που μοιάζει να είναι άχρηστο.
Περισσότερο από το 95% του ανθρώπινου DNA αποτελείται από αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν εσόνια (ή ιντρόνια), τα οποία είναι εκτενή τμήματα επαναλαμβανόμενων αλληλουχιών που δεν κωδικοποιούν καμία πρωτεΐνη.
Όπως το Σύμπαν φαίνεται να αποτελείται κυρίως από Σκοτεινή Ύλη, έτσι κι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος κυρίως από Άχρηστο Υλικό.
Όμως χωρίς τη Σκοτεινή Ύλη δεν θα μπορούσε να υπάρχει Σύμπαν, χωρίς το Άχρηστο Υλικό δεν θα ήμασταν άνθρωποι.
Το 95% της (υποτιθέμενης) πλεονάζουσας πληροφορίας που υπάρχει στα κύτταρα μας είναι εκείνη που κάνει τον καθένα από μας εξαιρετικά διαφορετικό.
Οι δυνατότητες που δίνει αυτό το 95% όταν ενεργοποιηθούν, συχνά τυχαία, κάνουν διαφορετικούς τους ομοζυγωτούς δίδυμους, διαφοροποιούν κάθε άτομο, μπορούν να οδηγήσουν και σε μετάλλαξη του είδους.
Τελικά το DNA μας δεν είναι σαν ένα εγχειρίδιο χρήσης 9 σελίδων, αλλά πιο πολύ σαν ένα μεταμοντέρνο λογοτεχνικό μυθιστόρημα κολοσσιαίων διαστάσεων, που κάθε αναγνώστης το αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο.
~~
Θα έφτανε αυτό για να κατανοήσουμε την μοναδικότητα του ατόμου. Όμως το Δόγμα των Κρικ-Γουάτσον για το γονίδιο που δεν αλλάζει κατέρρευσε.
Όχι μόνο έχουμε “άχρηστες σελίδες” στο βιβλίο μας, αλλά αυτές μπορούν και ν’ αλλάξουν. Τα γονίδια υφίστανται διάσπαση και επανασύνδεση, επιδιόρθωση, μεθυλίωση, και ενίοτε μεταπηδούν σε άλλα χρωμοσώματα. Αυτά τα φαινόμενα αποκαλούνται επιγενετικά, και είναι σαν ο παρατηρητής να επηρεάζει το παρατηρούμενο, ν’ αλλάζουμε την πλοκή του “βιβλίου” μας.
Η ζωή έχει διαλεκτικό χαρακτήρα.
Τα κύτταρα μας, συνδιαλεγόμενα με το περιβάλλον μας, ανατροφοδοτούν το DNA μας, το διαφοροποιούν.
Το ανθρώπινο DNA εξαρτάται από τα… συμφραζόμενα. Το γονιδίωμα μας είναι όμοιο κατά 42% με ενός εντόμου και κατά 98,7% με ενός χιμπαντζή, αλλά εμείς είμαστε εντελώς διαφορετικοί (με κάποιες ομοιότητες) κι απ’ τα δύο.
Η ανθρώπινη φύση μας τροποποιείται διαρκώς απ’ τις συνθήκες και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος.
Ώσπου φτάσαμε να έχουμε έναν τεράστιο εγκέφαλο, ώσπου μπορέσαμε να αντιληφθούμε τη μοναδικότητα μας, κι εκεί ξεκίνησε να περιπλέκεται ακόμα περισσότερο η κατάσταση.
~~
Το πιο περίπλοκο δημιούργημα στο γνωστό σύμπαν, ο ανθρώπινος εγκέφαλος, αντιστοιχεί χοντρικά στον ίδιο αριθμό γονιδιών με εκείνο του ποντικού.
Η πολυπλοκότητα του εγκεφάλου δεν εξαρτάται από το μέγεθος του γονιδιώματος (κάποια είδη αμοιβάδας έχουν μεγαλύτερο γονιδίωμα απ’ το ανθρώπινο).
Τι καθορίζει τότε τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Θα μπορούσαμε να πούμε τίποτα, αλλά πιο σωστό είναι να πούμε: “Το Χάος”.
Ο σπουδαίος Ιάπωνας γενετιστής Μοτόο Κίμουρα απέδειξε ότι η εξέλιξη είναι αλματώδης και τυχαία (χαοτική).
Το 2002 ο Μάικλ Έλογουιτς (Michael Elowitz) έδειξε ότι ο βιολογικός “θόρυβος” (επιστημονικό συνώνυμο του χάους) είναι εγγενής στη γονιδιακή έκφραση.
Ο νευροεπιστήμονας Φρεντ Γκέιτζ ανακάλυψε ότι υπάρχουν “άχρηστα γονίδια” σε ασυνήθιστα μεγάλη ποσότητα στους νευρώνες. Αυτά τα ενοχλητικά τμήματα DNA χώνονται στο 80% των εγκεφαλικών κυττάρων μας, τροποποιώντας το γενετικό τους πρόγραμμα.
Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του αυτές οι χαοτικές αλλαγές δημιουργούσαν έναν πληθυσμό από εντελώς μοναδικά μυαλά, αφού κάθε εγκέφαλος αντιδρούσε διαφορετικά κι απρόβλεπτα στις επιρροές του περιβάλλοντος και στα αντιμεταθετά στοιχεία του DNA.
Σύμφωνα με τον Γκέιτζ, όλη αυτή η εγκεφαλική αναρχία λειτουργεί προσαρμοστικά, καθώς επιτρέπει στα γονίδια μας να δημιουργούν απεριόριστη ποικιλία μυαλών.
~~
Κι ακόμα αναφερόμαστε σε εγκεφάλους που δεν παίρνουν αποφάσεις που αλλάζουν τη ζωή τους.
Μέχρι κάποια ηλικία είμαστε το αποτέλεσμα της πολύπλοκης βιολογίας μας και της αλληλεπίδρασης της με τον περίπλοκο εξωτερικό κόσμο. Ένα νήπιο δεν μπορεί να επιλέξει θρησκεία ούτε όνομα. Αλλά δεν υπάρχουν ούτε δύο όμοια νήπια.
Όσο μεγαλώνουμε τόσο επιλέγουμε την ελευθερία μας ή τη σκλαβιά μας.
Μπορεί να έχεις γεννηθεί χριστιανός, να έχεις βαφτιστεί χριστιανός όταν ήσουν ενός έτους. Αλλά τίποτα δεν σε εμποδίζει να γίνεις βουδιστής, σατανιστής ή άθεος όταν μεγαλώσεις.
Ο κάθε άνθρωπος είναι ένα έργο σε εξέλιξη, όχι μια κατάσταση.
Κάθε μέρα μπορούμε να επιλέξουμε αν θα μείνουμε στο πλοίο ή αν θα βουτήξουμε στον ωκεανό. Κάθε μέρα παίρνουμε (μικρές;) αποφάσεις που αλλάζουν τη ζωή μας, την κοινωνία μας, την ιστορία.
Είμαστε καταδικασμένοι, εφόσον αποκτήσαμε επίγνωση, να αποφασίζουμε τι θα κάνουμε, πόσα τολμάμε να τολμήσουμε.
Όσο πιο δύσκολες βουτιές επιχειρούμε τόσο περισσότερα μπορούμε να κερδίσουμε -ή να χάσουμε.
Όμως αυτό είναι το μεγαλείο και η τραγωδία του ανθρώπου. Ότι η ελευθερία του είναι συνυφασμένη με την υπευθυνότητα.
Για να είσαι ελεύθερος πρέπει να είσαι έτοιμος να υποστείς τις συνέπειες των αποφάσεων σου.
Πόσα τολμάς να κάνεις;
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Γελωτοποιός https://www.facebook.com/gelotopoios/