Του Περικλή Κοροβέση
Αρχές της δεκαετίας του ’80, το Θεατρικό Τμήμα του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας εξέδωσε έναν υπερπολυτελή τόμο, σε μέγεθος τηλεφωνικού καταλόγου, αφιέρωμα στον Πίτερ Μπρουκ.
Διάφοροι σοφοί θεατρολόγοι, που είχαν μελετήσει το έργο του Μπρουκ, ανέλυαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη δουλειά του σκηνοθέτη, με πληθώρα φωτογραφιών, και εξηγούσαν τι σημαίνει η κάθε στιγμή.
Σημαίνοντα, σημαινόμενα, αλληλεπίδραση, κώδικες, αναφορές, υπέρβαση, γραφήματα με τοξάκια, συγκρούσεις και συνθέσεις. Το βιβλίο παρουσιάστηκε στο θέατρο του Πίτερ Μπρουκ (Theatre des Bouffes Du Nord) ένα μεσημέρι. Είχα την ευκαιρία να παρευρεθώ εκεί. Στο πάνελ, όλοι οι συντελεστές του βιβλίου. Αλλά έλειπε ο Μπρουκ.
Ο καθένας υπεράσπισε τη δουλειά του με τα δικά του επιχειρήματα και η εκδήλωση τελείωσε. Και εκεί που είμαστε έτοιμοι να φύγουμε, εμφανίζεται ο Πίτερ.
Εγώ δεν τον είχα ξαναδεί. Εμοιαζε σαν τεχνικός τηλεόρασης, με τα ρούχα της δουλειάς, χωρίς κανένα τουπέ, κάθισε στην πρώτη καρέκλα που βρήκε και μας είπε: Ξεφύλλισα χθες το βράδυ το βιβλίο, αλλά μου ήταν βαρετό να το διαβάσω.
Εβλεπα κάτι τοξάκια που συνέδεαν τις διάφορες σκηνές και δράσεις, τα βαθύτερα φιλοσοφικά νοήματα, τις προσεγγίσεις στο άβατο της ανθρώπινης ψυχής. Και είπα, για κοίτα, είμαστε εμείς που κάνουμε όλα αυτά και δεν το ξέρουμε;
Και δεν το πίστεψα. Η δουλειά μας είναι πιο απλή. Ψάχνουμε να βρούμε ένα κείμενο ή, αν δεν μπορούμε, δημιουργούμε ένα κείμενο, για να εκφράσουμε την ψυχή μας και τις αγωνίες μας και αυτό το μοιραζόμαστε με τους άλλους που θα έρθουν να μας δουν. Και αυτό είναι όλο.
Και εδώ μπαίνει το πρόβλημα της δημιουργίας και της ερμηνείας της. Ολοι αυτοί οι «σπεσιαλίστες» των τεχνών, του θεάτρου, του κινηματογράφου, του βιβλίου, του χορού κ.λπ. έχουν την τιμιότητα ενός αθλητικού συντάκτη που δεν μπορεί να παραποιήσει τα γκολ, ακόμα και όταν κάνει ένα κακό ρεπορτάζ;
Δυστυχώς όχι. Είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που οι ενδιάμεσοι μεταξύ δημιουργίας και κοινού κάνουν καλά τη δουλειά τους.
Κατά κανόνα ένας αποτυχημένος ηθοποιός, χορευτής, συγγραφέας γίνεται κριτικός και την αποτυχία του τη βάζει κριτήριο για τη δημιουργία των άλλων. Γίνονται σχολιαστές του υπάρχοντος και ανακυκλώνουν το κατεστημένο.
Οι καλλιτεχνικοί συντάκτες, πάντοτε υπάρχουν εξαιρέσεις, γίνονται κοσμικογράφοι της μόδας. Και όχι σπάνια με το αζημίωτο. Και εδώ υπάρχει ένα σύστημα διαπλοκής με τον ατάλαντο δημιουργό, που θεωρεί την προβολή του απόδειξη της δημιουργίας του.
Η επανάσταση του Πίτερ Μπρουκ συνίσταται στο ότι ανατρέπει δεκάδες διεθνή «Μέγαρα Μουσικής», που σε τελική ανάλυση είναι ωραίοι τοίχοι, με πολυτελείς καρέκλες και ακριβά φωτιστικά, με τέλειο ηχητικό σύστημα, που προσφέρουν μονάχα θέαμα και καμία μέθεξη. Και γυρίζει τη δημιουργία στις ρίζες της.
Αν ο Μπρουκ είχε ανακαλύψει τους ρεμπέτες θα χόρευε τη «Φραγκοσυριανή». Δηλαδή μας δίνει να καταλάβουμε πως η δημιουργία δεν είναι στην ακαδημαϊκή της μορφή, αλλά στο τραγούδι του οικοδόμου ή της νοικοκυράς που τηγάνιζε ψάρια.
Με άλλα λόγια, δημιουργία και ζωή, αχώριστο ζευγάρι. Και για να έρθουμε στα δικά μας. Ολα αυτά τα φεστιβάλ τι προσφέρουν; Πόσες φορές θα δούμε τους αρχαίους τραγωδούς από σκηνοθέτες που δεν έχουν καταλάβει γρυ από το κείμενο και που κάνουν ένα θέαμα με την αισθητική των τουριστικών μαγαζιών;
Τα βάζουμε με τους πολιτικούς. Καλά κάνουμε. Αλλά ποτέ δεν τα βάζουμε με την κουλτούρα μας. Πόσοι αριστεροί άραγε δεν είναι φαν των πιο χυδαίων τηλεοπτικών θεαμάτων; Πώς μπορεί να υπάρξει πολιτική συνείδηση, όταν τρεφόμαστε με το ασήμαντο;
Μήπως έφτασε η στιγμή να ζητήσουμε ευθύνες από αυτούς που πραγματικά τις έχουν; Και αυτοί δεν είναι άλλοι από εμάς τους ίδιους. Κάποτε έπεσα θύμα μιας απάτης.
Και ύστερα από κάποια χρόνια βρήκα τον απατεώνα σε ένα καφενείο. Και τον ρώτησα: «Γιατί;». Η απάντησή του ήταν αφοπλιστική: «Εγώ είμαι απατεώνας και από αυτό ζω. Εσύ που ήσουν ξύπνιος, ας προφυλαγόσουν. Δεν θα μου ρίξεις και ευθύνες επειδή εσύ ήσουν κορόιδο». Και κατάλαβα πως ο άνθρωπος είχε δίκιο. Εγώ τροφοδότησα την απάτη.
Και αυτό σημαίνει: Δεν μας φταίει κανένας, παρά μονάχα ο εαυτός μας. Ολα τα δεινά μας εμείς τα έχουμε ψηφίσει. Ακόμα και η αποχή από τις εκλογές γιγαντώνει το πρώτο κόμμα. Τι μένει; Μόνο το κοινοβούλιο του δρόμου. Και η δικιά μας ευθύνη.