Της Κίρκης Πατσιαντά*
Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989, οπότε φέτος κλείνει τα τριάντα της χρόνια. Μέχρι στιγμής δεσμεύει 196 Κράτη, ένα εκ των οποίων είναι και η Ελλάδα, και θεωρείται η σύμβαση που χαίρει, διεθνώς, της μεγαλύτερης αποδοχής.
Η ιστορία της είναι λίγο πολύ γνωστή. Το 1978, η Πολωνία καταπιάνεται με την εκπόνηση ενός προσχεδίου σύμβασης για τα δικαιώματα των παιδιών. Επειδή τα Ηνωμένα Έθνη είχαν σηματοδοτήσει την αμέσως επόμενη χρονιά, το 1979, ως Διεθνές Έτος Παιδιού, υπήρχε η ελπίδα ότι η σύμβαση θα υιοθετούνταν σε σύντομο χρονικό διάστημα, ως κορύφωση των σχετικών εορτασμών. Πηγή έμπνευσης της Πολωνίας υπήρξε η πορεία και οι ιδέες ενός εξαιρετικού Πολωνοεβραίου παιδιάτρου, συγγραφέα και παιδαγωγού, του Janusz Korczak (1878-1942).
Πράγματι, ο Korczak ήταν δεινός υπερασπιστής των δικαιωμάτων των παιδιών, τα οποία θεωρούσε ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου μέσα στο οποίο ζουν, δίνοντας παράλληλα έμφαση στο γεγονός ότι δεν έχουν ανάγκη από πράξεις φιλανθρωπίας ή καθοδηγητικές συμπεριφορές. Το 1911-1912 σχεδίασε και άρχισε να διευθύνει ένα πρωτοπόρο ορφανοτροφείο για παιδιά εβραϊκής καταγωγής στη Βαρσοβία, που είχε δική του εφημερίδα, δικό του κοινοβούλιο και δικαστήριο, στα οποία συμμετείχαν τα παιδιά. Όταν οι Ναζί δημιούργησαν το Γκέτο της Βαρσοβίας το 1940, το ορφανοτροφείο αναγκαστικά μεταφέρθηκε εκεί, όπου, παρά τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν, δεν έχασε τον αρχικό παιδοκεντρικό του χαρακτήρα. Αν και του είχαν προσφέρει επανειλημμένως τρόπους διαφυγής από το Γκέτο, ο Korczak δεν εγκατέλειψε ποτέ τα 200 παιδιά του ορφανοτροφείου: τον Αύγουστο του 1942 μεταφέρθηκαν όλοι μαζί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Treblinka και θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων.
Το 1979, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών δημιούργησε μία ομάδα εργασίας, προκειμένου να μελετήσει την πρόταση της Πολωνίας. Χρειάστηκαν, ωστόσο, δέκα ολόκληρα χρόνια συζητήσεων και διαβουλεύσεων, για να προκύψει η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που είναι η πρώτη διεθνής σύμβαση που περιλαμβάνει το πλήρες φάσμα των δικαιωμάτων – οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, ατομικών και πολιτικών – που πρέπει να απολαμβάνουν τα παιδιά.
Θεμέλιο της αποτελεί η παραδοχή ότι τα παιδιά έχουν δικαιώματα και είναι αυτόνομες προσωπικότητες με τις δικές τους απόψεις και σκέψεις. Δεν ανήκουν σε κανέναν (ούτε στους γονείς τους), δεν αποτελούν αντικείμενο της αγάπης, της χαράς, της λύπης, των προσδοκιών, της απογοήτευσης, της ανησυχίας και του θυμού κανενός, και δικαιούνται την ειλικρινή προσοχή των ενηλίκων που οφείλουν να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την παρουσία, τα λεγόμενα και τις πράξεις τους.
Στην Ελλάδα, τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού συνήθως «την έχουμε ακουστά», χαιρόμαστε που υπάρχει αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς τι λέει. Δεν έχει γίνει μια συστηματική προσπάθεια διάδοσης του περιεχομένου της στα παιδιά, σε όσους εργάζονται με αυτά και για αυτά, αλλά και στο ευρύ κοινό μέσω τρόπων που θα την καταστήσουν προσιτή και κατανοητή σε όλους. Αυτή η παράλειψη έχει ως συνέπεια ένα άκρως δυναμικό νομικό κείμενο το οποίο, πάνω από όλα, θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς οποιασδήποτε θετικής απόφασης και δράσης για τα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα, να καταλήγει πολύ συχνά αντικείμενο μη ουσιαστικών και βεβιασμένων αναφορών.
Τα δικαιώματα των παιδιών δεν πρέπει να θεωρούνται κάτι το αφηρημένο, το ασαφές, το αόριστο. Έχουν συγκεκριμένη ουσία και απτό νόημα που πρέπει να διαδοθούν και να γίνουν βιωματικά αντιληπτά. Τα δικαιώματα των παιδιών πρέπει ενταχθούν αποτελεσματικά στην καθημερινότητα της ελληνικής κοινωνίας. Και αυτό πρέπει να γίνει μέσω ισχυρής πολιτικής βούλησης που θα στοχεύει στη δημιουργία μιας υγιούς και ισορροπημένης νέας γενιάς ανθρώπων που θα γνωρίζουν και θα ασκούν συνειδητά τα δικαιώματά τους, ενώ θα σέβονται εξίσου τα δικαιώματα όλων των «διαφορετικών» που βρίσκονται γύρω τους, χωρίς να αποζητούν μια στερεοτυπική «κανονικότητα» για να νιώσουν καλά.
*Η Κίρκη Πατσιαντά είναι δικηγόρος, Δ.Ν., με ειδίκευση στην προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού.