Η Τερέσκα είναι ένα παιδί που ζει σε ίδρυμα για διαταραγμένα παιδιά. Στη φωτογραφία έχει σχεδιάσει μια ζωγραφιά του “σπιτιού” σε έναν μαυροπίνακα. Πολωνία, 1948.
Όταν ζητήθηκε από ένα κορίτσι που μεγάλωσε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης να ζωγραφίσει το “σπίτι” της, αυτό που σχεδίασε ήταν μουντζαλιές. Η ζωγραφιά της δείχνει τη φρίκη που έζησε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και πώς αυτό διατάραξε τον ψυχισμό της. Είναι μυστήριο τι σημαίνουν αυτές οι χαοτικές γραμμές για εκείνη – ίσως το χάος που έζησε ή το συρματόπλεγμα.
Τη φωτογραφία τράβηξε ο Χιμ (Ντέιβιντ Σήμουρ) σε ένα ίδρυμα για παιδιά με ψυχικές διαταραχές, στη Βαρσοβία, το 1948. Κυκλοφορούν αρκετές παραλλαγές αυτής της φωτογραφίας, αλλά οι περισσότερες λεζάντες (συμπεριλαμβανομένης της λεζάντας στην Έκθεση Πολεμικής Φωτογραφίας που γίνεται τώρα στο Μουσείο του Μπρούκλιν) αναφέρουν ότι το κοριτσάκι μεγάλωσε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για την ταυτότητα του κοριτσιού. Το όνομά της είναι Τερέσκα, υποκοριστικό του Τερέζα. Έχει βλέμμα διαπεραστικό, σαν παράθυρο προς την ψυχή της. Δεν είναι τα μάτια ενός αθώου παιδιού. Πιθανότατα στα λιγοστά χρόνια της έζησε φρίκες που εμείς έχουμε την τύχη να μη ζήσουμε ποτέ. Όπως οι στρατιώτες που έχουν περάσει από μάχες, και αυτό το κοριτσάκι έχει αυτό το στοιχειωτικό “βλέμμα των χίλιων μέτρων” – το χαρακτηριστικό κενό, απλανές βλέμμα που παρατηρείται σε ταλαιπωρημένους στρατιώτες αλλά και θύματα τραυματικών εμπειριών.
Τα περισσότερα παιδιά που επέζησαν από το Ολοκαύτωμα βγήκαν από τις κρυψώνες τους -σοφίτες και υπόγεια, σπηλιές και δάση, μοναστήρια και σπίτια που ποίκιλαν από καλύβες μέχρι κάστρα. Όταν τελείωσε ο πόλεμος στην Ευρώπη τον Μάιο του 1945, πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά και ίσως ώς και ενάμιση εκατομμύριο εβραιόπουλα είχαν πεθάνει, λόγω του συντονισμένου προγράμματος γενοκτονίας των ναζιστών. Υπολογίζεται ότι από τα 216.000 εβραιόπουλα που εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς, μόνο 6.700 έφηβοι επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία, ενώ όλα τα υπόλοιπα εξολοθρεύτηκαν στους θαλάμους αερίων. Όταν έγινε η απελευθέρωση του στρατοπέδου στις 27 Ιανουαρίου του 1945, οι Σοβιετικοί στρατιώτες βρήκαν μόλις 451 παιδιά ανάμεσα στους 9.000 επιζώντες κρατουμένους.
Η απελευθέρωση των παιδιών δεν ήταν απαραίτητα ιδιαίτερα απελευθερωτική. Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν τα αναζήτησαν οι γονείς τους. Τα παιδιά περίμεναν επί χρόνια, μέχρι που έχασαν κάθε ελπίδα. Τα πιο μικρά παιδιά που είχαν επιζήσει δεν ήξεραν καν το όνομά τους, τη χώρα από την οποία κατάγονταν ή καν τη μη μητρική τους γλώσσα. Τα μεγαλύτερα παιδιά αντιμετώπισαν απίστευτες κακουχίες και στις περισσότερες περιπτώσεις χρειάστηκε να περιμένουν άλλα 3-5 χρόνια μέχρι να βρουν ένα σπιτικό. Πολλά παιδιά απομακρύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία, το Ισραήλ, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νότιο Αφρική. Τα βιώματά τους διαφέρουν πολύ από αυτά των μεγαλύτερων επιζώντων. Σε γενικές γραμμές, όσοι ήταν κάτω από 16, 17 ετών στο τέλος του πολέμου, υιοθετήθηκαν από ανάδοχες οικογένειες, επέστρεψαν στο σχολείο και αποθαρρύνονταν να μιλάνε για το παρελθόν.
Mετάφραση: Λύο Καλοβυρνάς