Αποστολή, Κωνσταντινούπολη: Την στιγμή που τελείωναν αυτές οι γραμμές, μία στιγμή πριν ανοίξουν τα εκλογικά κέντρα στην Τουρκία, εκφράζονταν με ιδιαίτερη ένταση ισχυροί φόβοι για τον τρόπο που θα διεξαχθούν οι εκλογές στη γειτονική χώρα και ειδικά στις νότιες περιοχές της. Οι εκτιμήσεις μιλούν για κινητοποίηση 400.000 περίπου ανδρών του στρατού και της αστυνομίας ενώ ταυτόχρονα αναφέρονται και φόβοι για παρεμπόδιση των διεθνών παρατηρητών να παρίστανται σε πολλά εκλογικά κέντρα.
Βέβαια, δεν χρειάζεται να είναι κάποιος συστηματικός παρακολουθητής των διεθνών εξελίξεων για να καταλαβαίνει πως η Τουρκία το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε μία εξαιρετικά ασταθή, κρίσιμη και ανήσυχη κατάσταση.
Oι συγκρούσεις (πόλεμος στην πραγματικότητα), που έχουν ξεσπάσει στις περιοχές του Κουρδιστάν από το περασμένο καλοκαίρι, η άνθηση των ριζοσπαστικών κινημάτων των τελευταίων χρόνων (όπως αυτή του πάρκου Gezi), οι νέες εκλογές που είναι προγραμματισμένες για την 1η του Νοέμβρη, η πρωτοφανής (για τα εκλογικά δεδομένα της αριστεράς στη σύγχρονη Τουρκία) επιτυχία του φιλοκουρδικού, αριστερού HDP τον περασμένο Ιούνη, ο τρόπος που όλα τα παραπάνω αλληλοδιαπλέκονται με την αδυναμία του Ερντογάν να συγκροτήσει πλειοψηφία στη Βουλή και –προφανώς- ο κύκλος του αίματος που άνοιξε στο Σουρούτς και στο Ντιγιάρμπακιρ και κατέληξε στην εκατόμβη νεκρών πριν από λίγες εβδομάδες στην Άγκυρα, συνθέτουν ένα εκρηκτικό, πολιτικό και κοινωνικό φόντο αυτή τη στιγμή.
Ειδικά τώρα, λίγες στιγμές πριν τις κρίσιμες εκλογές και με νωπές ακόμη τις μνήμες από το αιματηρό χτύπημα στην Άγκυρα, η κατάσταση στη γείτονα χώρα μοιάζει να ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί. Σε αυτό το πλαίσιο βρεθήκαμε στην Κωνσταντινούπολη (όπως την ονομάζουμε εμείς στην «από ‘δω» πλευρά του Αιγαίου) ή Iστανμπούλ, όπως την αποκαλούν οι 15 περίπου εκατομμύρια κάτοικοί της και ο υπόλοιπος κόσμος, η οποία, άλλωστε, μάλλον αποτελεί το σημαντικότερο κέντρο των εξελίξεων -αν και όχι την πρωτεύουσα- της Τουρκίας. Και αυτό, όπως μας είπε ένα από τα πρώτα άτομα που συναντήσαμε εκεί, η Gizem Örnek δημοσιογράφος στην αριστερή εφημερίδα Evrensel, «αφορά σχεδόν όλα όσα έχουν σημασία στη σφαίρα της κοινωνικής ζωής, τα πολιτικά κόμματα, τον επιχειρηματικό κόσμο, τα κινήματα, τον αθλητισμό και τις τέχνες».
Η επίθεση ως συμπύκνωση της αστάθειας στην Τουρκία και οι εκλογές ως σημείο μηδέν για τις εξελίξεις του επόμενου διαστήματος
Ο Ferhat Sari, δημοσιογράφος κι αυτός στο HAYAT TV (αριστερό τηλεοπτικό κανάλι από τα ελάχιστα παντουρκικής εμβέλειας που διάκεινται φιλικά προς το κουρδικό κίνημα και το οποίο διατηρεί το Κόμμα Εργασίας / EMEP), συμπληρώνει πως η πορεία στην Άγκυρα που χτυπήθηκε ως παντουρκικό κάλεσμα, είχε νομοτελειακά μεγάλη συμμετοχή και απώλειες και από τον κόσμο της Κων/πολης. «Περισσότερα από 90 λεωφορεία ξεκίνησαν από εδώ», αναφέρει, «με συνδικαλιστές, μαθητές, φοιτητές και πολιτικούς ακτιβιστές».
Τον ρωτάμε κατευθείαν αν αυτό το χτύπημα πλήττει τον Ερντογάν και συσπειρώνει μεγαλύτερη πλειοψηφία εναντίον του ή λειτουργεί ανάποδα. Προσπαθεί να μας εξηγήσει ότι η κατάσταση είναι περισσότερο πολύπλοκη: «Στην Τουρκία υπάρχει ένα εξαιρετικά οξυμένο κλίμα πόλωσης και εμφυλιακής αντιπαράθεσης εδώ και καιρό. Ο Ερντογάν έχει επενδύσει σε αυτό. Το χτύπημα στην Άγκυρα σχετίζεται με αυτό και οι εκλογές της 1η Νοέμβρη επιδιώκεται να γίνουν σε αυτό το κλίμα.» Υπήρξε και μετά το χτύπημα μας εξηγεί μεγάλο κομμάτι που σχεδόν πανηγύριζε για αυτό στα social media και τις δημόσιες συζητήσεις: «Γιατί βρέθηκαν εκεί, γιατί δεν κρατούσαν τούρκικες σημαίες», αναρωτιόντουσαν επιδεικτικά πολλοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τα θύματα της βομβιστικής επίθεσης. «Εκεί όσοι βρισκόντουσαν ήταν κούρδοι τρομοκράτες» συμπληρώνανε, όπως επισημαίνει ο Ferhat. Ο ίδιος έγινε θύμα, όπως καταμαρτυρεί, στοχοποίησης από μπλογκς και sites που πρόσκεινται στο AKP (το κόμμα του Ερντογάν) και τους εθνικιστές, ως «τρομοκράτης» με τη φωτογραφία του να κάνει τον γύρο του διαδικτύου. «Στον ποδοσφαιρικό αγώνα της εθνικής Τουρκίας με την Ισλανδία, που έγινε στο Ικόνιο λίγες μέρες μετά την επίθεση», συμπληρώνει, «έγινε κάλεσμα από τους υπεύθυνους του γηπέδου για τήρηση ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των θυμάτων. Κι όμως, μεγάλο κομμάτι του κόσμου στις κερκίδες όχι μόνο δεν τήρησε το κάλεσμα αλλά αντέδρασε με σφυρίγματα και ισλαμιστικά συνθήματα μίσους»…
Η φρίκη της επίθεσης
Ένιωσα επάνω μου αίματα. Όλοι γύρω μου πεσμένοι. Τους σκουντούσα και τους φώναζα να σηκωθούν. Δεν κουνιόταν κανείς… Έτρεξα προς ένα πάρκο. Γινόταν χαμός. Οι άνθρωποι ούρλιαζαν. Με πήραν κάποια παιδιά, μου έβγαλαν το πουκάμισο για να πλυθώ. Φοβήθηκαν μήπως είχα πληγωθεί. Προσπαθούσαν να καθαρίσουν κάτι από την πλάτη μου. Ήταν ανθρώπινη σάρκα. Ήμουν μπερδεμένος, δεν μπορούσα ακόμη να καταλάβω τι είχε συμβεί. Πήρα τηλέφωνο τη μητέρα μου και της είπα ότι είμαι καλά
Μία από τις πιο συγκλονιστικές και διαφωτιστικές μαρτυρίες για την ίδια την επίθεση είναι αυτή του Hounkiar Ozloutas. Μαθητής 17 χρονών, μπήκε στο λεωφορείο του συνδικάτου εκπαιδευτικών της περιοχής του για την Άγκυρα, μαζί με πέντε φίλους και συμμαθητές του από το ίδιο σχολείο με το δικό του. «Είμασταν πολύ χαρούμενοι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Γελούσαμε , τραγουδούσαμε, υπήρχαν πολλά πειράγματα στο λεωφορείο και όταν φτάσαμε», περιγράφει ο Hounkiar. «Δεν είδαμε καθόλου αστυνομία στο χώρο της συγκέντρωσης πράγμα που ήταν εξαιρετικά περίεργο για τις διαδηλώσεις του τελευταίου διαστήματος στην Τουρκία», σημειώνει με νόημα. Στη συνέχεια διηγείται με το πιο ψύχραιμο τρόπο εικόνες που δύσκολα μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους: «Προχωρούσαμε προς τη συγκέντρωση χαλαροί. Άκουσα μια έκρηξη. Γύρισα να δω και κατάλαβα πως κάτι κακό έγινε. Οι άνθρωποι έτρεχαν. Στη συνέχεια δεύτερη έκρηξη αυτή τη φορά πολύ κοντά. Ένιωσα επάνω μου αίματα. Όλοι γύρω μου πεσμένοι. Τους σκουντούσα και τους φώναζα να σηκωθούν. Δεν κουνιόταν κανείς… Έτρεξα προς ένα πάρκο. Γινόταν χαμός. Οι άνθρωποι ούρλιαζαν. Με πήραν κάποια παιδιά, μου έβγαλαν το πουκάμισο για να πλυθώ. Φοβήθηκαν μήπως είχα πληγωθεί. Προσπαθούσαν να καθαρίσουν κάτι από την πλάτη μου. Ήταν ανθρώπινη σάρκα. Ήμουν μπερδεμένος, δεν μπορούσα ακόμη να καταλάβω τι είχε συμβεί. Πήρα τηλέφωνο τη μητέρα μου και της είπα ότι είμαι καλά».
Η επόμενη ερώτηση γίνεται αυθόρμητα και συνοδεύεται από ένα σχεδόν αίσθημα ντροπής, μετά από όσα είχαν ακουστεί: «Θα ξανακατέβεις στην πορεία;» Η απάντηση όμως είναι αυθόρμητη και αφοπλιστική: «Στην Τουρκία ποτέ δεν κατεβαίνεις στην πορεία χωρίς καθόλου φόβο. Τώρα πια όμως, σκέφτομαι μετά από όσα είδα και έζησα, ότι δεν έχω πλέον να φοβηθώ, κάτι περισσότερο από όσα συνέβησαν εκείνη τη μέρα. Θα ξανακατέβω γιατί στην Άγκυρα χάσαμε φίλους και συντρόφους και είπαμε ότι δώσαμε μια υπόσχεση σε αυτούς, να συνεχίσουμε ότι δεν μας άφησαν να τελειώσουμε εκείνη τη μέρα…
Το τουρκικό κράτος και η επίθεση
Πώς μπορεί οι βομβιστές να χτυπάνε σε τόσο καίρια σημεία και χρονικά διαστήματα όπως έγινε και στο Σουρούτς και στην Άγκυρα, χωρίς να έχουν σχέσεις με την ίδια την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες
Ο Fatih Polat, διευθυντής της αριστερής εφημερίδας Evrensel, μας υποδέχεται στα γραφεία της εφημερίδας, στην είσοδο της οποίας είναι ιδιαίτερα εμφανή τα μέτρα ασφαλείας που παίρνουν πλέον οι υπεύθυνοι για τη φύλαξή τους. Τον ρωτάμε για τις εκλογές και το χτύπημα και μας μιλάει για την ανελευθερία και τη λογοκρισία που επικρατεί από το καθεστώς Ερντογάν στα μέσα ενημέρωσης: «Με δικαστική απόφαση απαγορεύτηκε στον Τύπο να αναφέρεται στην επίθεση». Την ίδια στιγμή μας δείχνει το πρωτοσέλιδο της ημέρας στην εφημερίδα που διευθύνει με τίτλο «Δεν αναγνωρίζουμε την απαγόρευση. Δεν θα σιωπήσουμε». Υπάρχουν κι άλλες εφημερίδες -και όχι μόνο αριστερές- που σπάσανε στην πράξη την απαγόρευση όπως η Χουριέτ και η Cumhuriet», μας λέει. Δείγμα της περαιτέρω όξυνσης της αστάθειας και του κενού νομιμοποίησης μιας κατά τα άλλα πανίσχυρης -σε επίπεδο μηχανισμών- κυβέρνησης, όπου ακόμη και παραδοσιακές «συστημικές» και κεντροδεξιές εφημερίδες στρέφονται εναντίον της.
Στη συνέχεια ο Fatih επιμένει στις σχέσεις του κράτους και της αστυνομίας με την επίθεση. «Πως μπορεί οι βομβιστές να χτυπάνε σε τόσο καίρια σημεία και χρονικά διαστήματα όπως έγινε και στο Σουρούτς και στην Άγκυρα, χωρίς να έχουν σχέσεις με την ίδια την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες», αναρωτιέται. Μας δείχνει δημοσιεύματα με λίστα 21 υποψήφιων καμικάζι -πριν την επίθεση- τους οποίους γνώριζε η αστυνομία και εντός της οποίας βρίσκονταν και οι δύο βομβιστές της Άγκυρας. Μας δείχνει μάλιστα και δημοσιεύματα όπου αναφέρεται πως η μητέρα και συγγενείς ενός εκ των δύο βομβιστών (του Omer Deniz Dundar) είχαν καταγγείλει στην τοπική αστυνομία και στο δημαρχείο της πόλης Adiyaman πως ο γιος τους είναι καμικάζι, ζητώντας τη σύλληψή του, αφού φοβόντουσαν για τη ζωή του. Ενώ, ο αδερφός του έτερου βομβιστή (Yunus Emre Alagöz) θεωρείται ύποπτος και για την επίθεση μέσα στο καλοκαίρι στο Σουρούτς. «Η αστυνομία δεν έκανε τίποτα παρόλες αυτές τις πληροφορίες», τονίζει ο Fatih, ενώ ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Νταβούτολου απαντώντας σε τέτοιες καταγγελίες, είπε πως «η Τουρκία είναι δημοκρατικό κράτος και δεν μπορεί να συλλάβει έναν υποψήφιο καμικάζι εκ των προτέρων, παρά μόνο αν προσπαθήσει να υλοποιήσει κάποια επίθεση…»
«Θρηνούμε αλλά δεν φοβόμαστε»
Το κτήριο του TMMOB, του συνδικάτου των μηχανικών (ένα από τα τέσσερα που καλούσαν στην Άγκυρα) θα αποτελέσει την επόμενη στάση μας. Βρίσκεται στην περιοχή Beyoğlu, μία από τις πιο κεντρικές και εμπορικές περιοχές της Κωνσταντινούπολης. Στους δρόμους και έξω από τα μαγαζιά βλέπει κανείς παντού αφίσες που αναγράφουν: «Ντροπή για την Άγκυρα! Η ειρήνη θα νικήσει». Τις υπογράφουν εργαζόμενοι στα καταστήματα της περιοχής. Στο κτήριο των μηχανικών, πέρα από τις αφίσες της αιματοβαμένης επίθεσης, που έχουν μείνει στην είσοδο, σαν υπενθύμιση όλων όσων έγιναν, ένα μεγάλο πανό κρέμεται από ψηλά. Αναγράφει το σύνθημα των συγκεντρώσεων που θα γίνονταν την επόμενη μέρα σε όλη την Τουρκία -μία εβδομάδα μετά την επίθεση: «Θρηνούμε , αλλά δεν φοβόμαστε». Εκεί συναντήσαμε τον Bülent Kepenek. Είναι δάσκαλος, συμμετέχει στο συνδικάτο Egitim Sen και στην ομοσπονδία KESK. Η συζήτησή μας διακόπτεται ξαφνικά από πορεία στους δρόμους της συνοικίας. Φωνάζουν συνθήματα κατά του Ερντογάν, για την επίθεση και την ειρήνη. Ο κόσμος χειροκροτεί. “Είναι αυτοί που υπογράφουν και τις αφίσες στα μαγαζιά”, μου λέει ο Bulent.
Η είσοδος και το πανό στο κτήριο του συνδικάτου των μηχανικών:
«Αν κερδίζει ο φόβος μετά την επίθεση», αυτό είναι το πρώτο πράγμα που τον ρωτάμε. Ο ίδιος χαμογελάει αρκετά, στο πρόσωπό του αποτυπώνεται όμως γρήγορα και η απάντηση που δίνει για τα όσα συμβαίνουν: «Φοβήθηκε ο κόσμος αλλά ταυτόχρονα κινητοποιήθηκε. Ειδικά τις πρώτες στιγμές, την πρώτη μέρα μετά την επίθεση, στη διαδήλωση και στην απεργία υπήρχε μεγάλη συμμετοχή. Την δεύτερη μέρα όταν η πορεία απαγορεύτηκε επίσημα, ο κόσμος λιγόστεψε. Κι αυτό γιατί είμαστε σε κρίσιμη στιγμή», απαντάει σχεδόν αντανακλαστικά. Μου εξηγεί πως ο κόσμος καταλαβαίνει ότι η Τουρκία πλέον ζει στα αλήθεια κάτι σαν εμφύλιο και δικαιολογημένα μετράει πιο προσεκτικά τις επιλογές του. Όμως, συνεχίζει: «με το χτύπημα έγινε ακόμη πιο φανερό σε μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού, ότι ο Ερντογάν και η “αυλή” του, δεν είναι επικίνδυνοι μόνο για κάποιους Κούρδους και “τρομοκράτες” κάπου μακριά στα ανατολικά της χώρας. Πολύς κόσμος κατάλαβε ότι ο πόλεμος τον αγγίζει κι αυτόν, δηλώνει το παρόν εδώ, στην Άγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη, στις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας», συμπληρώνει ο Bulent.
Το επόμενο πρωί, πριν τη συγκέντρωση που πραγματοποιείται ταυτόχρονα σε όλες τις πόλεις της Τουρκίας, λαμβάνει χώρα συνάντηση της ελληνικής αντιπροσωπείας από την Ελλάδα (ΝΑΡ/ ΑΝΤΑΡΣΥΑ και συνδικαλιστές) με εκπροσώπους της ομοσπονδίας KESK και του συνδικάτου Egitim Sen. Στην αίθουσα του συνδικάτου παντού φωτογραφίες νεκρών. Σε περίοπτη θέση η φωτογραφία του Ata Önder Atabay, δασκάλου από την Κωνσταντινούπολη που εξέπνευσε μόλις την προηγούμενη μέρα, σχεδόν μία εβδομάδα μετά την επίθεση. Εκεί αλλά και κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης μιλάμε με ακόμη δύο εκπαιδευτικούς που πήραν μέρος στην διαδήλωση της Άγκυρας.
Ο Eren Yildirim κρατούσε το πανό του μπλοκ των εκπαιδευτικών της Κωνσταντινούπολης τη στιγμή που έσκασε η δεύτερη βόμβα πολύ κοντά σε αυτό. Πιστεύει ότι οι αριστερές οργανώσεις και τα σωματεία προσπαθούν να υπάρξει ένα κλίμα κινητοποίησης ενάντια στο φόβο αλλά ότι αυτό δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Το κράτος ήθελε να στοχοποιήσει την αριστερά και το κίνημα ειρήνης και να εμπεδώσει στον κόσμο το αίσθημα ότι αν συμμετέχει σε τέτοιες διαδικασίες κινδυνεύει. Υπάρχουν διάφορες ειδήσεις που εντείνουν αυτό το κλίμα. Ο Eren αναφέρει ως παράδειγμα την είδηση που είχαμε μάθει πριν λίγα λεπτά, ότι η αμερικάνικη πρεσβεία στην Τουρκία εξέδωσε ανακοίνωση λίγο πριν τις συγκεντρώσεις που προτρέπει τους υπηκόους των ΗΠΑ να αποφύγουν τους χώρους όπου αυτές θα πραγματοποιηθούν και άλλους χώρους μαζικής συνάθροισης όπως η Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη, «υπό τον φόβο πραγματοποίησης νέας επίθεσης».
Από τη συνάντηση της ελληνικής αντιπροσωπείας με τούρκους συνδικαλιστές. Στην αίθουσα του συνδικάτου Egitim Sen παντού φωτογραφίες των νεκρών. Σε περίοπτη θέση η φωτογραφία του τελευταίου μέλους του σωματείου, Ata Önder Atabay που κατέληξε μία εβδομάδα μετά την επίθεση:
Ο Mert Βüyükkarabacak, επίσης εκπαιδευτικός και μέλος της αριστερής οργάνωσης SODAP που συμμετέχει στο HDP θέλει να μιλήσει για τη σχέση του κράτους με την επίθεση: «Η αστυνομία παρενοχλεί, επιτίθεται, σχεδόν απαγορεύει άτυπα και τυπικά κάθε πορεία το τελευταίο διάστημα στην Τουρκία. Εκείνη τη μέρα μέχρι την ώρα της επίθεσης ήταν άφαντη. Εμφανίστηκε όμως αμέσως μετά και επιτέθηκε στους διαδηλωτές που είχαν μόλις πριν λίγο δεχτεί το χτύπημα». Τον ρωτάμε για τις εκλογές. Επαναλαμβάνει κάτι που λένε πολλοί από όσους μιλάμε εκεί: «Μέχρι την τελευταία στιγμή κανείς δεν θα μπορεί να σου κάνει ασφαλή εκτίμηση για τις εκλογές, ούτε καν για το …ότι θα γίνουν! Ο Ερντογάν που έχει σαφώς και εκλογική δύναμη, έχει αποδείξει ότι θέλει να τις κερδίσει πάση θυσία και να έχει πλειοψηφία αυτή τη φορά. Αυτή τη στιγμή στις νότιες περιοχές διεξάγεται πόλεμος. Σε όλη τη χώρα διεξάγονται επιθέσεις σε δημοσιογράφους και πολιτικούς αγωνιστές. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί την εγκυρότητα ή και την ίδια την διεξαγωγή τους;» , συμπληρώνει.
Με την εκτίμηση αυτή δείχνει να συμφωνεί και η Ayşe Erdem, μία από τους δύο επικεφαλείς του HDP στην Κωνσταντινούπολη (σχεδόν σε όλες τις σημαντικές στελεχιακές θέσεις το HDP υιοθετεί την υποχρεωτική «συμπροεδρία» από έναν άντρα και μία γυναίκα). Τη συναντήσαμε στην συνοικία Ταρλάμπασι, πολύ κοντά στους τουριστικούς προορισμούς της Πόλης, που όμως με τα στενά φτωχικά δρομάκια της δεν μοιάζει σχεδόν καθόλου μαζί τους. Πέρα από τα κεντρικά γραφεία του HDP και μαζί με τα πολλά σημαιάκια του κόμματος που στολίζουν τους γύρω δρόμους, στο Ταρλάμπασι, μια παλιά γειτονιά των Ελλήνων – ή Ρωμιών- της Κωνσταντινούπολης, συνωστίζονται φτωχοί κούρδοι και τσιγγάνοι, χρήστες και διακινητές ναρκωτικών, μέλη και ομάδες όλου σχεδόν του φάσματος του κουρδικού κινήματος και της άκρας αριστεράς, αλλά και πόρνες, τρανσέξουαλ κλπ που μπορούν λόγω της εγγύτητας με τις τουριστικές περιοχές και την Ταξίμ, να έχουν εύκολη πρόσβαση στους χώρους που δουλεύουν. Στους δρόμους, ξυπόλητα παιδάκια, σκουπίδια και συνθήματα αριστερών και κούρδικων οργανώσεων όπως το PKK και το DHKP-C.
Κάθε μέρα σε κηδείες
«Δεν είναι μια φυσιολογική προεκλογική περίοδος αυτή που διανύουμε», μας λέει η Ayşe. «Σχεδόν κάθε μέρα πηγαίνω σε μία κηδεία. Μόλις χτες βρέθηκα σε ακόμη μία κηδεία στην Κωνσταντινούπολη». Την ρωτάμε αν οξύνεται η οργή στις τάξεις του κουρδικού λαού και των αριστερών / δημοκρατών. «Υπάρχει μεγάλη οργή», μας απαντάει. «Η οποία κυρίως εκφράζεται στις κηδείες. Ο λαός μας προσπαθεί να μείνει συγκρατημένος. Οι ίδιοι άνθρωποι εκφράζονται διαφορετικά στις κηδείες και διαφορετικά στις προεκλογικές δραστηριότητες όπου επιχειρείται “να μην πέσει λάδι στη φωτιά”. Όμως ο κόσμος ξεχειλίζει από τον πόνο». Τη ρωτάμε ξανά για τις εκλογές, το HDP και αν μπορούν να κάνουν κάποια εκτίμηση. Μας λέει ότι η ίδια δεν προέρχεται από κάποιο κούρδικο κόμμα. Ήταν ακτιβίστρια οικολόγος και μέλος του κόμματος των «Πράσινων» που συμμετέχει πλέον στο HDP. «Έχουν γίνει πολλά που έφεραν κοντά ανθρώπους που μέχρι πρότινος δεν ήταν εύκολο να συνεργαστούν. Και όχι μόνο όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα στη Συρία, στη Ροζάβα και στο νότο της Τουρκίας. Αλλά και όσα συνέβησαν με τα κινήματα στην Τουρκία». Στέκεται ιδιαίτερα στο κίνημα του Gezi: «Εκεί, εμείς ως οικολόγοι είχαμε ιδιαίτερη κινητοποίηση εξ αρχής. Όμως το κίνημα, απέναντι και στην καταστολή από ένα σημείο και μετά, πλαισιώθηκε από πολύ και διαφορετικό κόσμο, που καταλάβαινε πλέον ότι δεν είναι μόνο οι «τρομοκράτες» που βρίσκονται στο στόχαστρο του κράτους. Έτσι έγινε δυνατή μια καινούρια ενότητα, αποτέλεσμα αυτής είναι και το HDP», μας λέει. Για τις εκλογές απαντάει πως είναι δύσκολο να γίνει σαφής εκτίμηση: «Κατ’ αρχήν θα πρέπει να δούμε πως και αν θα γίνουν. Μέχρι την τελευταία στιγμή, τίποτε δεν είναι σίγουρο. Στο νότο υπάρχουν ολόκληρες περιοχές που βρίσκονται ουσιαστικά υπό καθεστώς πολιορκίας με τον στρατό να φέρεται ως κατοχική δύναμη…»
Η σχέση του Ερντογάν με τους ισχυρούς της Τουρκίας
Ο Kamil Tekin Sürek είναι δικηγόρος και υπεύθυνος του τμήματος διεθνών σχέσεων του EMEP. Μιας ιστορικής και δυναμικής για την τούρκικη και κούρδικη αριστερά οργάνωσης. Αρχικά το EMEP συμμετείχε στις διεργασίες για την δημιουργία του HDP, αλλά στη συνέχεια αποχώρησε. Συνεργάζεται όμως ανοιχτά μαζί τους και στις προηγούμενες εκλογές συμμετείχε στις εκλογικές του λίστες, εκλέγοντας στο κοινοβούλιο τον Levent Tuzel. Στις επερχόμενες εκλογές στηρίζει το HDP σε επίπεδο ψήφου, όμως δεν συμμετέχει στις εκλογικές του λίστες. Ο Kamil μας μιλάει για την σχεση του Ερντογάν με τους οικονομικά ισχυρούς στην Τουρκια εν’ όψει και των επερχόμενων εκλογών. «Ο Ερντογάν δεν απολαμβάνει την πλήρη στήριξη όλου του φάσματος της αστικής τάξης της Τουρκίας», μας εξηγεί. Φυσικά το σύνολο των ισχυρών της Τουρκίας έχει επενδύσει και αποδεχτεί το δόγμα της ισχυρής Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης στην περιοχή. Γι αυτό και ο ιδιαίτερος τρόπος που ο Ερντογάν το εξέφρασε όλο αυτό το διάστημα, έβρισκε τους περισσότερους σύμφωνους. Υπάρχουν σημαντικά κομμάτια όμως πλέον που πιστεύουν ότι ο Ερντογάν το παρακάνει με τη στροφή προς την ανατολή, τον αραβικό κόσμο και τους ισλαμιστές και θέτει σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους, που εν πολλοίς είναι συνδεδεμένα με τη Δύση. Αντίστοιχα όμως υπάρχουν οικονομικές δυνάμεις περισσότερο συνδεδεμένες με το κράτος και το σύστημα εξουσίας του Ερντογάν, που έχουν επενδύσει έντονα στην αποσταθεροποίηση της Συρίας, τις υποδομές πετρελαίου εκεί, το ρόλο της Τουρκίας ως ηγέτιδας ισλαμιστικής δύναμης κλπ. Σε αυτό το πολύ εύθραυστο πεδίο πάντω,ς ο Kamil πιστεύει πως ήδη υπάρχουν σενάρια για την επόμενη μέρα χωρίς …Ερντογάν. Είτε αυτά περιλαμβάνουν σενάρια συγκυβέρνησης με του κεμαλιστές ή τους εθνικιστές, είτε ακόμη και αλλαγή ηγεσίας μέσα στο AKP, με τον Abdullah Gül (πρώην Πρόεδρος και Πρωθυπουργός της Τουρκικής Δημοκρατίας) να θεωρείται από πολλούς κατάλληλος να ηγηθεί. Παρόλα αυτά, τονίζει ο Kamil, όλα τα σενάρια που προβλέπουν ή επιδιώκουν εξασθένηση της δύναμης του Ερντονάν και του συστήματος γύρω από αυτόν, τον βρίσκουν παθιασμένα αντίθετο, ακόμη και με όρους επιβίωσης, «αφού κινδυνεύει αν …εκθρονιστεί, ακόμη και να διωχθεί ή να φυλακιστεί.»
Ο Kamil μας μιλάει και για τις διαδικασίες των συνεργασιών ανάμεσα στις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις: «Ήδη από την επομένη των εκλογών αλλά και πριν από αυτές με τη στάση της τούρκικου κράτος στο Κομπάνι και τα νότια της Τουρκίας είχε γίνει εμφανής η ανάγκη δημιουργίας ενός μπλοκ υπέρ της ειρήνης. Μετά τις εκλογές αυτό πραγματοποιήθηκε. Το Baris Bloku (μπλόκο της ειρήνης) αποτελεί ένα μέτωπο, μια καμπάνια στην οποία συμμετέχουν συνδικάτα, οργανώσεις της αριστεράς, ακόμη και μειοψηφικές μερίδες του κεμαλικού κόμματος (CHP). Στην ουσία και η πορεία της Άγκυρας ήταν κατά βάση αποτέλεσμα μιας τέτοιας λογικής.»
Μία από τις τελευταίες συζητήσεις είχε και το πιο έντονο …«ελληνικό» ενδιαφέρον. Την κάναμε με τον Στέφο Μπενλισόι, γεννημένο στην Κωνσταντινούπολη και έναν από τους λίγους εναπομείναντες «Ρωμιούς», που με την οικογένεια του παρέμεινε εκεί και μετά τα επεισόδια του 1955. Ο Στέφος εργάζεται ως καθηγητής Ιστορίας σε πολυτεχνική πανεπιστημιακή σχολή της Κωνσταντινούπολης και βρέθηκε στην πορεία της Άγκυρας, ενώ συμμετέχει και στην αριστερή οργάνωση Başlangıç («Ξεκινώντας»).
Διηγείται κατ’ αρχήν τις στιγμές μετά την επίθεση και ως την επόμενη μέρα που έμεινε στην Άγκυρα: «Κυρίως πηγαίναμε από νοσοκομείο σε νοσοκομείο, μέχρι και στα νεκροτομεία για να συνδράμουμε ανθρώπους που προσπαθούσανε να βρουν και να βοηθήσουν τους δικούς τους, τους συγγενείς, τους φίλους ή τους συναδέλφους τους». Μας εξηγεί έτσι, ότι συμμετείχε στην προσπάθεια μιας ομάδας εργατών ορυχείων να βοηθήσουν συναδέλφους τους που είχαν χτυπηθεί. Για τον Στέφο αυτή η επίθεση είναι σημείο τομής για την Τουρκία και ειδικά για την Αριστερά στη γειτονική χώρα: «Οι εικόνες που μεταδόθηκαν κυρίως από τα κοινωνικά δίκτυα είναι πρωτοφανείς. Ο αριθμός των απωλειών επίσης. Πιστεύω ότι για την αριστερά, μετά την επίθεση, ισχύει αυτό που ονομάζεται στην ιατρική επιστήμη “διαταραχή μετατραυματικού στρες”. Φαίνεται και από το προφίλ των θυμάτων ότι τα χτυπήματα του ISIS, με τη σαφή υποβοήθηση του βαθέως κράτους της Τουρκίας, έχουν σαφώς επιλεγμένους στόχους: τους Κούρδους, την αριστερά, τα κοινωνικά ακροατήρια των λαϊκών στρωμάτων που αυτή θέλει να εκφράσει και τις πρακτικές της. Επομένως, μπορεί ο φόβος που δημιουργείται, να λειτουργεί με έναν πιο βαθύ τρόπο. Το μήνυμα είναι ότι απειλείσαι μόνο στο βαθμό που θα εμπλακείς με αυτές τις διαδικασίες, αυτούς τους χώρους και τα κινήματα. Αν καθίσεις ήσυχος στο σπίτι σου και ακολουθήσεις μια κανονικότητα μάλλον δεν θα βρεθείς ποτέ στο στόχαστρο των τζιχαντιστών. Αυτό σε ένα βαθμό φέρνει κάποια αποτελέσματα και αυτό είναι το σοκ που θα πρέπει να ξεπεράσει η αριστερά.
Τον ρωτάμε για το πώς αυτή η νέα κατάσταση αποτυπώνεται στην καθημερινότητα των ανθρώπων στις μεγάλες πόλεις. «‘Έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα πανικού αυτές τις μέρες, άνθρωποι που πανικοβλήθηκαν εσφαλμένα και πίστεψαν ότι κάποιος είναι “ύποπτος” και πιθανόν βομβιστής, σε σταθμούς τρένων και μετρό και στην Άγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη. Όμως νομίζω, όπως είπα και πριν, ότι οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές συνεχίζουν τη ζωή τους. Θα σκεφτούν όμως διπλά και τριπλά την πιθανότητα να συμμετάσχουν σε μία πορεία ή δράση αντιπολίτευσης. Αυτό ταυτόχρονα αποτελεί σημάδι και της πιο βαθιάς συνειδητοποίησης για το τι πραγματικά συμβαίνει πλέον στην Τουρκία από πολύ κόσμο. Γι αυτό και αυτή επίθεση είναι, και από “ποσοτική” και από “ποιοτική” σκοπιά, τομή για ολόκληρη την τουρκική κοινωνία. Οι προηγούμενες επιθέσεις αποτελούσαν προοίμιο και ήταν επίσης σοκαριστικές, αλλά δεν σηματοδότησαν το ίδιο με την Άγκυρα. Το Ντιγιάρμπακιρ είναι η κοιτίδα των κούρδικων περιοχών και το Σουρούτς μια ανάσα από το Κομπάνι. Φαντάζουν μακριά και μπορεί να φαίνεται και λίγο – πολύ πιο λογικό να συμβαίνουν τέτοια πράγματα σε αυτά τα -έτσι κι αλλιώς- ταραγμένα σημεία της τούρκικης επικράτειας. Τώρα, μετά την Άγκυρα, ο κόσμος καταλαβαίνει ότι ο πόλεμος είναι πραγματικότητα και μέσα στην καρδιά της Τουρκίας. Το ζητούμενο είναι το ποια θα είναι η αντίδραση σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.»
Η τελευταία ερώτηση είναι για το πώς πιστεύει ότι όλα αυτά θα αποτυπωθούν στις εκλογές. «Οι εκλογές ήταν πάντα στο επίκεντρο αυτών των σχεδιασμών που έλαβαν χώρα. Πολλοί φοβούνται και δικαιολογημένα ότι μέχρι την τελευταία στιγμή μπορεί και να μη γίνουν στο φόντο κάποιας περαιτέρω όξυνσης της κατάστασης. Εγώ εκτιμώ ότι τελικά θα γίνουν, όμως το ζήτημα είναι το σε ποιες συνθήκες θα συμβεί αυτό. Η κλίκα του Ερντογάν προσπαθεί να επιβάλλει στο νότο μία κατάσταση χάους με ολόκληρες περιοχές να βρίσκονται ουσιαστικά σε συνθήκες στρατιωτικού καθεστώτος και τα εκλογικά κέντρα να στήνονται σε στρατώνες. Ισλαμιστικά κέντρα διακινούν φήμες για επικείμενη επίθεση στον ηγέτη του HDP, Demirtas. Τέτοιες συνθήκες διεξαγωγής εκλογών προοικονομούν ακόμη περαιτέρω βάθεμα της πολιτικής κρίσης στην Τουρκία» συμπληρώνει ο Στέφος…
Οι τελευταίες εικόνες από την Κωνσταντινούπολη είναι στα πλαίσια μίας από τις διαδρομές που κάνουμε με ταξί. Από το ραδιόφωνο ακούγονται ήχοι πυροβολισμών και εκρήξεων και στη συνέχεια η -σε επικό τόνο- φωνή του παρουσιαστή. Ο Eren Bozbaş είναι ένας από τους ανθρώπους που μας συνοδεύουν καθόλη την παραμονή μας εκεί. Είναι μουσικός και κινηματογραφιστής. Επίσης είναι μέλος του EMEP και περήφανος για τον πατέρα του -ανθρακωρύχο από την πόλη των εργατών ορυχείων, Zonguldak . Δεν δείχνει απορημένος με αυτό που ακούμε. «Μεταδίδουν τα νέα από τις συγκρούσεις τα νότια» μας εξηγεί. «Ο εκφωνητής μιλάει για τους “μάρτυρες στρατιώτες του τούρκικου στρατού”, που θυσιάζονται στη μάχη ενάντια στους τρομοκράτες. Τα μεγάλα Μέσα στην Τουρκία ποτέ δεν αναφέρονται ούτε δείχνουν εικόνες από τις απώλειες των Κούρδων λόγω των επιχειρήσεων του τούρκικου στρατού. Δείχνουν μόνο τις κηδείες των νεκρών στρατιωτών και μιλούν για τρομοκράτες.»
Την ίδια στιγμή περνάμε έξω από ακόμη ένα σημείο κτηρίου γραφείων του HDP, με τα χαρακτηριστικά πολύχρωμα σημαιάκια να ξεκινούν από την οροφή του και να σκεπάζουν τους δρόμους γύρω από αυτό. «Υπάρχουν περιοχές στην Κωνσταντινούπολη που να διακοσμούνται “ανάποδα” με τα σύμβολα των τζιχαντιστών», είναι η ερώτηση που προκύτει αφελώς. Η απάντηση είναι καταφατική. «Υπάρχουν γειτονιές στο ανατολικό κομμάτι, στέκια και μαγαζιά που έχουν εμφανή τα σύμβολα των ισλαμιστών και οργανώσεων που συνδέονται με αυτούς στην Τουρκία. Η δράση τους στην τουρκική επικράτεια είναι εδώ και πολύ καιρό δημόσια και απροκάλυπτη». Μια πραγματική εικόνα εμφυλίου με περιοχές στην ίδια πόλη όπου χρωματίζονται αντιθετικά από θανάσιμους αντιπάλους.
Κωνσταντινούπολη, Ταρλάμπασι: Πέρα από τα κεντρικά γραφεία του HDP, μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και ταυτόχρονα φτωχές συνοικίες της πόλης:
Λίγες μέρες μετά, στην Ελλάδα γίνεται γνωστός ο θάνατος αγγλίδας δημοσιογράφου, που στα πλαίσια ταξιδιού της προς τις περιοχές του Κουρδιστάν βρέθηκε κρεμασμένη με τα κορδόνια των παπουτσιών της σε τουαλέτες του αεροδρομίου «Ατατούρκ». Λίγο αργότερα γίνεται γνωστός και ο θάνατος γυναίκας αλεβίτικης καταγωγής κατά τη διάρκεια αντιτρομοκρατικής αστυνομικής επιχείρησης λίγες μέρες πριν τις εκλογές στη συνοικία Σαριγιέρ στην Κωνσταντινούπολη. Επιπροσθέτως η αστυνομία καταλαμβάνει τηλεοπτικά κανάλια που θεωρούνται αντιπολίτευση -αν και τοποθετούνται στον ισλαμικό χώρο- και τα οποία έχουν όντως άρει την υποστήριξη τους στον Ερντογάν.
Το συμπέρασμα δεν επιδέχεται πολλών αμφιβολιών: Η Τουρκία συνεχίζει να βαδίζει ολοένα και πιο έντονα στα πρόθυρα μιας αντιπαράθεσης με εμφυλιοπολεμικά χαρακτηριστικά, αν δεν βρίσκεται ήδη εντός της. Και αυτό συμβαίνει στο πλαίσιο μιας γενικότερης αποσταθεροποίησης στην ευρύτερη γειτονιά μας. Η Αριστερά και τα κινήματα φαίνονται να βγαίνουν αποφασιστικά από το πολυετές περιθώριο της προηγούμενης περιόδου, όπως αντίστοιχα αποφασιστικά λειτουργούν και οι φύσει και θέσει αντίπαλοί τους. Η περαιτέρω όξυνση μπορεί να θεωρείται ήδη αναμενόμενη. Αυτό που μένει να δούμε είναι η δυνατότητα ενός θετικότερου προσήμου εντός αυτής. Το παράδειγμα της Ροζάβα, το Μπλόκο της Ειρήνης, το HDP, το ΕΜΕP, το Gezi, η ανθεκτικότητα και η μαχητικότητα ανθρώπων που βρίσκονται στο στόχαστρο απλά επειδή υπάρχουν, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις μίας τέτοιας πιθανότητας, που αξίζει να σημειωθούν να ερευνηθούν και να ενταθούν. Αποτελούν επίσης και τις μόνες ελπιδοφόρες εικόνες εντός μιας -εκ των πραγμάτων- ζοφερής κατάστασης.
Οι παρακάτω φωτογραφίες από την συγκέντρωση μία εβδομάδα μετά την βομβιστική επίθεση στην Άγκυρα. Κεντρικά συνθήματα: «Γνωρίζουμε τον δολοφόνο, Θα λογοδοτήσει» και «Δολοφόνε Ερντογάν». Παντού φωτογραφίες των νεκρών και μαύρα ρούχα. Εντυπωσιακή η περιφρούρηση των σωματείων και του «Μπλόκου της Ειρήνης» και έλεγχος σε όσους εισέρχονται στο χώρο της συγκέντρωσης ακόμη και με ανιχνευτές μετάλλου. Εντυπωσιακό και το κοντράστ της περιφρούρησης με την αστυνομία που βρίσκεται σε απόσταση ελάχιστων μέτρων με το χέρι στην σκανδάλη αλλά χωρίς να γεννά σε κανέναν την αίσθηση της …ασφάλειας. Στο τέλος θεατρική αναπαράσταση της επίθεσης και «χαλάι», ο παραδοσιακός χορός των Κούρδων και το ίδιο τραγούδι που αποτυπώθηκε στο βίντεο που έκανε το γύρο του κόσμου την ώρα της επίθεση όπου ενώ νέοι άνθρωποι ενώ χορεύουν και τραγουδάνε «αυτή η πλατεία είναι η πλατεία του αίματος», γίνεται η έκρηξη:
