“And, you know, there’s no such thing as society. There are individual men and women and there are families.” Margaret Thatcher, 1987
“Ποτέ δεν θα γινόμουν μέλος μιας ομάδας που θα με δεχόταν ως μέλος της”. Γκραούτσο Μαρξ
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Όλοι θα το έχετε παρατηρήσει ότι συχνά κυκλοφορούν κείμενα “ειδικών” και μη, που αναφέρονται στην απειλή της δεμένης-ισχυρής οικογένειας. Το αποκαλούν “σύνδρομο της οικογενειακής πολυκατοικίας” και το παρουσιάζουν ως ένα απ’ τα χείριστα κακά του σύγχρονου κόσμου.
Αυτοί οι ειδικοί θεωρούν ιδιαζόντως νοσηρή την εκτεταμένη οικογένεια, που περιλαμβάνει και τους παππούδες-θείους-ξαδέλφια κλπ, πέρα απ’ τους γονείς και τα ανήλικα παιδιά (την πυρηνική οικογένεια).
Οι ισχυροί δεσμοί μιας οικογένειας, σύμφωνα πάντα με τους “ειδικούς”, υποβαθμίζουν το άτομο, το περιορίζουν.
Αδιαφορώντας για τις οικονομικές συνθήκες (χαμηλοί μισθοί – ανεργία) που αναγκάζουν τους νέους να επιβιώνουν στο πατρικό, οι ψυχολόγοι-ψυχοθεραπευτές επινοούν σύνδρομα και ψευδοεπιστημονικές θεωρίες.
Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες το άτομο πρέπει να μάθει να είναι ανεξάρτητο όσο γίνεται πιο νωρίς, ακόμα κι απ’ την βρεφική ηλικία.
Σας φαίνεται υπερβολή αυτό; Ρωτήστε οποιονδήποτε ψυχολόγο για την προσχολική αγωγή και σε τι χρησιμεύει. Τα παιδιά πριν καν κλείσουν τα δύο τους χρόνια (το πολύ τρία) είναι καλό να βρεθούν σε κάποιον παιδικό σταθμό. Για ποιον λόγο; Για να ανεξαρτοποιηθούν! Από ποιον όμως να ανεξαρτοποιηθούν;
Και, τελικά, γιατί οι γονείς (και ειδικά οι μητέρες), πρέπει να απαλλαχθούν όσο πιο γρήγορα γίνεται απ’ το “βάρος” της ανατροφής των παιδιών τους; Μήπως για να μπορέσουν να επιστρέψουν στην εργασιακή αρένα;
~~
Υπάρχει ένας μεγάλος ρομαντικός μύθος που λέει ότι το Άτομο βρίσκεται σε σύγκρουση με το Κράτος και την Αγορά. Όμως η πραγματικότητα είναι άλλη: Κάθε εξουσία ποντάρει στην αποδυνάμωση των οικογενειακών και κοινοτικών δεσμών.
Η αποθέωση του ατομικισμού είναι αυτή που συντηρεί τη συγκεντρωτική εξουσία.
~~
Ας ρωτήσουμε τους ειδικούς: Σε ποιανού τα νύχια θα πέσουν τα τόσο ανεξάρτητα και “δίχως οικογένεια” άτομα;
Ένα “ελεύθερο άτομο”, χωρίς οικογένεια και κοινότητα, αν βρεθεί στα δεκαοκτώ του χρόνια ανεξάρτητο και “αυτόνομο”[sic], χωρίς καμία υποστήριξη πέρα απ’ αυτή που του παρέχει το κράτος και ο ιδιωτικός τομέας απασχόλησης θα αναγκαστεί να υπηρετήσει πολύ χειρότερους δαίμονες από εκείνους της οικογένειας.
Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι το 36% των νέων που αποφοίτησαν από το 2011 και μετά παραμένουν άνεργοι. Το 57% των εργαζομένων που απέκτησαν πτυχίο μετά το 2011 λαμβάνουν μισθό 400-800 ευρώ. Οπότε μένει ένα 7% που αμοίβεται αρκετά για να μπορεί να ζει “ανεξάρτητα-αυτόνομα”.
Γι’ αυτούς τους νέους (για το 93%) η δεμένη οικογένεια είναι άραγε πρόβλημα ή μήπως η μόνη λύση;
Μήπως πρέπει να κάνουμε μια μικρή αναδρομή στη σχέση οικογένειας-κράτους, πριν αναφερθούμε στις παθογένειες που δημιουργούν οι δεμένες οικογένειες;
~~
Μέχρι τη Βιομηχανική Επανάσταση η ζωή των ανθρώπων κυλούσε μέσα σε τρία πανάρχαια πλαίσια: Την πυρηνική οικογένεια, την εκτεταμένη οικογένεια και την τοπική κοινότητα οικείων (μια κοινότητα όπου όλοι γνωρίζονταν).
Οι βασιλιάδες, φεουδάρχες, τοπικοί ηγεμόνες, αυτοκράτορες κλπ έπαιζαν τον ρόλο του νταβατζή. Το μόνο που έκαναν ήταν να συλλέγουν φόρους, προκειμένου να δημιουργήσουν στρατούς (και προσωπική περιουσία) ώστε να “προστατέψουν” τις κοινότητες απ’ τους εχθρούς -φανταστικούς και μη.
Μια πολύ καλή περιγραφή αυτής της πρωταρχικής κοινωνίας, όπως λειτουργούσε ακόμη στα απομονωμένα χωριά της Ιταλίας το 1935, μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του Κάρλο Λέβι “Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι”. (δες παλιότερο κείμενο “Η Μαύρη Παναγιά και άλλα μυθικά πλάσματα του Έμπολι”.)
Σίγουρα η ζωή στους κόλπους της κλειστής κοινότητας δεν ήταν ρόδινη. Υπήρχαν συγκρούσεις, υπήρχε καταπίεση, κι αν ένας άνθρωπος εκδιωκόταν απ’ την οικογένεια και την κοινότητα ήταν καταδικασμένος σε θάνατο -αν δεν έβρισκε μια καινούρια.
Όλα αυτά άλλαξαν με την επικράτηση του νέου κράτους και της ελεύθερης αγοράς. Ως άλλοι εωσφόροι έκαναν στους ανθρώπους μια προσφορά που δεν μπορούσαν ν’ αρνηθούν. Τους είπαν: “Γίνετε άτομα. Ανεξαρτοποιηθείτε!”
Ακουγόταν πολύ καλή ως προσφορά, όμως οδήγησε τα ανεξάρτητα άτομα απ’ τον περιορισμένο κόσμο των κοινοτήτων και της οικογένειας στην αγκαλιά των πρώτων εργοστασίων της Αγγλίας, στα αστικά κέντρα όπου κάθε άτομο άξιζε μόνο όσο τον αποτιμούσε το αφεντικό.
~~
Καθώς προχωρούσε η ιστορία (γιατί πάντα προχωράει, ουδέν μένει) η οικογένεια και η κοινότητα αντικαταστάθηκαν από άλλες φαντασιακές κοινότητες. Οι πιο ισχυρές είναι το έθνος και οι καταναλωτικές φυλές.
Το έθνος είναι η φανταστική κοινότητα του κράτους. Κανένα κράτος δεν μπορεί να υπάρξει αν οι πολίτες του δεν πιστέψουν ότι ανήκουν κάπου, ότι έχουν κοινό παρελθόν, κοινά συμφέροντα και κοινό μέλλον.
Γι’ αυτό δημιουργήθηκε η Αμερικανικότητα, η Γερμανικότητα, η Ελληνικότητα, γι’ αυτό δημιουργούνται και πιο ιλαρά έθνη, όπως το Μακεδονικό έθνος των σλάβων απόγονων του Αλεξάνδρου.
Όμως καθώς η Ελεύθερη Αγορά έγινε πιο ισχυρή από τα κράτη επικράτησαν οι φαντασιακές κοινότητες που μπορούμε να αποκαλούμε Καταναλωτικές Φυλές.
Πλέον είμαστε ελεύθεροι να συνδεόμαστε περισσότερο με ανθρώπους που έχουν παρόμοιες καταναλωτικές ιδέες και καταναλωτικές ιδεολογίες, παρά με την οικογένεια, την κοινότητα -και τους συμπατριώτες.
Όσοι έχουν κοινά καταναλωτικά ενδιαφέροντα αισθάνονται μέλη της ίδιας φυλής.
Ένας Νορβηγός χίπστερ μ’ έναν Αυστραλό Χίπστερ. Ένας οπαδός της FC Barcelona απ’ το Σαντιάγκο, μ’ έναν απ’ τη Σεούλ. Κάποιοι με Apple υπολογιστή (συχνά θα δείτε το logo της εταιρείας, το δαγκωμένο μήλο, ως αυτοκόλλητο-θυρεό στο αυτοκίνητο τους). Αυτοί που οδηγάνε βέσπα κι αυτοί που προτιμούν τις χάρλεϊ ντέβινσον. Οι μεταλάδες και οι alternative (η μουσική είναι και καταναλωτικό προϊόν). Οι ομοιοπαθητικοί και οι ποδηλατιστές.
Όλοι αυτοί, ανεξάρτητα άτομα, απελευθερωμένα, προσδιορίζονται κυρίως απ’ αυτά που καταναλώνουν. Είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ταυτότητας τους και τον υπερασπίζονται με την ανάλογη ζέση που κάποιοι -κάποτε- θα υπερασπίζονταν την τιμή της οικογένειας, του χωριού, του έθνους.
Ένας χορτοφάγος Ισπανός θα προτιμήσει να παντρευτεί μια χορτοφάγα Γαλλίδα, παρά μια κρεατοφάγα Ισπανίδα. Όπως και κάποιος που κάνει δίαιτα ελεύθερη από γλουτένη.
Και συνήθως αυτές οι καταναλωτικές φυλές, είναι τόσο εξαρτημένες συναισθηματικά απ’ την ταυτότητα τους (πώς να πεις σε κάποιο χορτοφάγο ότι αυτή -η χορτοφαγία- είναι μόνο μια άποψη, μια επιλογή;) που δεν μπορούν να σκεφτούν τον εαυτό τους αλλιώς, ενώ περιφρονούν τις άλλες “φυλές”.
~~
Η πυρηνική οικογένεια δεν εξαφανίστηκε. Κυρίως γιατί οι συναισθηματικές ανάγκες που καλύπτει δεν μπορούν ν’ αντικατασταθούν από κρατικές δομές.
Ποιος μπορεί να αντικαταστήσει τη μητέρα; Ακόμα και στις μαϊμούδες η έλλειψη μητρικής αγκαλιάς-αγγίγματος δημιουργεί έντονο άγχος, εμποδίζει την ανάπτυξη και οδηγεί σε δυσπροσαρμοστικά άτομα (δες τα πειράματα του Χάρι Χάρλοου εδώ: Συρμάτινες μητέρες).
(Υπενθύμιση για τους ειδικούς της οικογενειακής πολυκατοικίας: Ο Χάρλοου κατέδειξε ότι η έλλειψη στοργής και ασφάλειας δημιουργεί προβληματικά άτομα, όχι το αντίθετο).
Επιπλέον η πυρηνική οικογένεια είναι ο παράδεισος του καταναλωτισμού. Οι μισές διαφημίσεις προβάλλουν ευτυχισμένες οικογένειες, που είναι τόσο ευτυχισμένες επειδή έχουν το καινούριο μπλέντερ. Ξέρουν πού στοχεύουν.
Δύο εργένηδες (άντρες και γυναίκες) θα καταναλώσουν πολύ λιγότερα από μια οικογένεια, ένα ζευγάρι με παιδιά. Οι γονείς είναι αναγκασμένοι (πειθαναγκασμένοι μάλλον) να εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου ν’ αγοράσουν όλα αυτά που πρέπει να έχουν τα παιδιά τους.
Μια μητέρα θα αναγκαστεί να αποχωριστεί το νήπιο, προκειμένου να δουλέψει και να βγάλει αρκετά χρήματα για να πληρώνει τον βρεφονηπιακό σταθμό, ενώ η γιαγιά μένει μόνη -στο σπίτι της ή στο γηροκομείο.
Οι ψυχολόγοι αυτό το βλέπουν ως ανεξαρτησία (ποιανού;)
~~
Εν κατακλείδι: Η Θάτσερ, η νονά της Τίνας (There Is No Alternative) ήξερε πού στόχευε η θρησκεία της, ο νεοφιλελευθερισμός.
Για να μπορεί να υπάρξει ισχυρή ελεύθερη αγορά δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνία ατόμων, παρά μόνο άτομα -και καταναλωτές.
Κάθε συλλογικότητα οικείων, ανθρώπων που γνωρίζονται και αλληλοϋποστηρίζονται, δαιμονοποιείται απ’ τους ειδικούς.
Έτσι και η εκτεταμένη οικογένεια, που προσφέρει ασφάλεια και δύναμη στα μέλη της, προκειμένου να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τα θηρία της ΤΙΝΑ, ωθείται στο περιθώριο, ως ψυχολογική διαταραχή.
Και το Άτομο μένει μόνο, παρέα με τους φανταστικούς-εθνικούς- καταναλωτικούς-διαδικτυακούς του φίλους και μύθους.
Για να υπηρετεί εκείνους που πρέπει να υπηρετήσει.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Γι’ αυτό το κείμενο πήρα έμπνευση και πληροφορίες απ’ το σπουδαίο βιβλίο του Yuval Noah Harari, «Σάπιενς», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, μτφ Μιχάλης Λαλιώτης.