Συνέντευξη για το Νόστιμον Ήμαρ με τον Γιώργο Κατρούγκαλο, Συνταγματολόγο και υπ. Ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ
1. Τί σηματοδοτεί για σας η υποψηφιότητά σας με το ΣΥΡΙΖΑ για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο;
Αποφάσισα να στρατευτώ στο ευρωψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ, γιατί θεωρώ τις επικείμενες εκλογές ιστορικές. Δύο μείζονα ζητήματα θα κριθούν:
• Πρώτα από όλα το πολιτικό μέλλον της χώρας. Οι εκλογές πρέπει να στείλουν ηχηρό μήνυμα ότι δεν θέλουμε να κυβερνιόμαστε άλλο από το παλιό σύστημα εξουσίας, τον παλαιοκομματισμό και την διαπλοκή του με τις οικονομικές ελίτ.
• Δεύτερον, η απαρχή αλλαγής των συσχετισμών στην Ευρώπη.
Οι ευρωεκλογές μπορεί να αποτελέσουν σταθμό για την αναστροφή της πλημμυρίδας του νεοφιλελευθερισμού και των πολιτικών λιτότητας.
H ανατροπή στην Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για ένα ντόμινο αλλαγών στις χώρες της Ευρωπαϊκής περιφέρειας
2. Ως συνταγματολόγος, θεωρείτε ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει αναβαθμισμένο ρόλο μετά την Συνθήκη της Λισαβόνας;
Οι αρμοδιότητες του έχουν σχετικά αναβαθμισθεί, αλλά παραμένουν πολύ κατώτερες ενός εθνικού κοινοβουλίου και αυτό συμβάλλει ιδιαίτερα στην αναπαραγωγή του αδιαφανούς τρόπου λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
3. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές παραβιάσεις του Συντάγματος κατά την μνημονιακή περίοδο;
Το πλέγμα των νομοθετικών μέτρων, με τα οποία επιχειρήθηκε στη χώρα μας η επιβολή της εσωτερικής υποτίμησης και της πλήρους απορρύθμισης του εργατικού δικαίου, αποτελεί το δεύτερο «παρασύνταγμα» της ελληνικής συνταγματικής ιστορίας, στο βαθμό που προϋποθέτει αναγκαστικά τον παραμερισμό πολλών θεμελιωδών ρυθμίσεων του οικονομικού -και όχι μόνον- Συντάγματος. (Ως γνωστό, το πρώτο «παρασύνταγμα» περιλάμβανε το σύνολο των μετεμφυλιακών ρυθμίσεων κατά των ατομικών δικαιωμάτων που ήταν σε αντίθεση με Σύνταγμα του 1952, εφαρμόζονταν όμως παράλληλα με αυτό, υποτίθεται για να αποκρουστεί το φάσμα του «κομμουνιστικού κινδύνου».) Η αντισυνταγματικότητα των σχετικών ρυθμίσεων δεν είναι «σημειακή», δεν υπονομεύει δηλαδή ορισμένες μόνον πλευρές της προστασίας των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, αλλά θέτει πλέον σε αμφισβήτηση συνολικά τον χαρακτήρα της ελληνικής πολιτείας ως κοινωνικού κράτους και την παραδοσιακή προστατευτική λειτουργία του εργατικού δικαίου, ιδίως του συλλογικού.
4. Μπορεί το σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο της βίας να αντιμετωπίζεται με όρους απλής καταδίκης;
Κανείς δεν μπορεί να θεοποιεί τη βία. Πρέπει, μάλιστα, να είμαστε αμείλικτοι εχθροί της αντικοινωνικής βίας, αυτής που στρέφεται κατά των πολλών και των αδύναμων. Δεν πρέπει όμως να πέσουμε στην παγίδα να κατατάξουμε κάτω από την ίδια ονομασία, «βία», ανόμοια φαινόμενα, όπως τα μαχαιρώματα των χρυσαυγιτών, ένα γιαούρτωμα πολιτικού ή μια μαχητική διαδήλωση, που αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα, ακόμη και όταν αμφισβητεί πράξεις της εξουσίας. Η ιστορία δείχνει ότι πολλά δικαιώματα κατακτήθηκαν με την έμπρακτη αμφισβήτηση αντίθετων νόμων. Κλασικό παράδειγμα η απεργία, η οποία, στο μεγαλύτερο τμήμα του 19ου αιώνα όχι απλώς δεν αναγνωριζόταν συνταγματικά αλλά αποτελούσε ποινικό αδίκημα. Ο Μπένζαμιν γράφει σχετικά ότι το κράτος αναγνώρισε, τελικά, την απεργία ως δικαίωμα για να αντιμετωπίσει με αυτόν τον τρόπο άλλες, πιο βίαιες ενέργειες, όπως το εργοστασιακό σαμποτάζ και οι εμπρησμοί .
Στην πραγματικότητα, κάθε φορά που η κοινωνία υποστηρίζει μια πράξη αντίστασης εκτός των ορίων του νόμου και το κράτος δεν επεμβαίνει να καταστείλει την παράβαση, δημιουργείται η προϋπόθεση για την μελλοντική αναγνώριση ενός νέου κανόνα ή νέου δικαιώματος. Αυτό, βεβαίως, με την προϋπόθεση, ότι τόσο η κοινωνική πρακτική είναι διαδεδομένη και συνεχής, όσο και ότι το κράτος αποκτά σταδιακά συνείδηση ότι η αποχή αποτελεί δεσμευτική επιλογή για αυτό, όπως συνέβη, π.χ., στην περίπτωση του πανεπιστημιακού ασύλου.
5. Πως θα μπορέσει ο ΣΥΡΙΖΑ να «ηγεμονεύσει» στην Ελληνική κοινωνία, με την κατά Γκράμσι έννοια της «ηγεμονίας»;
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει γίνει πολιτικό υποκείμενο της ανατροπής, τόσο στην Ελλάδα, όσο και –δυνάμει- και στην Ευρώπη. Τα δύσκολα όμως είναι μπροστά. Οφείλει να εξειδικεύσει τις θέσεις του και, κυρίως, να αποτελέσει την κινητήρια δύναμη και την εμπροσθοφυλακή ενός δυναμικού, μαζικού λαϊκού κινήματος που θα επιβάλλει τις αναγκαίες τομές και ανατροπές.
6. Σε όλες τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου υπάρχουν κοινωνικά κινήματα αντίστασης κατά των πολιτικών λιτότητας. Ποιά θεωρείτε ότι είναι η συμβολή των κοινωνικών κινημάτων στην οικοδόμηση μιας κοινωνικής Ευρώπης; Μπορούν οι φωνές αυτές αντίστασης να θεμελιώσουν μια αντίληψη κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος κατά της λιτότητας;
Τα πολιτικά συστήματα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης βρίσκονται σε ιδιαίτερα ασταθή ισορροπία, ορισμένα δε σαφώς έχουν περάσει στη φάση της αποδόμησης τους. Και είναι λογικό, οι λαοί αντιστέκονται, έστω και ενστικτωδώς, στη βαρβαρότητα του νεοφιλελευθερισμού, στην αποδόμηση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Το πρόβλημα είναι ότι συνήθως η αμφισβήτηση αυτή εκφράζεται από ακροδεξιά κόμματα. Εδώ έγκειται η ιστορικής σημασίας συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ: μπορεί να εκφράσει την αμφισβήτηση από τα αριστερά, την μόνη πραγματική εναλλακτική λύση στις πολιτικές λιτότητας.
7. Συνιστά συνταγματική εκτροπή η τάση της κυβέρνησης να νομοθετεί με ΠΝΠ;
Τα μνημόνια δεν υπονομεύουν μόνο τα κοινωνικά δικαιώματα, αλλά πλήττουν ευθέως την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας μας. Η ιστορική εμπειρία δείχνει, άλλωστε, ότι κάθε φορά που πλήττονται τα κοινωνικά δικαιώματα, έρχεται γρήγορα και η σειρά των ατομικών. Ο λόγος είναι απλός: Όπως γράφει και ο Bourdieu, όταν αδυνατίζει το αριστερό χέρι του κράτους, αυτό που δίνει τα δικαιώματα και τις παροχές, αναγκαστικά δυναμώνει το δεξί, αυτό που κραδαίνει το κλομπ του αυταρχισμού.
Πράγματι, οι ρυθμίσεις των μνημονίων δεν έχουν απλώς θέσει εκποδών τις βασικότερες κοινωνικές εγγυήσεις του οικονομικού συντάγματος (συλλογική αυτονομία, διαιτησία, κοινωνικά δικαιώματα) αλλά έχουν σε μεγάλο βαθμό καταστήσει ανενεργούς τους κύριους θεσμούς αντιπροσώπευσης και διακυβέρνησης: Το νομοθετικό έργο διεξάγεται κυρίως με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, το Υπουργικό Συμβούλιο συνεδριάζει μία φορά το τρίμηνο, η Βουλή επικυρώνει χωρίς ουσιαστικά να συζητά «πακέτα» νομοθετικών ρυθμίσεων που συντάσσονται ερήμην της. Περισσότερες από τις μισές ερωτήσεις που κατατίθενται στο Κοινοβούλιο δεν συζητούνται, ο Πρωθυπουργός απαξιώνει να παραστεί κατά την ώρα του Πρωθυπουργού στις ερωτήσεις που απευθύνονται σε αυτόν ενώ συνήθως απέχει από τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις και ψηφοφορίες και το παράδειγμα του αρχίζουν να ακολουθούν όλο και περισσότεροι υπουργοί. H κατάπτωση του Συντάγματος συνίσταται, συνεπώς, στην πλήρη, συστηματική και απροσχημάτιστη καταστρατήγηση του, όχι μόνον από την Κυβέρνηση και την πλειοψηφία της Βουλής, αλλά, δια παραλείψεως, και από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
8. Στο βιβλίο σας το κοινωνικό κράτος της μεταβιομηχανικής εποχής παρατηρείτε ότι “η παραχώρηση κοινωνικών δικαιωμάτων και η έλευση του κράτους πρόνοιας δεν σηματοδοτούσε μια απλή πρόσθεση επιπέδων νομικής προστασίας, αλλά μία ποιοτική μεταβολή συνεπαγόμενη τη γενίκευση όλων των ελευθεριών, στο βαθμό που η εργατική τάξη έπαψε να είναι μια classe dangereuse“. Σήμερα όμως παρατηρείται μια αντιστροφή αυτής της διαδικασίας με την αναίρεση εργατικών κατακτήσεων και με τον περιορισμό της κοινωνικής προστασίας σε ένα απόλυτο minimum. Θεωρείτε ότι αυτή η διαδικασία είναι αναστρέψιμη;
Οι λαοί δεν αυτοκτονούν. Προσπαθούν, βεβαίως, να μας πείσουν ότι ο νεοφιλελευθερισμός, συνώνυμος της αναίρεσης των δικαιωμάτων, είναι μονόδρομος. Είναι προφανές γιατί. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, επειδή καταβαραθρώνουν το επίπεδο ευημερίας των εργαζομένων και διαλύουν τα πάσης φύσεως κοινωνικά δικαιώματα, είναι από τη φύση τους τόσο αποκρουστικές, που δεν μπορεί να επιλεγούν παρά μόνον ως η αναπόφευκτη οδός αποφυγής μιας ανείπωτης καταστροφής, η οποία ουδέποτε βεβαίως περιγράφεται με ακρίβεια. Το αντίθετο συμβαίνει. Καταστροφή αποτελεί η συνέχεια της δικής τους πολιτικής. Ευτυχώς, έχουμε εναλλακτική λύση: Να αναδείξουμε το ΣΥΡΙΖΑ σε δύναμη ανατροπής.