Ο ερευνητής του Ινστιτούτου Finlay de Vacunas, Φαμπρίτσιο Κιόντο μιλάει στο Documento και την Μυρσίνη Τσακίρη για την πανδημία, τις παρενέργειες, τους εμβολιασμούς και την δικαιοσύνη.
Η στρατηγική της Κούβας αναφορικά με την παραγωγή εμβολίων προσανατολίζεται στην ανακούφιση του πληθυσμού αλλά και των φτωχών. Την ίδια στιγμή οι αναπτυγμένες χώρες της Δύσης ξοδεύουν τεράστια ποσά έχοντας στόχο την εξασφάλιση περισσότερων δόσεων, αδιαφορώντας αν θα φτάσουν για τον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτήν τη συμβολή της Κούβας εξήρε πρόσφατα και εκπρόσωπος του Παναμερικανικού Οργανισμού Υγείας (PAHO), ο οποίος υπάγεται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), καθώς η χώρα συμμετέχει στο πρόγραμμα COVAX του ΠΟΥ και της Συμμαχίας για την Επιδημιολογική Ετοιμότητα και Καινοτομία (CEPI) με στόχο τη διανομή των εμβολίων σε όλο τον κόσμο.
Το αμερικανικό εμπάργκο βοήθησε την Κούβα να γίνει αυτάρκης, έχοντας αναπτυχθεί στον ερευνητικό τομέα για αποτελεσματικά και φτηνά φάρμακα και εμβόλια, όπως αυτά εναντίον της μηνιγγίτιδας και της ηπατίτιδας Β. Κατέχει ήδη 2.438 πατέντες σύμφωνα με δημοσίευμα στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» το 2018 και αναπτύσσει περίπου το 8% των εμβολίων, για τα οποία πραγματοποιούνται κλινικά πειράματα παγκοσμίως.
Εξάγει φάρμακα και εμβόλια σε 48 χώρες μέσω της κρατικής εταιρείας-ομπρέλα BioCubaFarma, η οποία αποτελείται από 32 εταιρείες, 65 επιχειρηματικές μονάδες και 21 ερευνητικά ινστιτούτα και απασχολεί πάνω από 20.000 υπαλλήλους σε 80 εγκαταστάσεις παραγωγής. Ήδη δύο εμβόλια βρίσκονται σε φάση κλινικών δοκιμών και, σύμφωνα με δηλώσεις αξιωματούχων, καταβάλλονται προσπάθειες για εμβολιασμό όλων των Κουβανών το πρώτο εξάμηνο του 2021.
Ποια είναι τώρα η κατάσταση στην Κούβα αναφορικά με την πανδημία;
Καταρχάς να αναφέρω ότι υπάρχουν διαφορετικά σενάρια στην αντιμετώπισή της. Οι χώρες που θέτουν ως προτεραιότητα την οικονομία έναντι της δημόσιας υγείας έρχονται αντιμέτωπες με κύματα πανδημίας. Και αυτό συμβαίνει π.χ. στην Ιταλία. Άλλες χώρες, στις οποίες προηγείται η υγεία των πολιτών, όπως η Κούβα, τα πήγαν εξαιρετικά. Η Κούβα διαθέτει ισχυρό δίκτυο γιατρών, πανεπιστημιακών και επιστημόνων. Οι πολίτες τούς εμπιστεύονται όπως και την κυβέρνηση. Άπαντες συνδέονται άμεσα με τους οικογενειακούς γιατρούς, που είναι και η πρώτη γραμμή άμυνας. Ως αποτέλεσμα, εμφανίστηκαν πολύ λίγα κρούσματα. Αρχικά επιβλήθηκε αυστηρό lockdown και έγινε ιχνηλάτηση των κρουσμάτων από σπίτι σε σπίτι, ειδικά στο ευάλωτο κομμάτι του πληθυσμού. Υπήρχε ήδη σχέδιο για τέτοιου είδους λοιμώδεις νόσους, καθώς οι Κουβανοί γιατροί είχαν βοηθήσει αφρικανικές χώρες στην καταπολέμηση του Εμπολα. Η Κούβα διέθετε ισχυρές βάσεις και ήταν προφανές ότι θα περιόριζε την εξάπλωση του ιού.
Πώς υποδεχτήκατε την είδηση ότι το Ινστιτούτο Finlay βραβεύτηκε πρόσφατα για την εξαιρετική του συνεισφορά;
Είναι συναρπαστικό, καθώς τα βλέμματα της επιστημονικής κοινότητας είχαν στραφεί στο τι κατάφεραν οι ερευνητές στο Ινστιτούτο Finlay. Οι Κουβανοί είναι περήφανοι όχι μόνο για τον χαμηλό αριθμό κρουσμάτων αλλά και για τις ανωτέρου επιπέδου θεραπείες τους. Είναι περήφανοι που ένα νησί σε καθεστώς οικονομικού αποκλεισμού έχει τέσσερα υποψήφια εμβόλια σε κλινικές δοκιμές. Ένα από αυτά βρίσκεται στη δεύτερη φάση, το μοναδικό σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Πόσα εμβόλια αναπτύσσει η Κούβα και τι είδους;
Αναπτύσσονται τέσσερα εμβόλια. Θα μπορούσαμε να έχουμε διαφορετική φόρμουλα για διαφορετική στόχευση πληθυσμού. Επίσης, είναι επιστημονικά ορθό να μην ξεκινάς με ένα προϊόν πιστεύοντας ότι θα παραμείνει αναλλοίωτο. Πρόκειται για εμβόλια υπομονάδων. Αντί να μεταδώσουν στον ξενιστή το γενετικό υλικό του ιού, εισάγουμε άμεσα ένα κομμάτι της πλήρους ακίδας του ιού και συνδυάζουμε με ανοσοενισχυτικά. Για το εμβόλιο Soberana 1 χρησιμοποιούμε πλατφόρμα που έχει ήδη χρησιμοποιήσει η Κούβα στο παρελθόν κατά της μηνιγγίτιδας Β σε παιδιά, ακόμη και βρέφη. Άρα πολύ ασφαλής και σταθερή πλατφόρμα. Για το Soberana 2 χρησιμοποιούμε την έννοια του συζευγμένου εμβολίου. Και αυτή είναι μια στρατηγική που η Κούβα χρησιμοποίησε στο παρελθόν κατά του πνευμονικού στρεπτόκοκκου. Επιπλέον η παραγωγή τους είναι φτηνή. Μπορούμε να παράγουμε αρκετά και –το σημαντικό– παραμένουν σταθερά σε θερμοκρασία δωματίου.
Πώς ξέρουμε εάν ένα εμβόλιο είναι ασφαλές;
Αυτό το βλέπουμε κυρίως στην πρώτη φάση της κλινικής δοκιμής. Ειδικά στη δεύτερη φάση ελέγχονται πραγματικά η ασφάλεια και οι πιθανότητες ισχυρών παρενεργειών ή δυσμενών επιπτώσεων. Γενικά τα εμβόλια είναι πολύ ασφαλή. Στην τρίτη φάση μετράμε την αποτελεσματικότητα και την επιτυχία. Προηγουμένως έχει γίνει δοκιμή σε ζώα και αυτό δείχνει καθαρά και ατράνταχτα τα δεδομένα ασφαλείας. Ως επιστήμονας δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι που να μη λειτουργεί σωστά στα εμβόλια, ακόμη και των ισχυρών και αλαζονικών εταιρειών όπως η Pfizer. Να θυμάστε ότι οι φαρμακευτικές δεν κάνουν μπίζνες πρωτίστως με τα εμβόλια. Εάν αύριο είχαμε εμβόλια κατά των περισσότερων μολυσματικών ασθενειών, στην πραγματικότητα θα καταστρέφαμε τις μεγάλες φαρμακευτικές.
Μπορεί μια μετάλλαξη του κορονοϊού, όπως αυτή στο Ηνωμένο Βασίλειο, να επηρεάσει τις μελέτες των εμβολίων;
Πρόκειται για πιο μεταδοτική μετάλλαξη που θα έχει αντίκτυπο στο βρετανικό σύστημα υγείας. Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει κίνδυνος για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων που έχουν σχεδιαστεί.
Τι είδους παρενέργειες παρατηρούνται;
Με βάση αναφορές από δημοσιευμένες κλινικές δοκιμές, πρόκειται συνήθως για τοπικές αντιδράσεις. Ισως λίγος πόνος και φλεγμονή στο σημείο εμβολιασμού. Πολύ σπάνια πονοκέφαλος και κλασική αλλεργική αντίδραση. Η ασπιρίνη προκαλεί περισσότερες αλλεργικές αντιδράσεις από πολλά εμβόλια. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν παρενέργειες, αλλά μοιάζουν περισσότερο με τοπικές ανεπιθύμητες αντιδράσεις.
Ποιοι πρέπει να εμβολιαστούν πρώτα σε μια χώρα;
Δεν υπάρχει συνταγή γι’ αυτό. Η εμβολιαστική στρατηγική όλων ξεκινά πρώτα από το ευάλωτο μέρος του πληθυσμού και όλους όσοι εργάζονται στο σύστημα υγείας. Ίσως και η προστασία της νεολαίας θα ήταν καλή στρατηγική, επειδή κινείται περισσότερο. Δεν έχουμε όμως πολλές δόσεις για όλους. Επομένως οι χώρες πρέπει να αποφασίσουν. Εκτιμώ ότι έχουν σπουδαίους επιδημιολόγους και εμβολιολόγους που γνωρίζουν τι πρέπει να γίνει.
Μπορεί ένα άτομο που έχει νοσήσει από Covid-19 να εμβολιαστεί;
Δεν γνωρίζουμε την απάντηση. Γι’ αυτό συνιστούμε και σε αυτά τα άτομα κάποια στιγμή να κάνουν το εμβόλιο, εάν είναι δυνατό.
Εάν κάποιος έχει εμβολιαστεί κατά της Covid-19, μπορεί να μεταδώσει τον ιό;
Αυτή είναι η ερώτηση των 100 εκατ. δολαρίων! Πραγματικά δεν γνωρίζουμε. Η εταιρεία Moderna είναι η πρώτη που δείχνει μερικά από αυτά τα δεδομένα, τα οποία είναι πραγματικά θετικά. Πιστεύουμε ότι η εξάπλωση θα αποκλειστεί από αυτά τα αντισώματα.
Πόσο θα διαρκέσει η ανοσία από το εμβόλιο; Είναι πιθανό να χορηγείται ετησίως, όπως αυτό κατά της γρίπης;
Πρέπει να δούμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Εξαρτάται από τον τύπο των εμβολίων, ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην κοινότητα και πώς θα εξελιχθεί ο ιός. Υπάρχουν όμως πιθανότητες να χρειαστούμε ενίσχυση του ανοσοποιητικού για να «θυμηθεί» ο οργανισμός την ανοσία.
Τι γίνεται με τις εγκύους ή όσες είναι σε περίοδο γαλουχίας; Τι γίνεται με τα παιδιά και τα βρέφη;
Αυτές οι κατηγορίες δεν συμπεριλαμβάνονται στις κλινικές δοκιμές φυσικά. Απ’ όσο γνωρίζουμε, τα εμβόλια είναι πολύ ασφαλή κατά την εγκυμοσύνη και τη γαλουχία. Και το ίδιο για τα παιδιά και τα βρέφη. Ωστόσο πρέπει να περιμένουμε. Αλλά ενώ τα mRNA εμβόλια και τα non-viral ποτέ δεν έχουν χρησιμοποιηθεί και δοκιμαστεί σε παιδιά, η πλατφόρμα των εμβολίων υπομονάδων που εξερευνούμε στην Κούβα είναι προσεγγίσεις που πάντα χρησιμοποιούσαμε και σε παιδιά εδώ και 15 χρόνια.
Θα είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός; Προκειμένου π.χ. να ταξιδέψει κανείς;
Δεν υπάρχει κάποια σύσταση από τον ΠΟΥ. Δεν γνωρίζω αν θα έχουμε τέτοιου είδους μοτίβο ανοσίας για να ταξιδέψουμε.
Με ποιες χώρες έχει συμφωνήσει η Κούβα να διοχετεύσει το εμβόλιο που θα παράγει;
Η ΒioCubaΡharma εξάγει εμβόλια και φάρμακα σε σχεδόν 45 χώρες, οπότε νομίζω ότι υπάρχουν ήδη συζητήσεις με τον ΠΟΥ και άλλους. Η Κούβα είναι ανοιχτή σε όλες τις χώρες, δεν υπάρχουν περιορισμοί.
Τώρα είναι απαραίτητο ένα εμβόλιο ή χρειάζεται να επικεντρωθούμε σε ένα φάρμακο;
Το εμβόλιο είναι πάντα η καλύτερη, φτηνότερη και ασφαλέστερη επιλογή. Λαμβάνετε μερικά μικρογραμμάρια μία ή δύο φορές στη ζωή σας και είστε προστατευμένοι. Για να αναπτύξουμε ένα αντιικό φάρμακο χρειαζόμαστε πολύ χρόνο και υπάρχουν πολλές ανεπιθύμητες παρενέργειες, καθημερινή θεραπεία με γραμμάρια ή χιλιοστόγραμμα χημικών ενώσεων.
Τι είδους φάρμακα χρησιμοποιεί η Κούβα για τη θεραπεία ασθενών με Covid;
Στην Κούβα το 95% των ασθενών ανάρρωσε. Τους χορηγήθηκε αγωγή από φάρμακα ανώτερου επιπέδου, μονοκλωνικά αντισώματα, ανοσορρυθμιστικά πεπτίδια.
Υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ χωρών και εταιρειών στην ανάπτυξη εμβολίων; Θα έχουν όλοι πρόσβαση;
Όταν ο Καναδάς ζητάει εννέα δόσεις ανά κάτοικο και η Pfizer απαντά καταφατικά, καταλαβαίνετε ότι είναι άδικο. Οι περισσότερες αφρικανικές χώρες θα έχουν πρόσβαση στο εμβόλιο το 2023 ή 2024. Πιστεύω ότι ο ΠΟΥ και άλλοι οργανισμοί θα φροντίσουν για μια διανομή που να είναι πιο δίκαιη. Το κουβανικό εμβόλιο επίσης θα μπορούσε να παίξει βασικό ρόλο σε αυτό.