Του Γιάννη Μπάκου
«Το μουσικό ψηφιδωτό της προσφυγιάς»
Τα τέλη του 19ου αιώνα βρίσκουν την Ελληνική πολιτεία της Σμύρνης σε ένα πολιτιστικό και οικονομικό οργασμό, γεγονός που ενισχύεται από την εμπορική παρακμή της Κωνσταντινούπολης και συνεπώς τη μεταφορά του εμπορικού κέντρου της Ανατολής στην ολοένα και αναδυόμενη Σμύρνη. Το πρότυπο της γαλλικής Estudiantine, ένα κουαρτέτο με δυο μαντολίνα, μια μαντόλα και μια κιθάρα, αποκτά μιμητές στην Κωνσταντινούπολη.
Η «Εστουδιαντίνα» χρησιμοποιήθηκε ως όρος στην Ευρώπη το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα για να χαρακτηρίσει τις ορχήστρες ερασιτεχνών, που λειτουργούσαν με κλασική δομή, διαβάζοντας παρτιτούρες ακολουθώντας ενορχηστρώσεις. Μέσα από την πρωτοποριακή για την εποχή τους διάρθρωση λειτούργησαν σαν φυτώρια εκμάθησης της κλασικής μουσικής στη νέα γενιά, έχοντας να επιδείξουν αρκετούς από τους σπουδαιότερους δεξιοτέχνες, συνθέτες, μαέστρους και ενορχηστρωτές της όψιμης περιόδου του ρομαντισμού.
Δυο νεαροί και ταλαντούχοι μουσικοί, ο Βασίλειος Σιδέρης και ο Αριστείδης Περιστέρης, ο ένας από την πόλη κι ο άλλος από την Αθήνα, αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία για την ίδρυση του πρώτου αυτού οργανωμένου μουσικού σχήματος, που ονομάστηκε “Τα Πολιτάκια” και αργότερα “Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα”. Οι μουσικοί προσάρμοσαν το ύφος αυτού του πρότυπου ορχήστρας σε ελληνικά πρότυπα μελωδιών και ρυθμών και έβαλαν στίχους, ενώ οι μελωδίες διαδόθηκαν ταχύτατα, τραγουδισμένες από σπουδαίους τραγουδιστές και χορωδίες. Η επιτυχία της πρώτης αυτής Εστουδιαντίνας ώθησε και άλλους επίλεκτους μουσικούς της Πόλης και της Σμύρνης να δημιουργήσουν ανάλογες μουσικές ομάδες, αναπτύσσοντας έτσι ένα καινοτόμο και πρότυπο μουσικό κίνημα που δημιουργεί νέες μορφές στην Ελληνική μουσική μέσω της αφομοίωσης στοιχείων της Ανατολής και της Δύσης. Το σημαντικότερο ωστόσο στοιχείο, ενδεικτικό της προσφοράς της, υπήρξε το γεγονός ότι στους κόλπους της γεννήθηκε η οπερέτα, διαμορφώθηκε το ρεμπέτικο τραγούδι, η Αθηναϊκή καντάδα και αργότερα το λαϊκό τραγούδι, διαχωρίζοντας σαφώς το ύφος των τραγουδιών σε ελαφρό και λαϊκό, με τους διάφορους χαρακτήρες του.
Η αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, στο πλαίσιο της εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών, δίνει νέα ώθηση στην πολιτιστική ζωή της περιοχής για την επόμενη τριετία, μέχρι την μεγάλη καταστροφή του 1922. Ωστόσο, το θλιβερό γεγονός της καταστροφής της Σμύρνης δεν μπόρεσε να ανακόψει τη δημιουργική προσφορά των πρωταγωνιστών της εν λόγω ορχήστρας, καθώς όσοι από αυτούς σώθηκαν από την καταστροφή επρόκειτο να ανασυνταχθούν στην Αθήνα και τον Πειραιά, στήνοντας και συντονίζοντας ως διευθυντές και συνθέτες τις πρώτες δισκογραφικές εταιρίες στην Ελλάδα. Μεταξύ αυτών αξίζει να επισημάνουμε τον Σπύρο Περιστέρη, τον Παναγιώτη Τούντα, τον Βαγγέλη Παπάζογλου, το Δημήτρη Σέμση, τον Απόστολο Βαλαρούτσο κ.α.
Πέρα από την ξακουστή πλέον “Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα”, άλλες φημισμένες Εστουδιαντίνες της εποχής είναι η Εστουδιαντίνα του Γιοβανίκα, με κύρια όργανα βιολί και σαντούρι, η Ελαφρά Εστουδιαντίνα του Χριστοδουλίδη, η Λαική Εστουδιαντίνα του Ζουναράκη, η Ελληνική Εστουδιαντίνα της Κωνσταντινούπολης, η Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα, η Ελληνική Χορωδία της Σμύρνης, η Πανελλήνια Εστουδιαντίνα κ.ά.
Στα χνάρια αυτής της ιστορίας και αυτών των μουσικών δημιουργήθηκε το 1998 στην Νέα Ιωνία Μαγνησίας η νέα Εστουδιαντίνα, μια 30μελής ομάδα νέων ανθρώπων που ασχολούνται καθημερινά με την ορχήστρα και εν γένει με την μουσική. Πρόκειται για μια ορχήστρα, η οποία, αφομοιώνοντας νέα στοιχεία, προσπαθεί να δημιουργεί και να προτείνει νέες μουσικές φόρμες με σκοπό την προσέλκυση ολοένα και περισσότερων νέων στην γνήσια Ελληνική μουσική. Ψυχή της Εστουδιαντίνας είναι ο μουσικοσυνθέτης Ανδρέας Κατσιγιάννης.
Η Εστουδιαντίνα Νέας Ιωνίας συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια μελέτης και δημιουργίας στα μουσικά ηχοχρώματα της Μεσογείου, στέλνοντας το μήνυμα της ενότητας, της ειρήνης και της προσφοράς σε όλους όσους βιώνουν τη μετανάστευση και την προσφυγιά. Οι παραστάσεις της αποτελούν ένα σπαρακτικό μουσικό οδοιπορικό με τραγούδια για τον ξεριζωμό, από λαούς της νότιας Ευρώπης και της Μεσογείου που τον βίωσαν έντονα – Έλληνες, Ιταλούς, Πορτογάλους και Άραβες. Η Εστουδιαντίνα συμπράττει επί σκηνής στην 20ετή της πορεία, με σημαντικούς καλλιτέχνες και ορχήστρες, ξεκινώντας από τον Γιώργο Νταλάρα, ο οποίος συνεργάζεται με την ορχήστρα όλα αυτά τα χρόνια και ήταν παραγωγός στους πρώτους δίσκους της, ενώ ακολουθούν συνεργασίες με σπουδαίους ερμηνευτές όπως οι Μαρία Φαραντούρη, Παντελής Θαλασσινός, Γλυκερία, Μανώλης Μητσιάς, Ελένη Βιτάλη, Αγάθωνας, Μαριώ, Μπάμπης Τσέρτος, Παναγιώτης Λάλεζας, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Χρίστος Τσιαμούλης, Χρόνης Αηδονίδης, Σοφία Παπάζογλου, Γιώτα Νέγκα κ.α..
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον “Δρόμο”, τo Σάββατο 14.10.2017
