Είναι η δημοσιογραφία των πολιτών η δημοσιογραφία του μέλλοντος;

Τις τελευταίες ημέρες κυκλοφορεί στο ίντερνετ το hashtag #boycottgreekmedia, το οποίο δημιουργήθηκε από αγανακτισμένους πολίτες που τίθενται κατά των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης. Ο λόγος είναι απλός. Η εμπιστοσύνη του κοινού απέναντι στα παραδοσιακά ελληνικά μέσα ενημέρωσης έχει κλονιστεί και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ειδικότερα οι πολίτες φαίνεται να έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στα Ελληνικά ΜΜΕ καθώς ύστερα από έρευνα της metroanalysis.gr μόλις το 31% υποστηρίζει ότι βοηθούν στη σωστή ενημέρωση για την πανδημία, ενώ το 66% πιστεύει ότι δεν βοηθούν. (Το υπόλοιπο 3% απάντησε πως δε γνωρίζει).

• της Ηλιάνας Παπαπάνου

Αφορμή για το συγκεκριμένο hashtag έδωσαν τα γεγονότα της 7ης Μαρτίου στη Νέα Σμύρνη, όπου άνδρες της ομάδας Δράση ξυλοκόπησαν ανελέητα έναν νεαρό στη πλατεία της, κατά τ΄ άλλα, φιλήσυχης περιοχής. Η πλειοψηφία των ΜΜΕ δημοσίευσε άρθρα όπου ισχυριζόταν πως οι αστυνομικοί «δέχτηκαν επίθεση από ομάδα 30 ατόμων στη Νέα Σμύρνη».

Με μια πρώτη ματιά ίσως αυτή η είδηση να έβγαζε νόημα αν το σκηνικό εξελισσόταν σε μια διαφορετική περιοχή, όπως για παράδειγμα αυτή των Εξαρχείων, μιας και δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν σημειωθεί επεισόδια μεταξύ αστυνομίας και πολιτών στο συγκεκριμένο μέρος.

Με μια δεύτερη πιο ψύχραιμη ματιά, καταλαβαίνει κανείς από τον τίτλο και μόνο ότι θα έπρεπε τουλάχιστον να προβληματιστεί. Ίσως δε νιώθουν όλοι την ίδια ανάγκη να προβληματιστούν διαβάζοντας τίτλους ειδήσεων, όμως ζούμε σε μια εποχή όπου θριαμβεύουν η προπαγάνδα και οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) στην ενημέρωση. Δυστυχώς είναι πολύ εύκολο να πέσει κανείς στην παγίδα της “τέταρτης” εξουσίας και να πιστέψει τα όσα αυτή διαδίδει, ειδικά σε εποχές όπου κυριαρχεί η τρομοκρατία στην ενημέρωση.

Το να υπάρχουν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης εκτός από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης είναι ιδιαίτερα αναγκαίο. Τη λύση αυτή μπορούν να προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα. Στην εποχή του ίντερνετ και των ‘έξυπνων’ κινητών τηλεφώνων, η πλειοψηφία του κόσμου έχει τη δυνατότητα να συνδέεται στο ίντερνετ και να ενημερώνεται για το τι συμβαίνει αλλά και να δημιουργεί μια είδηση διαμοιράζοντας πληροφορίες.

Σε αυτή την περίπτωση γίνεται λόγος για δημοσιογραφία των πολιτών, ή αλλιώς συμμετοχική δημοσιογραφία. Πρόκειται για την πολυμεσική κάλυψη (φωτογράφιση και βιντεοσκόπηση) εκτάκτων γεγονότων από περαστικούς τη στιγμή που αυτά συμβαίνουν. Η δημοσιογραφία τέτοιου είδους δίνει τη δυνατότητα σε έναν απλό πολίτη, που δεν έχει εκπαιδευτεί πάνω στην επιστήμη της δημοσιογραφίας, ούτε ασκεί το επάγγελμα αυτό, να μοιραστεί μια είδηση υπό το δικό του πρίσμα και με τον δικό του τρόπο. Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν κάτι τέτοιο είναι αντικειμενικό καθώς ακόμη και η επιλογή γωνίας λήψης σε ένα βίντεο έχει υποκειμενικό χαρακτήρα.

Το μόνο σίγουρο είναι πως αποτελεί μια μορφή δημόσιας επικοινωνίας που αναδεικνύει την πραγματικότητα τη στιγμή που αυτή συμβαίνει. Επομένως το λιγότερο που μπορούμε να θεωρήσουμε είναι πως αποκτά και αντικειμενικότητα, εφόσον τα γεγονότα που καταγράφονται πράγματι συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή και παίρνουν μορφή μπροστά στα μάτια του παρευρισκόμενου. Η δημοσιογραφία των πολιτών έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση για το αν πράγματι συνιστά δημοσιογραφία, για το εάν υπόκεινται στους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και για το αν υπάρχει αντικειμενικότητα στην είδηση.

Με τον όρο αντικειμενικότητα εννοείται η παρουσίαση γεγονότων που είναι απαλλαγμένα από προσωπικές απόψεις. Καθώς λοιπόν οι πολίτες- δημοσιογράφοι γράφουν συνήθως ορμώμενοι από κάποιο γεγονός που τους έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον ή έχει θίξει κάποιο συμφέρον τους, δύναται να υπάρχει αμφισβήτηση σχετικά με την αντικειμενικότητά των γεγονότων που κοινοποιούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η αξιοπιστία των ατόμων που χρησιμοποιούν ιστολόγια για να δημιουργήσουν περιεχόμενο ειδήσεων είναι χαμηλή, διότι υπάρχει δυσκολία στη διασταύρωση της πληροφορίας. Ωστόσο, όταν αναφερόμαστε σε αυτόπτες μάρτυρες που βιντεοσκοπούν και καταγράφουν ένα πραγματικό γεγονός στο οποίο είναι παρόντες και έπειτα το αναρτούν απευθείας σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο, θεωρούμε πώς η πληροφορία που λαμβάνουμε είναι η πραγματική, αντικειμενική αλήθεια. Αυτό συνέβη και με τα γεγονότα στην πλατεία της Νέας Σμύρνης στις 7 Μαρτίου.

Αξίζει να σημειωθεί πως γεγονότα τα οποία έχουν καταγραφεί πρωτίστως από απλούς πολίτες και όχι δημοσιογράφους, αποτελούν οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, το τσουνάμι της 26ης Δεκεμβρίου 2004 στην Ινδονησία αλλά και πιο πρόσφατα η δολοφονία του Αφροαμερικάνου George Floyd στη Μινεάπολις στις 25 Μάϊου 2020.

Ο ξυλοδαρμός του νεαρού στην πλατεία της Νέας Σμύρνης την 7η Μαρτίου 2021 αποτελεί επίσης ένα γεγονός δημοσιογραφίας των πολιτών καθώς υπήρξε κόσμος στο ίδιο σημείο την ίδια στιγμή, που έσπευσε να καταγράψει το συμβάν στα κινητά του τηλέφωνα. Τα βίντεο που τραβήχτηκαν εκείνη την ημέρα και διαδόθηκαν μέσω των κοινωνικών δικτύων, κατέκλυσαν το διαδίκτυο και έθεσαν σε αμφισβήτηση τα παραδοσιακά μέσα που έκαναν λόγο για 30 άτομα που δήθεν επιτέθηκαν στην αστυνομία.

Παρόλα αυτά υπάρχει και ένας σημαντικός παράγοντας που θέτει σε κίνδυνο τον ρόλο της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Aν η δημοσιογραφία των πολιτών συμβάλει στη συλλογική δράση και την κινητοποίηση, μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως ένας νέος χώρος ελέγχου και κυβερνητικής παρέμβασης. Για παράδειγμα όταν στο Χονγκ Κονγκ έγιναν πολλές αναφορές πολιτών κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων υπέρ της δημοκρατίας του περασμένου έτους, η κινεζική κυβέρνηση εκφόβισε τους bloggers απειλώντας τους με ποινή φυλάκισης 3 ετών.