Του Σίμου Ανδρονίδη
«Το χρυσοποίκιλτο ξιφίδιο με πράσινα στολίδια την καρδιά ενός νέου κοριτσιού μοιάζει να πλησιάζει περιπαιχτικά. Το κυκλώνουν μύγες, ενώ ένα φωτοστέφανο τυλίγει το ταραγμένο στήθος. Το ξιφίδιο φαίνεται, ότι δεν κάνει πλάκα ενώ στο πρόσωπο της δολοφονημένης δεν υπάρχει ίχνος αστεϊσμού» (Σοχέρ Αλ Μοσάντφα, ‘Χωρίς ίχνος αστεϊσμού’)
Οι διαδηλώσεις[1] που λαμβάνουν χώρα στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, τέμνουν εγκάρσια και φέρουν την δυναμική της καθημερινότητας, προκαλούν μετατοπίσεις κοινωνικών δυνάμεων, αναπροσδιορίζουν το χώρο (πανεπιστήμιο Τεχεράνης ως έκκεντρο σημείο αναφοράς κ& ανασυγκρότησης της κινηματικής ‘κοινότητας’, επι-φέροντας την αντίδραση των κρατικών κατασταλτικών δυνάμεων, αντίδραση η οποία, επενεργώντας στο ίδιο το πρόταγμα της βίας[2], στην ιδιαίτερη θεμελιωτική ‘οντολογία’ της, έχει προκαλέσει μέχρι στιγμής αρκετούς νεκρούς και τραυματίες..
Ανα-καλώντας στη μνήμη και στο πρακτικό πεδίο τις έντονες κινητοποιήσεις του 2009, την δόμηση της δια-πάλης και των εκφάνσεων της πολιτικής αντιπαράθεσης με τον Ιρανικό ”Ισλαμικό Κρατισμό”[3], οι τωρινές κινητοποιήσεις εδράζονται πάνω στη βάση της διεκδίκησης της ίδιας της εργασίας[4] (αντιστροφή του δείκτη ανεργίας), και καλύτερων όρων παροχής της και ζωής, πάνω στη βάση διεύρυνσης των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων στο εσωτερικό του Ιρανικού, μείζονος κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού που, από την μία πλευρά εγγράφει την κεφαλαιακή συσσώρευση εντός των δικτύων του καθεστώτος, παράλληλα με αυτά και εκτός αυτών των δικτύων, ενώ, από την άλλη πλευρά σημαίνει την διαμόρφωση των όρων των ανισοτήτων & της ταξικής φτωχοποίησης, την ίδια στιγμή που αναπτύσσουν την δυναμική εναντίωσης στο Ιρανικό καθεστώς το οποίο συναρθρώνει έναν επιλεκτικό όσο και ‘σωτηριολογικό’ σιιτικό-συναισθηματικό ‘μυστικισμό’, (το προσδιοριστικό, επώνυμο και μη ‘Ιερατείο’) με την πρόσληψη και την αναπαράσταση της πολιτικής ως δυνητική κινητοποίηση, αντίληψη που η τήρηση της επαφίεται στις ‘ρίζες’ και στην ίδια την Επανάσταση του 1979 (η δυναμική του Επαναστατικού προτάγματος)..
Επιδιώκοντας να ‘ρηγματώσει’ την εικόνα της ‘ιεραρχικής ομόνοιας’, τις ‘φετιχοποιημένες’ όσο προσίδιες διαστάσεις που εγκολπώνεται την συνέχεια ως τομή, αναδεικνύοντας παράλληλα τις εσωτερικές και εξωτερικές αντινομίες και αντιθέσεις, το ‘πλήθος’ των διαδηλωτών στην Τεχεράνη και σε διάφορες πόλεις της χώρας, θέτει διερωτήσεις για την δική του αίσθηση της παροντικότητας, για τα όρια των ασκούμενων πολιτικών, εγγράφει τα χαρακτηριστικά μίας ταξικότητας-διαταξικότητας, η οποία συν-διαλέγεται και διαπερνά τον ιστορικισμό της ‘μοναδικής’ κοινωνικής τάξης, την στατική & ‘ουσιοκρατική’ πρόσληψη της ‘οπισθοδρομικής’ Ισλαμικής-σιιτικής κοινωνίας, συνυφαίνοντας την κριτική ως εννοιολογικό ‘εργαλείο” με την δια-μφισβήτηση και την διεκδίκηση..
Η επάλληλη φορά των κινητοποιήσεων ασκείται επίσης ενάντια στις όψεις της ασκούμενης πολιτικής λογοκρισίας[5], στην ανάπτυξη φαινομένων διαφθοράς στο εσωτερικό του κράτους και της κυβέρνησης, στους εξουσιαστικούς αταβισμούς που, εγγράφοντας το ιστορικό παρελθόν δεικνύουν προς το παρόν και το μέλλον, στηλιτεύοντας την πατερναλιστική αναπαράσταση του θηλυκού υποκειμένου ως ”τάξη” και ως ”σεβασμό”..
Νοηματοδοτώντας το πλαίσιο ενός πολιτικού ή ‘πολιτικοποιημένου’ σιιτισμού (η θρησκεία-θρησκειολογία ως πρότυπο λαϊκής νομιμοποίησης-συγκρότησης της έννοιας της Κοινότητας και του ‘ανήκειν’), που φθάνει έως το επίπεδο της οργάνωσης της κοινωνικής ολότητας, το Ιρανικό καθεστώς[6] ιστορικά, διαμέσου κοινωνικών- πολιτικών εντάσεων, δύναται να συστηματοποιήσει, να ανα-πλαισιώσει & να αναγάγει τον σιιτισμό σε μείζονα τομή μεταξύ έξωθεν απειλής και εμπρόθετης δράσης, σε αυτό που προσδιορίζουμε ως σύστημα μίας ασκούμενης κυβερνολογικής που ενσωματώνει τις τάσεις ενός συμβολικού-λεκτικού-πολιτικού ριζοσπαστισμού, με τον μεσσιανισμό της ‘κρυφής’ ελπίδας, τον ‘λελογισμένο’ αντιϊμπεριαλισμό Αμερικάνικης φοράς με τις μνήμες της αποικιοκρατίας (με αναφορές στην περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον Σάχη), την ή τις θεωρίες της συμμαχικής κίνησης και διαρκούς εμβάθυνσης της απεξάρτησης με την θεώρηση του πεδίου του κοινωνικού όχι ως συγκρότηση της σχέσης ‘πατέρα και υιού’ αλλά ως σχέση ‘μεγαλύτερου προς μικρότερο αδελφό’, στο πλαίσιο της διαμορφούμενης και μνημειώδους ‘Περσικότητας’..
Το κράτος που προέκυψε μετά την Επανάσταση του 1979, καθίσταται ο διαρκής ‘τόπος’ της εγγραφής & της αναπαραγωγής των πολιτικών επίδικων και των κοινωνικών-υλικών αντιφάσεων, εκεί όπου, όπως επισημαίνει η Azadech Kian-Thiebaut, σε μία εμβριθή μελέτη για την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, λειτουργεί ένας ιδιαίτερος δυϊσμός: «Η ισλαμική δημοκρατία του Ιράν στηρίζεται σε δυϊσμό: είναι και δημοκρατία και ισλαμική, κάτι που αντικατοπτρίζεται τόσο στο Σύνταγμα της όσο και στη σύνθεση των νόμιμων πολιτικών της δυνάμεων..
Αυτός ο δυϊσμός προέρχεται από τη θεϊκή και την ανθρώπινη καταγωγή της κυριαρχίας. Το πολιτικό σύστημα της ισλαμικής δημοκρατίας συνδέει τον θρησκευτικό δεσποτισμό, του οποίου η εξουσία πηγάζει από τον Θεό και εδράζεται σε αυτόν, με ένα εκλογικό μοντέλο που στηρίζεται στην πολιτική αντιπροσωπευτικότητα, συμβιβάζοντας το ιερό με το κοσμικό».[7]
Εντός του πλαισίου των δοσμένων αντιθέσεων, με έντονες αναφορές στα έκκεντρα κινήματα των πόλεων, οι κινητοποιήσεις διαμορφώνουν και αναπαραγάγουν τον δυναμισμό της πρωτεϊκής-ιστορικής φοράς, αναδεικνύουν τους όρους της κινηματικής, της ειδικής πολιτικής δια-πάλης, δεικνύοντας προς την κατεύθυνση αφενός μεν της κινηματικής συγκρότησης κοινωνικών συμμαχιών, αφετέρου δε προς την κατεύθυνση των κοινωνικών συμμαχιών-κοινωνικών μπλοκ του καθεστώτος καθώς και την δια-πάλη για την ηγεμονία στο εσωτερικό του κράτους (παραδοσιοκρατία-σταδιακά ανοίγματα προς) & του άρχοντος μπλοκ εξουσίας..
Εγγράφοντας και επανεγγράφοντας τις προσίδιες εκφάνσεις των βαθύτερων κοινωνικών αλλαγών-μετασχηματισμών που έχουν λάβει χώρα στο Ιράν ανά ιστορικές περιόδους, το κινηματικό ‘πλήθος’ καθίσταται παρεμβατικό καθότι αναφέρει την επενέργεια των δρώντων αντιθέσεων, ανθρωπογενές ως ενσώματη δι-επαφή και τριβή, ‘τεχνολογικοποιημένο’ ως άσκηση και χρησιμοποίηση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης (η χρήση των οποίων απαγορεύτηκε πλέον), κοινωνιο-πολιτισμικό καθότι ‘συν-διαλέγεται’ με την ”underground culture”, της χώρας και των μείζονων αστικών της κέντρων, μία κουλτούρα, η οποία, ενώπιον της πολιτικής-ιδεολογικής αντίληψης της σταδιακής και σταθερής ανάπτυξης (το «Ιρανικό Ισλάμ εν κινήσει»[8], αναφέρει η Azadech Kian Thiebaut), και της κοινωνίας ‘εν κινδύνω’ αναπτύσσεται θέτοντας στο επίκεντρο διακυβεύματα όπως η ‘ανέστια’ σεξουαλικότητα, η ιστορική εκ-φορά της κοσμικότητας (το ίδιο το επίδικο της θέτει η Azadech Kian Thiebaut), οι έμφυλες σχέσεις, η επικοινωνία και η πρόσληψη-επαναπρόσληψη με πολιτισμικές προκείμενες εκτός Ιράν, σε ένα περιβάλλον διαφορικότητας..
Οι διεκδικήσεις ενέχουν τις πλαισιώσεις του πολιτικού ως πράξη και πρακτική παρέμβασης, διεκδίκησης καλύτερων συνθηκών ζωής, θέτοντας την διερώτηση: ‘Ποιος ή ποιοι ωφελούνται’, από τις ασκούμενες κρατικές-κυβερνητικές πολιτικές.. Το κοινωνικό κίνημα στο Ιράν, μείζον ή έλασσον, αξιώνει μία πλαισίωση «συγκρουσιακής πολιτικής»[9], για να παραπέμψουμε στον Charles Tilly..
Αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η εξέλιξη των κινητοποιήσεων στο Ιράν, δεδομένων των εξελίξεων και της εμβάθυνσης των μετασχηματισμών που επιτελούνται στην ευρύτερη περιοχή[10], της συμφωνίας του Ιράν με τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ συν την Γερμανία, για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος με αντάλλαγμα την άρση του οικονομικού εμπάργκο, καθώς και της γεωπολιτικής σημαντικότητας της χώρας..
Οι διαδηλώσεις στο Ιράν σχετίζονται με την δυνατότητα αναπαραγωγής των όρων και των ορίων της κρατικής συναίνεσης, δια-κρατώντας και διαπερνώντας τις πλαισιώσεις διαμεσολάβησης-συνάρθρωσης κοινωνικών συμφερόντων διαμέσου της πολιτικής-κινηματικής κίνησης.. Τα επίδικα των κινητοποιήσεων εγγράφονται στην πορεία, στην διακύμανση της σχέσης μεταξύ κινηματικού & εν δυνάμει και απορριπτικού, τοπικού & υπερ-τοπικού, στην ίδια την κίνηση του Ιρανικού κεφαλαιοκρατικού σχηματισμού, ανα-καλώντας την ισχύ του ενεργήματος της πράξης που διαπερνά τους όρους των κρατικών-εξουσιαστικών πλεγμάτων και διαμεσολαβήσεων..
Στο σημερινό Ιράν, (της έκκεντρης νεότητας) η αξίωση και η ‘κουλτούρα’ της διεκδίκησης ή των διεκδικήσεων, ‘επανεφευρίσκονται’ στις τάσεις και στις όψεις αναζήτησης της εναλλακτικής, στις χωρικές και υπερ-χωρικές διαμεσολαβήσεις της επικοινωνίας, στην εντατικότητα της θεωρούμενης ‘εναντιωτικής’ έως ‘εχθρικής’ ετερότητας και στην ανάδυση μίας ευέλικτης πολιτικής που δύναται ακριβώς να διαπεράσει την πολιτική του μετασχηματιστικού ‘μέσου όρου’..
Στο Ιράν, μεταξύ της διεκδικούμενης, πρωθύστερης υποκειμενικότητας και της ιστορικής ‘τάξης του συμβολικού’, ενσκήπτει η ίδια η δυνατότητα, η τάση αναπαράστασης του πραγματικού με άλλους όρους.. Στο κρισιακό, στο διεθνοποιημένο κεφαλαιοκρατικό γίγνεσθαι, η «Εξουσία και το Κράτος, παράγουν»[11], όπως αναφέρει ο Γιώργος Βέλτσος..
Αναδεικνύοντας τις όψεις, τις πρωτεύουσες και δευτερεύουσες αντιφάσεις όσο και αντιθέσεις εντός και εκτός κράτους, τους συμψηφισμούς και τους προσδιορισμούς που προβάλλει η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν εντός της προβαλλόμενης σιιτικής κοινότητας, εντός και εκτός χώρας και της θέσης του τυπικού και άτυπου ‘ηγεμόνα’ που επιχειρεί να εκφέρει και να προβάλλει εντός αυτής της κοινότητας της κοινωνιο-θρησκειολογίας του επιτακτικού, οι διαδηλωτές, ανασημασιοδοτούν το ιδιότυπα περιπαικτικό πλαίσιο της κριτικής ενάντια και της κινηματικής-πολιτικής-ιδεολογικής άσκησης της, διαμέσου του δρόμου, ενάντια στις στρεβλώσεις του Ιρανικού κυριαρχικού προτύπου..
Ομιλώντας και για το ‘τώρα’, η Σταυρούλα Τσινόρεμα αναδεικνύει την έκταση της κριτικής μομφής: «Είναι επιτακτική η διαμόρφωση μιας κριτικής της εξουσίας σε συνδυασμό με μια κριτική του πολιτικού συστήματος. Προς αυτή την κατεύθυνση, δεν μπορούμε να πάψουμε να στοχαζόμαστε έλλογα και κριτικά τις κανονιστικές αξιώσεις της πολιτικής χωρίς να διακηρύξουμε το τέλος της. Αλλά ακόμα και αυτή η διακήρυξη είναι μια πολιτική θέση. Και φέρει μαζί της ακέραιη την ευθύνη».[12]
[1] Η ανθρωπογεωγραφία των κινητοποιήσεων είναι δυναμική.
[2] Ο Θάνος Λίποβατς, αναφέρει σχετικά με τις εγκλήσεις της βίας, της τόσο ορατής και παράλληλα ‘αόρατης’, ‘φυσικοποιούμενης’ σε ένα κοινωνιο-περιβάλλον προσλήψεων: «Η βία έχει ως στόχο την παραγωγή του «φετίχ», όπου η διαστροφική επιθυμία εκδηλώνεται μέσα από την πραγματοποίηση της ωμής φαντασίωσης παντοδυναμίας και όπου η έλλειψη πληρότητας και η παρουσία του κακού έχουν γίνει αντικείμενο απάρνησης». Βλέπε σχετικά, Λίποβατς Θάνος, ‘Τέχνη και Κριτική’, στο: Ζιώγας Γιάννης, Καραμπίνης Λεωνίδας, Σταυρακάκης Γιάννης, Χριστόπουλος Δημήτρης, (επιμ.), ‘Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα’, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 2008, σελ. 182.
[3] Οι Martin Carnoy και Manuel Kastells, τονίζουν πως, στην περίπτωση του Ιράν, η κατάληψη της εξουσίας από ένα θρησκευτικό κατά βάση κίνημα, έχει ως αποτέλεσμα το κράτος να απωλέσει την αυτονομία του έναντι της θρησκείας.. Η αξιωματική αυτή θέση, αν την προσλάβουμε ως αφορισμό για το ‘ποιόν’ της Ιρανικής Επανάστασης, παραγνωρίζει τις ευρύτερες κοινωνικές-πολιτικές δυναμικές που αναπτύχθηκαν την περίοδο της Επανάστασης του 1979, τις εντάσεις και τις συγκρούσεις, τις εγκάρσιες τομές που αναπτύχθηκαν και επέδρασαν πάνω στο πλαίσιο του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού.. Η πορεία του Ιράν μετά την επικράτηση της Επανάστασης και τις τάσεις μίας ‘θρησκειοποίησης’ των αντιθέσεων και των διαφορών, εγγράφει το σιιτικό κράτος ως ‘ενσάρκωση’ του ηθικά κανονικοποιημένου, του θρησκευτικά νομιμοποιημένου και του πολιτικά ‘κανονικού’, εκεί όπου ο σιιτισμός εγγράφει τα χαρακτηριστικά διαμόρφωσης του σε σύστημα μίας «ενισχυμένης» όσο και συστηματοποιημένης κυβερνολογικής. Βλέπε σχετικά, Carnoy Martin & Κastells Manuel, ‘Η Παγκοσμιοποίηση, η κοινωνία της γνώσης και το κράτος: Ο Πουλαντζάς στα τέλη της χιλιετίας’, στο: Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, (επιμ.), ‘Ο Νίκος Πουλαντζάς και η επικαιρότητα του έργου του’, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης/Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 2001, σελ. 414.
[4] Το σημαίνον καθίσταται η ίδια η πρόσβαση στην εργασία και για την εξειδικευμένη νέα γενιά της χώρας.. Λίγο μετά την επανεκλογή του μεταρρυθμιστή Χάσαν Ρουχανί στην προεδρία της χώρας, οι διαδηλώσεις τέμνουν το πεδίο και το περιεχόμενο των ασκούμενων κρατικών-κυβερνητικών πολιτικών, τις εκφάνσεις της διεκδίκησης πολιτικού και περισσότερο πολιτικού χώρου, τα αναπαραγόμενα δίκτυα εντός των μηχανισμών του κράτους.. Στο πλαίσιο της κοινωνικής-πολιτικής διαπάλης, της παρουσίας των κοινωνικών τάξεων-κοινωνικών δυνάμεων, της δυνατότητας διάνοιξης ‘ρωγμών’ & κοινωνικών-πολιτικών διόδων, η εκλογική-εκλογικίστικη τακτική ως κίνηση & ‘βήμα’ διαμεσολαβεί και εναλλάσσεται με τα χαρακτηριστικά της κινηματικής δράσης στο άμεσο πεδίο του κοινωνικού.
[5]Ένας από τους λόγους των τωρινών κινητοποιήσεων, είναι και η ύπαρξη και η παρουσία μορφών λογοκρισίας, προληπτικών και μη. Οι διαδηλωτές εναντιώνονται σε αυτές τις λογοκριτικές μορφές-πολιτικές από πλευράς κράτους, όπως αναφέρει η Ιρανή δικηγόρος, βραβευμένη με Νομπέλ Ειρήνης το 2003, Σιρίν Εμπάντι. Βλέπε σχετικά, ‘Η Σιρίν Εμπάντι στη «Ρεπούμπλικα»/Μπροστά στην αρχή μιας μεγάλης εξέγερσης, στο: Δημητρολόπουλος Περικλής, ‘Οι διαδηλώσεις που κλονίζουν τα θεμέλια του καθεστώτος’, Εφημερίδα ‘Τα Νέα’, 02/01/2018, σελ. 36-37. Ο Γιάννης Σταυρακάκης, σε μία ευρύτερη θεώρηση του για τις εκφάνσεις της λογοκρισίας, για την σχέση του λογοκριτικού ή των λογοκριτικών μηχανισμών (δίχως να παραγνωρίζουμε όμως και την δυναμική της υπέρβασης/χειραφέτησης), με την δυναμική κίνηση, συνάρθρωση των αντιφάσεων, για τις πλαισιώσεις σύγκλισης-απόκλισης, τονίζει την ψυχολογική-ψυχαναλυτική της διάσταση σε σχέση με την παραγωγή κοινωνικών σημάνσεων.. Αναφέρει συγκεκριμένα: «Όπως, για παράδειγμα, έχει προ πολλού επισημάνει η ψυχανάλυση, η λογοκρισία είναι συστατική του ψυχικού οργάνου και των διαφόρων μηχανισμών και περιοχών του. Το υποκείμενο δεν είναι ένα ομοιογενές και διαυγές ον του οποίου την ελεύθερη φυσική κατάσταση διαστρέφει, χειραγωγεί και περιορίζει ένας «κακός» εξωτερικός κόσμος. Μέσα από την ίδια τη διαδικασία κοινωνικής παραγωγής του εμπλέκεται στη διαλεκτική μιας σημαίνουσας εξάρτησης από τη γλώσσα και τις επιταγές του κοινωνικού δεσμού. Από την ίδια την ιδρυτική στιγμή της σύστασης του αποτελεί ήδη προϊόν αποκλεισμών, ταυτίσεων και λογοκριτικών μηχανισμών. Χωρίς «παραγωγικούς» περιορισμούς αυτού του τύπου είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να υπάρξει συγκροτημένο υποκείμενο, αλλά και οργανωμένη κοινωνία εν γένει». Βλέπε σχετικά, Σταυρακάκης Γιάννης, ‘Λογοκρισίες: Ένα αντινομικό πεδίο;’, στο, Ζιώγας Γιάννης, Καραμπίνης Λεωνίδας, Σταυρακάκης Γιάννης, Χριστόπουλος Δημήτρης…ό.π., σελ. 139.
[6] Το Ιρανικό κράτος τείνει προς την αναπλαισίωση ενός ‘φορτισμένου’ και επιθετικού αντισημιτισμού, (ιδίως την περίοδο της προεδρίας του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ), που προσιδιάζει προς την κατεύθυνση της διαρκούς υπενθύμισης της ‘επεκτατικής’ Εβραϊκότητας, φθάνοντας έως το σημείο της μη διπλωματικής αναγνώρισης του κράτους του Ισραήλ.. Ο Ιρανικός αντισημιτισμός προσδιορίζεται και διαμεσολαβείται κρατικά & ιδεολογικά. Το σιιτικό καθεστώς διαμεσολαβεί τις εκφάνσεις μίας ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας που εγγράφει και ‘προσκολλάται’ στην δυναμική του πολιτικού Περσικο-σιιτισμού ως υπόδειγμα και προβολή προς το εσωτερικό και το εξωτερικό παράλληλα, ένας Περσικο-σιιτισμός, ο οποίος, αφενός μεν διαχωρίζει το Ιράν από την λειτουργία της Αραβικής σουνικότητας έτσι όπως εκφράζεται διεθνώς, αφετέρου δε το ωθεί προς μία κίνηση περιφερειακής-γεωπολιτικής δράσης (γεωπολιτικό-πολιτικό-οικονομικό-συμφέρον) με άξονα τα διακυβεύματα που αναδύονται στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.. Η συγκεκριμένη δράση εδράζεται και πάνω στην αίσθηση της ‘γενεαλογίας’ της κοινής σιιτικής ταυτότητας, έτσι όπως ενυπάρχει σε χώρες της περιοχής..
[7] Βλέπε σχετικά, Kian Azadech Thiebaut, ‘Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν’, Μετάφραση: Τσερεζόλε Ελένη, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2006, σελ. 52.
[8] Βλέπε σχετικά, Kian Azadech Thiebaut, ‘Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν…ό.π, σελ. 9.
[9] Βλέπε σχετικά, Tilly Charles, ‘Κοινωνικά κινήματα/1768-2004’, Μετάφραση: Τσακίρης Θανάσης, Επιμέλεια: Μήτσης Χρήστος, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2007, σελ. 19.
[10] Είναι ιδιαίτερο σημαντικό στοιχείο η περιφερειακή εμπλοκή του Ιράν στη Συρία και στον Λίβανο. Επρόκειτο για την συγκρότηση ενός δυναμικού, σπειροειδούς αμαλγάματος κίνησης πολιτικών, ιδεολογιών και κοινωνικών δρώντων..
[11] Βλέπε σχετικά, Βέλτσος Γιώργος, ‘Η Αριστερά διορίζεται, στο: Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, (επιμ.)…ό.π., σελ. 214.
[12] Βλέπε σχετικά, Τσινόρεμα Σταυρούλα, ‘Δομή, αποδόμηση και εξουσία. Από το Στρουκτουραλισμό στο Μεταστρουκτουραλισμό’, στο: Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, (επιμ.)…ό.π., σελ. 172.