Αυτό δεν είναι ένα ακόμη κείμενο για τις πρόσφατες επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους στο Παρίσι. Είναι ένα κείμενο που αφορά τις ημέρες μετά, τον απόηχο που έχει αφήσει “το παρασκευοσαββατοκύριακο του τρόμου,” για εμάς που ζούμε στην Ευρώπη.
Σχεδόν δύο εβδομάδες μετά, ξανακοιτάζουμε ένα βίντεο από την επομένη των επιθέσεων, όπου ο εξάχρονος Brandon πάει μαζί με τον πατέρα του Angel Le στο σημείο μνήμης των νεκρών του τρομοκρατικού χτυπήματος και ένας ρεπόρτερ του Le Petit Journal τον ρωτά αν καταλαβαίνει τι και γιατί συνέβη ό,τι συνέβη.
Ο μικρός απαντά «επειδή είναι πάρα πάρα πάρα πολύ κακοί» και γι’ αυτό πρέπει αυτός και η οικογένειά του να αλλάξουν σπίτι. Όταν ο πατέρας του τού λέει ότι δεν θα μετακομίσουν και η Γαλλία είναι το σπίτι τους, ο Brandon προσπαθεί να του εξηγήσει την (κοινή) λογική του «μα είναι κακοί, μπαμπά», σαν να του λέει μα βρε μπαμπά, όταν είναι κάτι κακό, σαν το μάτι της κουζίνας που καίει, φεύγουμε μακριά.
«Υπάρχουν παντού κακοί» αποκρίνεται ο μπαμπάς του, και στο πρόσωπο του Brandon ζωγραφίζεται φόβος και απόγνωση, «μα είναι κακοί, έχουν όπλα, θα μας πυροβολήσουν», τι δεν καταλαβαίνεις βρε μπαμπά;
«Έχουν όπλα αλλά εμείς έχουμε λουλούδια» του απαντά εκείνος.
Τι να κάνουν βρε μπαμπά τα λουλούδια, «δεν κάνουν τίποτα τα λουλούδια, τα λουλούδια είναι για…για…»
«Φυσικά και κάνουν» απαντάει ο μπαμπάς «Κοίτα, όλοι φέρνουν λουλούδια, είναι για να καταπολεμήσουμε τα όπλα»
«Είναι για να προστατευτούμε;» αποκρίνεται ο μικρός.
«Ακριβώς.»
«Και τα κεράκια;» αναρωτιέται μόνος του ο Brandon
«Είναι για να θυμόμαστε αυτούς που έφυγαν χτες.»
Ο μικρός σκέφτεται λίγο, γυρνά το κεφάλι πολύ συλλογισμένος και, κοιτώντας τα επίμονα, λέει «τα λουλούδια και τα κεράκια είναι για να προστατευτούμε», το βλέμμα του χαμηλά, περνά σύντομα από τον δημοσιογράφο και στέκεται πάνω στον μπαμπά του. Καθώς εκείνος του απαντά «Ναι» ο Brandon σκάει το πρώτο χαμόγελο.
«Νιώθεις καλύτερα τώρα;» ρωτά ο δημοσιογράφος.
«Ναι, νιώθω καλύτερα»
Κανένας και καμία από μας μέσα στην δίνη των γεγονότων δεν μπορεί να σκεφτεί καθαρά, να κρίνει και να βγάλει συμπεράσματα που να μπορεί να αποδείξει και να υποστηρίξει. Παρακολουθώντας όμως το βίντεο, γινόμαστε μάρτυρες μιας κομβικής στιγμής στη ζωή ενός πιτσιρίκου, της στιγμής όπου εγγράφεται στη συνείδησή του πως η τρομοκρατία είναι κάτι που αντιμετωπίζεται με λουλούδια και κεριά. Ο μικρός Brandon, μέσα από τα λόγια του πατέρα του, συνειδητοποιεί κάτι που πολλοί από μας, ειδικά μέσα από την αναπαράσταση των γεγονότων της 13ης Νοεμβρίου στα ΜΜΕ, δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε: η βία των κακών είναι εγγενής στη χώρα των καλών και η προσπάθεια να φύγουμε από την χώρα για να την αποφύγουμε είναι μάταιη μιας και “παντού υπάρχουν κακοί”, και το μόνο που έχουμε για να προστατευτούμε είναι “λουλούδια και κεριά”. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει καλό και κακό, μαύρο και άσπρο, σκοτάδι και φως.
Η παιδική ανάγνωση του καλού και του κακού φαίνεται να συμπυκνώνει εύστοχα τον τρόπο με τον οποίο δομήθηκε ο πολιτικός λόγος γύρω από τα γεγονότα του Παρισιού. Δηλαδή, σαν αντιπαραβολή μεταξύ “κακού”, “τρομοκρατικού”, “γεμάτου μίσους” Ισλάμ στη σκοτεινή Ανατολή και “καλής”, “Διαφωτισμένης” (αλλά ταυτόχρονα παραδόξως διαποτισμένης με χριστιανική αγάπη) Δύσης συνεκδεχομένης στην Πόλη του Φωτός, από τη μία, ή μεταξύ “ιμπεριαλιστικής καπιταλιστικής παντοδύναμης, πανεποπτεύουσας Δύσης,” και “καλών αφελών, και άρα παραστρατημένων, και το άδολο παρελθόν νοσταλγούντων τζιχαντιστών,” από την άλλη. Μια ανάγνωση εξιδανικευμένου vs απορριπτέου αντικειμένου, από όπου κι αν προέρχεται (sic), δεν βοηθάει ούτε την κατανόηση, ούτε την κριτική, ούτε τον εκάστοτε αγώνα. Και αυτό γιατί κάθε τέτοια αντιμετώπιση, εγείρει σχεδόν αυθόρμητα το ερώτημα του μικρού Brandon στο βίντεο: “και τότε γιατί δεν πάμε να μείνουμε εκεί που υπάρχουν μόνο καλοί”; Ε, γιατί όπως λέει και ο μπαμπάς του Brandon, γιατί τα πράγματα είναι κάπως πιο περίπλοκα…
Πέρα από την ειρήνη και τον πόλεμο, την τρομοκρατία και τον πόλεμο ενάντιά της, υπάρχει το γκρι, το ημίφως, το αρκετά κακό για να αντισταθούμε, το αρκετά καλό για να μας περιέξει και να μας κρατήσει, συμβολικά τουλάχιστον, ζωντανούς· ανάμεσα στην πάλη για την ελευθερία μας και στην εκχώρηση δικαιωμάτων στο βωμό της ασφάλειάς, ανάμεσα στον τρόμο και την αλληλεγγύη, υπάρχει ο χώρος για κριτική.
α. Κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της Δύσης;
Μετά την Αραβική “Άνοιξη” του 2011, σημαντικό μέρος του Συριακού λαού εξεγείρεται ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς του Άσαντ και εκείνος δίνει εντολή στο στρατό να ανοίξει πυρ ενάντια στους διαδηλωτές στις πλατείες της Δαμασκού και άλλων Συριακών πόλεων, στην αρχή με συμβατικά και αργότερα και με χημικά όπλα. Όπου γάμος και χαρά η Βασίλω πρώτη, μπαίνουν στο χορό οι Ηνωμένες Πολιτείες με τον Yes-we-can-θα-αποσύρω-τα-στρατεύματα-από-το-Ιράκ Μπάρακ Ομπάμα ενάντια στον Άσαντ και η Ρωσία με τoν Βαλιντιμίρ Πούτιν υπέρ του (ναι αυτός του “κομμουνιστικού” ξανθού γένους που τζιζ-κακά μην πείτε στο Λαφαζάνη ότι είναι ένας ακόμα ιμπεριαλιστής και τρομάξει), δηλαδή ο ένας ενάντια στον άλλο, υπενθυμίζοντάς μας παλιούς καλούς ψυχροπολεμικούς καιρούς. Και αφού τους εκπαίδευσε και τους εξόπλισε καλά-καλά η Αμερική, γεμίζοντας τα mainstream μέσα με πύρινους λόγους για την ανδρεία τους, μέρος των επαναστατών με σχέσεις με την Αλ-Κάιντα και βάση κυρίως το Ιράκ αποσχίζεται τον Φεβρουάριο του 2014, στρέφεται ενάντια στους επαναστάτες και τους Κούρδους, και δημιουργεί το γνωστό σε όλους μας Ισλαμικό Κράτος ή αγγλιστί ISIS. Και τώρα το ISIS είναι το απόλυτο κακό που έχει κηρύξει ανοιχτό πόλεμο στην Δύση.
Αυτός ο πόλεμος για τον οποίο πλέον ανοιχτά μιλάμε, δεν είναι μια ακόμα σταυροφορία, όπως επιχειρηματολογούν άθεοι-σταυροφόροι και κατ’ ουσίαν Ισλαμοφόβικοί σαν τον Richard Dawkins ή την αμορφω-Σώτη Τριανταφύλλου που δηλώνει ευθαρσώς ότι για όλα φταίει η “πολεμόχαρη και φθονερή φύση του ισλάμ”. “Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού”, έγραφε ο Μαρξ, υπονοώντας ευθέως πως οι θρησκείες, και δη οι αβρααμικές όπως ο Ιουδαισμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, έχουν κυρίως ένα ρόλο ναρκωτικό ή καταπραυντικό. Και βαθύτατα μετουσιωτικό, θα προσθέταμε εμείς, καθώς μετουσιώνουν τον σεξουαλικό έρωτα και την βία σε θρησκευτική λατρεία, ώστε να υποκλιθούν στα απαγορεύεται των δέκα εντολών της Παλαιάς Διαθήκης ή των πέντε στύλων του Ισλάμ.
Οι επιθέσεις στο Παρίσι, για παράδειγμα, έλαβαν χώρα ημέρα Παρασκευή. H Παρασκευή είναι μέρα ιερή για τους θρησκευόμενους μουσουλμάνους, μέρα αφιερωμένη στον Αλάχ σύμφωνα με το Κοράνι, όπου τελούν την προσευχή Jumu’ah. Έγινε όμως και Παρασκευή και 13, ημερομηνία του Γρηγοριανού ημερολογίου που στη χριστιανική Δύση συνοδεύεται από προλήψεις με πιθανή προέλευση μεσαιωνικές δοξασίες θρησκευτικού χαρακτήρα για την Παρασκευή ως μέρα θανάτου του Ιησού και το 13 ως αριθμό συνδαιτημόνων του Μυστικού Δείπνου. Έγινε επίσης βράδυ Παρασκευής, ιερό για τη νυχτερινή έξοδο της Δυτικότροπης νεολαίας κατά το αμερικανοτραφές δόγμα Thank God It’s Friday (ή το—τα του Καίσαρα τω Καίσαρι για την καθιέρωση του Σαββάτου ως αργίας—Thank Organized Labour It’s Friday). Ανάλογα μέσα από ποιο ‘θρησκευτικό’ πρίσμα το δει κανείς, αποκτά και διαφορετικά συμβολικά νοήματα.
Το Ισλάμ, πάντως, είναι μια θρησκεία ανάμεσα σε όλες τις άλλες, η οποία ακολουθείται από εκατομμύρια ανθρώπους, στο όνομα των οποίων σήμερα, παρά την μη συγκατάθεση ή εξουσιοδότηση τους, χάνονται ανθρώπινες ζωές. Ας μην ξεχνάμε ότι εκτός από τους μουσουλμάνους που δολοφονήθηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα στις 13 Νοεμβρίου, τα περισσότερα θύματα των τζιχαντιστών μέχρι σήμερα, στη Βηρυτό, στη Βαγδάτη, στην Άγκυρα ή στο Κομπάνι, είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και πολλοί εξ αυτών Άραβες στην καταγωγή. Ναι το Κοράνι, γραμμένο τον 7ο αιώνα μ.Χ., έχει εδάφια που καλούν τους πιστούς σε Τζιχάντ, που στα αραβικά σημαίνει αγώνας, και επιδέχεται δύο ερμηνείες: έναν εσωτερικό πνευματικό αγώνα και έναν εξωτερικό υλικό αγώνα ενάντια στους εχθρούς του Ισλάμ, που συχνά νοείται ως βίαιος, και δη ένοπλος. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι κάθε θρησκευόμενος μουσουλμάνος που πιστεύει στο Κοράνι, πολλώ δε μάλλον κάθε μη θρησκευόμενος, μουσουλμάνος στην καταγωγή, ασπάζεται το Τζιχάντ στη βίαιη εκδοχή του, όπως άκριβως και κάθε βαφτισμένος χριστιανός δεν ασπάζεται το “οφθαλμός αντί οφθαλμού” ή το “η δε γυνή να φοβήται τον άντρα”.
Άλλωστε, παρά τον φανατισμό και τον εξτρεμισμό του ISIS, δεν είμαστε καν σίγουροι ότι το μίσος που ενώνει τα μέλη του είναι αποκλειστικά θρησκευτικό· ας θυμηθούμε αυτούς που ασπάστηκαν τη Ναζιστική ιδεολογία, διαπράττοντας τα χειρότερα εγκλήματα στο όνομα της Αρίας Φυλής: κάποιοι ήταν φανατισμένοι ιδεολόγοι, άλλοι τρομοκρατημένα ανθρωπάκια, άλλοι το έκαναν για οικονομικό όφελος, άλλοι ήταν απλοί καθημερινοί γραφειοκράτες όπως λέει και η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Hannah Arendt για την κοινοτοπία του κακού, άλλοι ήταν άνθρωποι που μισούσαν και ήθελαν να βρουν στόχο συγκεκριμένο για το μίσος τους. Έτσι και ο φερόμενος ως “εγκέφαλος” του τρομοκρατικού χτυπήματος στο Παρίσι, 27χρονος Βέλγος Αμπντελχαμίντ Αμπααούντ, γνωστός και ως Αμπού Ομάρ αλ-Μπαλίκο, παρουσιάζεται από τα μέσα σαν την μετενσάρκωση του απόλυτου κακού αλλά ήταν, μάλλον, ένα παιδαρέλι, σαν τόσους και τόσους χρυσαυγίτες που γνωρίσαμε, που δεν ξέρει να μετουσιώσει το μίσος του και διοχετεύει την καταστροφικότητά του στην τρομοκρατία. Άνθρωποι στα χρώματα του γκρι και οι “διαφωτισμένοι” Γερμανοί της δεκαετίας του ’30 και του ’40, άνθρωποι στα χρώματα του γκρι και οι ριζοσπαστικοποιημένοι Ισλαμιστές του 2015.
Α, και για όσους, παραβλέποντας καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωμάτων όπως το δικαίωμα στη ζωή ή την ισότητα των φύλων, σπεύδουν να υποστηρίξουν ότι οι τζιχαντιστές τάσσονται σε έναν αντικαπιταλιστικό αντιιμπεριαλιστικό αγώνα ενάντια στη Δύση, να θυμίσουμε ότι τα εξόχως καπιταλιστικά Αραβικά κράτη του Περσικού κόλπου (βλέπε Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα που διατηρούν ως σήμερα εξαίρετες εμπορικές σχέσεις με τη Δύση) και αργότερα η ίδια η Αμερική εξόπλιζαν κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, μέσω της επίσης καπιταλιστικότατης Τουρκίας (ναι αυτής που κατέρριψε το Ρώσικο μαχητικό), τους επαναστάτες εναντίον του Άσαντ, από τους οποίους ξεπήδησε το ISIS. Η ίδια η οικονομική οργάνωση του ISIS δεν είναι προ-καπιταλιστική, αυτό θα ήταν μια ακόμα οριενταλιστική ανάγνωση. Έχει καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας, με βαθιά ιεραρχία, εκμετάλλευση των μέσων παραγωγής, και εργάτες που δουλεύουν με όρους σκλαβιάς. Τα θεαματικά βίντεο αποκεφαλισμών παραγωγής τύπου Hollywood είναι μια συμβολική ένδειξη ότι το ISIS δεν στοχεύει στη ρήξη με τον καπιταλισμό, όπως αυτός νοείται στη Δύση ή στην Ανατολή, αλλά ενδεχομένως στην παγκόσμια εγκαθίδρυση μιας ελεύθερης αγοράς που θα ρυθμίζεται σε κοινωνικό επίπεδο από τη σαρία, δηλαδή τον Ισλαμικό νόμο.
β. When it comes to terrorism, there is no “potato-potato”
Τις τελευταίες μέρες γίνεται λόγος για το χτύπημα στο Παρίσι σαν την “11η Σεπτεμβρίου της Ευρώπης.” Παρόλο που έχουν ξαναγίνει τρομοκρατικά χτυπήματα σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μετά τους Δίδυμους Πύργους, συγκεκριμένα στη Μαδρίτη το 2004 και στο Λονδίνο το 2005, η παρούσα σύγκριση έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα, και για αυτό θα σταθούμε λίγο σε αυτή. Στο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, έγινε αεροπειρατεία σε 4 επιβατικά αεροπλάνα από 19 τρομοκράτες της Αλ-Κάιντα. Τα δύο από αυτά χτύπησαν τους Δίδυμους Πύργους στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, το τρίτο χτύπησε το Πεντάγωνο στη Βιρτζίνια, δηλαδή το αντίστοιχο Υπουργείο Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, και το τελευταίο που κατευθυνόταν προς την Ουάσιγκτον και κατά πάσα πιθανότητα τον Λευκό Οίκο, καταρρίφθηκε πρωτού φτάσει στον στόχο του. Μπορούμε να υποθέσουμε με σχετική ασφάλεια ότι η προετοιμασία γι αυτό το χτύπημα κράτησε πολλούς μήνες, ίσως και χρόνια, η μελέτη των κενών ασφαλείας στο σύστημα πτήσεων ήταν πολύ προσεκτική, η οργάνωση ακριβής και η εκτέλεση άψογη. Το χτύπημα οδήγησε στον θάνατο σχεδόν 3000 ατόμων και στον τραυματισμό τουλάχιστον άλλων 6000. Ίσως το πιο ενδιαφέρον είναι ότι το χτύπημα αυτό είχε έναν συμβολισμό: το κέντρο του καπιταλισμού, την παγκόσμια υπερδύναμη, το μέρος όπου καταστρώνονται όλες οι πολεμικές επιχειρήσεις, τον πλανητάρχη τον ίδιο, τη φαλλικότητα του δεύτερου πύργου που χτυπήθηκε σε απευθείας σύνδεση με όλες τις ανοιχτές τηλεοράσεις του πλανήτη. Το χτύπημα στο Παρίσι είναι πολύ διαφορετικό από αυτή την άποψη. Όπως εύστοχα παρατήρησε ο δημοσιογράφος Γιάννης Ανδρυλιδάκης στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook, το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι έγινε “σε περιοχές που συχνάζει η λεγόμενη ”γκος-μπομπό”, δηλαδή ένα κομμάτι αριστερής νεολαίας, το οποίο στέκεται γενικά ευνοϊκά προς τους μουσουλμάνους, είτε τους μετανάστες είτε τους Γάλλους υπηκόους.” Δεν έγινε στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, δεν είχε εθνικοαπελευθερωτικά ή ταξικά αιτήματα, δεν στόχευε στους ηγέτες και την άρχουσα τάξη—κι ας ήταν ο Ολάντ στο Stade de France—δεν ήταν καν άψογα οργανωμένο. Ήταν ίσως και ένα χτύπημα-αντίδραση ενός Ισλαμικού κράτους που χάνει συνέχεια εδάφη λόγω των βομβαρδισμών. Ένα χτύπημα τυφλό, ερασιτεχνικό, τσαπατσούλικο, που χτύπησε τους νέους της εργατικής και μέσης τάξης που πήγαν να φάνε, να δουν ποδόσφαιρο, να ακούσουν μουσική, που στην πλειοψηφία τους ζουν στις λεγόμενες γκρίζες ζώνες της Δύσης όπου οι μουσουλμάνοι είναι σχετικά καλά ενσωματωμένοι.
Μια άλλη γκρίζα ζώνη στην ιστορία του ISIS είναι η ανάληψη ευθύνης της επίθεσης. Όπως έγραψε το Αμερικάνικο περιοδικό Vox, όλες οι τρομοκρατικές οργανώσεις παγκοσμίως, προκειμένου να αποδείξουν ότι βρίσκονται πίσω από δολοφονικές επιθέσεις, δημοσιεύουν αναλυτικά στοιχεία για τον τρόπο εκτέλεσης αυτών (ποιος πήγε, πού, τι ώρα, πώς διέφυγε). Αντιθέτως, η ανάληψη ευθύνης αυτή τη φορά ήταν μια γενικόλογη φρασεολογική επίθεση στην Παριζιάνικη κουλτούρα. Κυριότερα, θα μπορούσαμε να διαβάσουμε το κείμενο που δημοσιεύτηκε από το ISIS ως όχι μια ανάληψη ευθύνης μιας επίθεσης, αλλά ως μια πράξη αποδοχής, εναγκαλισμού και παραδοχής πως αυτή “η ομάδα πιστών στρατιωτών του Χαλιφάτου” ανήκει και είναι κομμάτι του ISIS. Δηλαδή, μια πράξη αφομοίωσης και ένταξης ανένταχτων στην τοπική κοινωνία Γαλλο/Βελγο-θρεμμένων μουσουλμάνων, που μια Παρασκευή βράδυ έδωσαν όνομα στην ύπαρξή τους με το να σφαγιάσουν ανθρώπους στο Παρίσι. Θα μπορούσαμε να διαβάσουμε την ανάληψη ευθύνης δηλαδή ως μια αντεστραμμένη προτροπή: “δεν ήμασταν εμείς, τα στρατευμένα μέλη του ISIS που σχεδιάσαμε το χτύπημα, εξ ου και δεν μπορούμε να αποδείξουμε κάτι τέτοιο, αλλά είμαστε εμείς που θα καλωσορίσουμε στην οικογένειά μας, στο Χαλιφάτο μας, όποιον μουσουλμάνο αποφασίσει να επιτεθεί σε δυτικούς στόχους.” “Είμαστε εμείς που θα στρατολογήσουμε υποψήφιους βομβιστές-αυτοκτονίας, που θα αγκαλιάσουμε τους ανένταχτους, τους κοινωνικά περιθωριοποιημένους μουσουλμάνους που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να διαχειριστούν το μίσος τους για τις σύγχρονες Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, και αντ’ αυτού το διοχετεύουν και το μετουσιώνουν σε τρομοκρατία”. Η ανάληψη ευθύνης είναι ένα τρομακτικό (και τρομοκρατικό) κάλεσμα για έκφραση ενός συλλογικού, τυφλού μίσους με όρους σφαγής. Που όμως στον απόηχό του θα αποκτήσει έξωθεν όνομα, οργάνωση και δομή: δηλαδή νόημα. Ένα νόημα που με μεγάλη προθυμία τα μέσα ενημέρωσης θα σπεύσουν να παραγάγουν.
γ. Intermezzo: Το προσφυγικό. Ευκαιρία για προπαγάνδα;
Εν τω μεταξύ, η εμπόλεμη ζώνη στη Συρία υποχρεώνει εκατομμύρια ανθρώπους που διώκονται ταυτόχρονα και από το καθεστώς Άσαντ και από το ISIS να γίνουν πρόσφυγες, να ξεκινήσουν με τα πόδια στην αρχή και έναν φόβο στη μασχάλη, και έπειτα με τα καρυδότσουφλα των παράνομων διακινητών στο Αιγαίο να έρθουν στην Ευρώπη. Τώρα αν μέσα σε αυτό το τεράστιο προσφυγικό κύμα έρθουν και κάποιοι τρομοκράτες, με πλαστό ή αυθεντικό διαβατήριο αυτό είναι σίγουρα ένα ερώτημα που πρέπει να ανοιχτεί και δημόσια. Δηλαδή, ας αναρωτηθούμε με ποιον τρόπο θα θέλαμε τα κράτη να διαχειριστούν το ζήτημα των βομβιστικών επιθέσεων, και την προσφυγική κρίση; Ή πως συνδέεται ένα πλαστό ή αυθεντικό διαβατήριο με τους πρόσφυγες που προσεγγίζουν Ευρωπαϊκές χώρες; Ας θυμηθούμε ότι οι περισσότεροι από τους θύτες του χτυπήματος ήταν Γάλλοι ή Βέλγοι πολίτες, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ποινικοποιηθούν όλοι οι υπήκοοι αυτών των κρατών. Διότι το παρά φύσει ζευγάρωμα της δυτικής Ακροδεξιάς με τους τρομοκράτες-τζιχαντιστές στοχοποιεί τους πρόσφυγες, και εναπόκειται στη “Διαφωτισμένη” Ευρώπη αν θα τους αντιμετωπίσει σαν αυτό που ο Ιταλός φιλόσοφος Giorgio Agamben ονομάζει homo sacer, μια φιγούρα γυμνής ζωής απεκδεδυμένη από κάθε δικαίωμα αφού οποιοσδήποτε μπορεί να τους σκοτώσει χωρίς να διαπράττει ανθρωποκτονία. Και εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: πολλοί από τους Μένουμε-Ευρώπη (βλέπε Τζήμερο φασίστα που αναπαράγει παλαιά είδηση για φωτιά σε προσφυγικό καταυλισμό στο Calais σαν οριενταλιστική απεικόνιση προσφύγων που πανηγυρίζουν για νίκη των τζιχαντιστών ανάβοντας φωτιές σαν τους Ινδιάνους) απαιτούν από τους ευρωπαίους ηγέτες να φερθούν “αντι-διαφωτιστικά” στους πρόσφυγες, κλείνοντας τα σύνορα και επιθυμώντας τον αφανισμό τους, ενώ πολλοί από αυτούς που καταδικάζουν την ΕΕ ως ιμπεριαλιστική ένωση, δείχνουν έμπρακτη αλληλεγγύη στους πρόσφυγες στο δρόμο που χάραξε ο ευρωπαϊκός ουμανισμός.
Προσπαθούν τα ΜΜΕ να το καλουπώσουν στα γνωστικά σχήματα που ήδη έχουμε, ο “εγκέφαλος”, η υποτιθέμενη ανάληψη ευθύνης, ο θρησκευτικός φανατισμός, η γυναίκα-καμικάζι που ασπάστηκε το Κοράνι (οι πλαστές φωτογραφίες της οποίας δείχνουν για άλλη μια φορά πόσο το γυναικείο σώμα είναι ένα αναλώσιμο πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης), το (επίσης πλαστό) Συριακό διαβατήριο του πρόσφυγα που πέρασε από την Ελλάδα, αλλά μάταια. Το χτύπημα της 13ης Νοέμβρη στο Παρίσι ήταν ένα χτύπημα χωρίς κανέναν συμβολισμό. Κι αυτό είναι που το κάνει ακόμα πιο απειλητικό και τρομακτικό. Και αυτός ο φόβος της τυφλής βίας υπάρχει κοινωνική ανάγκη να μεσολαβηθεί κριτικά, συστηματικά και ουσιαστικά από τα ΜΜΕ. Ας μην ξεχνάμε πως σε θεωρητικό επίπεδο τουλάχιστον, δουλειά των δημοσιογράφων και των μέσων ενημέρωσης είναι η μετάδοση ειδήσεων, η εξονυχιστική διερεύνηση γεγονότων και η αποφυγή των βεβαιοτήτων, και κυρίως εκείνων των βεβαιοτήτων που ταυτίζουν κάτι (που είναι τόσο δύσκολο να κατανοηθεί) με το “απόλυτο κακό”. Ακολουθεί μια σύντομη ιστορική σημείωση για τα για τα mainstream δυτικά μέσα:
Από το 1933 μέχρι το 1939 mainstream μέσα όπως οι Times του Λονδίνου έπλεκαν το εγκώμιο του σεβάσμιου Herr Hitler που θα αντιμετώπιζε την κομμουνιστική απειλή Εξ Ανατολής, έκλειναν τα μάτια στον επανεξοπλισμό του που απαγορευόταν ρητά από τη συνθήκη των Βερσαλλιών, ενώ πολλοί βιομήχανοι και μεγαλοαστοί ήταν οικονομικοί χορηγοί του. Μετά την επέμβαση στην Πολωνία τον Σεπτέμβρη του ’39 αλλά κυρίως μετά το σύμφωνο μη επίθεσης Molotov-Ribbentrop μεταξύ Σταλινικής Ρωσίας και Ναζιστικής Γερμανίας έναν μήνα νωρίτερα, ο Χίτλερ έγινε το απόλυτο κακό που πρέπει να εξοντωθεί με κάθε τρόπο. Μετά την παραβίαση μη επίθεσης από τον Χίτλερ το 1941 και την συμπαράταξη του Στάλιν με τις συμμαχικές δυνάμεις, τα mainstream μέσα έγραφαν τα καλύτερα για τη Ρωσική αρκούδα που θα μας σώσει από τα δεινά της ναζιστικής μάστιγας. Με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την κατ’ουσίαν έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, ο Στάλιν έγινε το απόλυτο κακό που πρέπει να εξοντωθεί με κάθε τρόπο. Tο 1993 τα mainstream μέσα έγραφαν διθυράμβους για τον Οσάμα Μπιν Λάντεν και η CIA εξόπλιζε περιχαρής την Αλ Κάιντα. Μετά το 2001 και τους Δίδυμους Πύργους, ο Μπιν Λάντεν έγινε το απόλυτο κακό που πρέπει να εξοντωθεί με κάθε τρόπο. Όσο οι Αμερικάνοι εξόπλιζαν το ISIS, τα mainstream μέσα τους έβλεπαν σαν τους καλούς επαναστάτες που τα έβαλαν με το αυταρχικό καθεστώς του Άσαντ. Σήμερα, σε όλα τα πρωτοσέλιδα, αλλά και στα χείλη του ίδιου του Αμερικανού προέδρου, το ISIS, ω εκ θαύματος, είναι το απόλυτο κακό που πρέπει να εξοντωθεί με κάθε τρόπο. Τα συμπεράσματα δικά σας.
δ. Μετά την απώλεια έρχεται το πένθος: το παιδί των λουλουδιών (και των κεριών)
Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Judith Butler που βρισκόταν στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου έγραψε ότι το πένθος έγινε τώρα νόμος, συμπυκνώνοντας σε τρεις κουβέντες όλη τη θεωρία της για τις εξουσίες του πένθους και της βίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου: «Όλοι όσοι ξέρω είναι ασφαλείς, αλλά πολλοί άνθρωποι που δεν ξέρω είναι νεκροί ή τραυματισμένοι ή σε πένθος». Όλες οι ζωές είναι άξιες πένθους, και καμία χαμένη ζωή δεν δικαιολογεί την απώλεια, πραγματική ή συμβολική, κι άλλων ζωών. Καμία χαμένη ζωή δηλαδή δεν έχει μεγαλύτερο βάρος από καμία άλλη χαμένη ζωή.
Αλλά είναι μονάχα ανθρώπινο ως κάτοικοι της Ευρώπης να φοβόμαστε περισσότερο μετά το χτύπημα στο Παρίσι· άλλωστε αν δεν σκεφτούμε κριτικά πάνω στο φόβο μας, κινδυνεύουμε να μην πάρουμε στα σοβαρά αυτό που διακυβεύεται μετά το Παρίσι, και δεν διακυβευόταν στον ίδιο βαθμό μετά τη Βηρυτό ή το Κομπάνι: η ελευθερία μας, το δικαίωμα και η αίσθηση της ελευθερίας μας, ο χώρος παρέμβασης στην ελευθερία μας, η οικειοθελής παραχώρηση της ελευθερίας μας για χάρη της ασφάλειας. Μέσα στην οικειότητα και την επαναληψιμότητά του το χτύπημα στο Παρίσι είναι ταυτόχρονα τόσο ξεχωριστό που θα μας κάνει να αλλάξουμε πολλά από όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα στη Γηραιά Ήπειρο. Το χτύπημα αυτό ήταν, όπως είπε και μια επιζήσασα, ένα carnage. To carnage που είναι γαλλική λέξη και απαντάται από τον 15ο αιώνα και μετά με ετυμολογική προέλευση από την ύστερη Λατινική λέξη carnaticum, σάρκα κρέατος, σήμαινε επίσης το κρέας που προμήθευαν οι ενοικιαστές γης στους μεγαλογαιοκτήμονες κατά τη διάρκεια της φεουδαρχίας. Κάτι σαν φόρος τιμής δηλαδή. Θυμίζοντας την ετυμολογία της λέξης, το carnage αυτό ήταν μια προσφορά σάρκας των ενοικιαστών γης στους φεουδάρχες, των νέων της μέσης και εργατικής τάξης προς τους άρχοντες· vos guerres, nos morts, οι πόλεμοί σας οι θάνατοι μας.
Σ’ αυτό το μισοσκότεινο τοπίο υπάρχουν λοιπόν θυσίες, θύτες και θύματα. Θύτες είναι οι εκάστοτε τρομοκράτες, οι ηγέτες της Δύσης, το ISIS, ενίοτε τα ΜΜΕ. Θύματα είναι οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους από τα χτυπήματα, οι πρόσφυγες, οι μουσουλμάνοι και οι κάτοικοι της Ευρώπης. Υπάρχουν θύτες και θύματα αλλά δεν υπάρχουν απόλυτα καλοί και απόλυτα κακοί. Όπως είπε και ο πατέρας του μικρού Brandon, κακοί υπάρχουν παντού. Δεν υπάρχουν εδώ καλοί και εκεί κακοί, εμείς καλοί και οι άλλοι κακοί. Όταν λέει ότι αυτό που μας προστατεύει από τους κακούς είναι ‘τα λουλούδια’, δεν εννοεί αυτά που πετάει αντί για πέτρες ο Banksy στο διάσημο γκράφιτί του, ούτε τα λουλούδια της ειρηνοκρατίας απέναντι στον πόλεμο, του πασιφιστικού αφηγήματος των χίπηδων. Λέγοντας πως στα όπλα των κακών, όχι στους ίδιους τους κακούς, απαντάμε με λουλούδια, και επιτελώντας αυτό που θα ονομάζαμε στο ετεροκανονικό μας λεξιλόγιο μητρική λειτουργία κρατήματος τους άγχους και της επιθετικότητας, αυτός ο γενναίος μπαμπάς έδειξε στο γιο του ότι στη βία δεν απαντάμε με βία γιατί απλά έτσι δικαιολογούμε την απώλεια και άλλων ζωών. Μόνος του ο μικρός σκέφτηκε μετά, ότι δεν μας προστατεύουν μόνο τα λουλούδια αλλά και το πένθος μας, τα κεριά που είναι εκεί για να θυμόμαστε αυτούς που έφυγαν. Τα λουλούδια και τα κεριά, με την ομορφιά τους απαλύνουν έστω και προσωρινά τον φόβο και τον πόνο μας, και μας βοηθούν να πενθήσουμε. Κι έτσι, με ένα σκεφτικό χαμόγελο ο μικρός αναφώνησε ότι νιώθει καλύτερα, όχι καλά όχι κακά, αλλά καλύτερα.
Συντακτική ομάδα Ohne Binde: Δανάη Καρυδάκη & Μαρίτα Βυργιώτη
Image credits: Banksy