Με τον Θωμά Γιούργα
Η θεωρία του Ωφελιμισμού στην Ηθική Φιλοσοφία είναι μία από τις τρεις σημαντικότερες κανονιστικές ηθικές θεωρίες -οι άλλες δύο είναι η (Καντιανή) Δεοντολογία και η (Αριστοτελική) Αρεταϊκή Ηθική. Σκοπός μιας κανονιστικής ηθικής θεωρίας είναι να προτείνει τον καλύτερο τρόπο ώστε να ζήσουμε μια ηθική και ευτυχισμένη ζωή. Ο Ωφελιμισμός είναι μια συνεπειοκρατική ηθική θεωρία, που σημαίνει ότι το ηθικό βάρος και η ηθική αξία εντοπίζονται στις συνέπειες των πράξεων και όχι στις καλές προθέσεις ή στο σεβασμό τον κανόνων και των δικαιωμάτων.
Άρα ένας ωφελιμιστής, γενικά μιλώντας, πιστεύει ότι για να διάγουμε μια ηθική ζωή θα πρέπει να επιλέγουμε εκείνες τις πράξεις που αυξάνουν το γενικότερο όφελος για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα παραβιάζονται τα δικαιώματα μειονοτήτων ή συγκεκριμένων ανθρώπων. Το όφελος συνήθως ταυτίζεται με την ηδονή ή την ευτυχία στις περισσότερες ωφελιμιστικές θεωρίες.
Ο «πατέρας» του Ωφελιμισμού είναι ο Τζέρεμι Μπένθαμ, ένας ιδιοφυής διανοητής, ο οποίος πίστευε ότι το καλό ταυτίζεται με την ηδονή. Άρα, μια πράξη είναι τόσο καλή όσο το συνολικό όφελος που παράγει σε ηδονή. Το φιλοσοφικό εγχείρημα του Μπένθαμ στόχευε στην ποσοτικοποίηση του «καλού», του «ηθικού» ώστε η Ηθική να γίνει περισσότερο μετρήσιμη και άρα «περισσότερο επιστήμη».
Επίσης, στόχευε στην εγκαθίδρυση των ωφελιμιστικών ιδεών οι οποίες θα οδηγούσαν στην αύξηση της συλλογικής ευτυχίας και στην μείωση του συλλογικού πόνου. Όπως σημείωνε χαρακτηριστικά ο Μπένθαμ, «…η φύση έχει θέσει τους ανθρώπους υπό την κυριαρχία δύο ισχυρών αφεντάδων, του πόνου και της ευχαρίστησης. Μόνο από αυτούς εξαρτάται τι πρέπει να κάνουμε…». Πραγματικά, η ηδονή και ο πόνος μπορεί να είναι εμπειρικά μετρήσιμες. Όταν νιώθουμε την ένταση, την προσμονή, την διάρκεια ενός πόνου ή μιας ηδονής, εκδηλώνουμε μια εμπειρική ικανότητα να μετρήσουμε, άρα και να υπολογίσουμε ποιες πράξεις θα φέρουν την μεγαλύτερη ηδονή και τον μικρότερο πόνο. Και άρα μια ικανότητα να επιλέξουμε τις «καλύτερες» πράξεις σύμφωνα με τις μετρήσεις και τους υπολογισμούς μας.
Αυτή είναι μια πολύ επιδραστική ιδέα του Τζέρεμι Μπένθαμ, δυστυχώς όμως, οι αντιρρήσεις προς την θεωρία του είναι πολλές και σχεδόν καταστροφικές. Μία από αυτές έχει εκφραστεί μέσα από ένα εξαιρετικό νοητικό πείραμα του Αμερικανού φιλοσόφου Ρόμπερτ Νόζικ.
Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια μηχανή εικονικής πραγματικότητας η οποία μπορεί να μας προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι ζούμε την ζωή τον ονείρων μας. Μία ζωή γεμάτη ηδονή, επιτυχίες, όνειρα που πραγματοποιούνται και καθόλου πόνο. Επίσης, η σύνδεση με την αυτή τη μηχανή μας προσφέρει μια ολοκληρωτική ψευδαίσθηση, επομένως, δεν έχουμε την παραμικρή υποψία ότι όλα όσα βιώνουμε δεν είναι η πραγματικότητα. Άρα, μας δίνεται η δυνατότητα να μεγιστοποιήσουμε την ψυχική, πνευματική, σωματική ηδονή και να ελαχιστοποιήσουμε τον πόνο και την οδύνη, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία ότι όλα όσα «ζούμε» είναι απλά το αποτέλεσμα ενός καλωδιωμένου εγκεφάλου. Ο μόνος όρος για να συνδεθούμε σε αυτό το αιώνιο υπερευτυχισμένο Matrix είναι ότι μετά δεν θα μπορούμε να αποσυνδεθούμε.
Εσείς θα παίρνατε την απόφαση να συνδεθείτε με αυτό το μηχάνημα; Και αν όχι, γιατί;
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον “Δρόμο”, τo Σάββατο 16.9.2017
