Από την Ιφιγένεια Κοντού
Ο νεαρός της φωτογραφίας λέγεται Churo και είναι 24 ετών. Ονειρεύεται να τραγουδά στην όπερα αλλά για την κακή του τύχη, είναι ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας, κι αυτό στην Ιαπωνία σημαίνει ότι πρέπει να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση. Ο Churo αρνείται. Το σώμα του, το μυαλό του, η ψυχή του αρνούνται. Κλείστηκε στο δωμάτιό του και δεν βλέπει άνθρωπο εδώ και δύο χρόνια. Ούτε φίλους, ούτε γονείς, ούτε ξένους, κανέναν. Άλλος ένας νεαρός Ιάπωνας που έγινε hikikomori.
Τι είναι το/οι hikikomori;
Ο όρος hikikomori στα ιαπωνικά αναφέρεται σε ανθρώπους που αποφεύγουν τις κοινωνικές και προσωπικές επαφές για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο η οποία μπορεί να διαρκεί από έξι μήνες έως και χρόνια. Αυτός είναι ο ορισμός που δίνει το Υπουργείο Υγείας, Εργασίας και Ευημερίας της Ιαπωνίας. Ο ίδιος όρος περιγράφει τόσο τους ανθρώπους όσο και το φαινόμενο της απομάκρυνσης και του εγκλεισμού στο σπίτι. Τις περισσότερες φορές οι hikikomori ή πιο επίσημα shakaiteki hikikomori απομονώνονται στο δωμάτιό τους, κρύβονται από όλο τον κόσμο και συνήθως δεν μπορούν να συντηρήσουν οικονομικά τους εαυτούς τους.
Τον Σεπτέμβριο του 2016 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας σύμφωνα με την οποία, ο αριθμός των hikikomori σε ολόκληρη την Ιαπωνία είναι 540.000 άτομα. Από αυτούς, το 35% επέβαλαν μόνοι τους στους αυτούς τους συνθήκες εγκλεισμού και απομόνωσης από τον κόσμο. Αυτά είναι τα κρατικά στοιχεία. Από την άλλη, οι ίδιοι οι hikikomori αλλά και οι εδικοί ψυχικής υγείας υπολογίζουν τον αριθμό αυτό σε ένα εκατομμύριο άτομα, μόνο στην Ιαπωνία.
Ο Churo δεν είναι ο μόνος κι ας νιώθει ολομόναχος. Μοιάζει κι αυτός όπως και οι άλλοι hikikomori με απομονωμένα, έρημα νησιά σε έναν ωκεανό μοναξιάς , σιωπής και απραγίας. Ο Fuminori Akoa, 29 ετών είναι κλεισμένος στο δωμάτιό του εδώ και έναν χρόνο. Σύμφωνα με τον ίδιο, «είναι ένας σπουδαίος άνδρας και θα μπορούσε να κάνει εξαιρετικά πράγματα αλλά δεν κάνει πάντα το καλύτερο που μπορεί» εξηγεί η φωτογράφος Maika Elan.
Από πού ξεφύτρωσε το hikikomori;
Στην Ιαπωνία χιλιάδες νέοι άνθρωποι απλώς αποσυνδέουν τον εαυτό τους από την κοινωνία, σαν να βγάζουν μια συσκευή από την πρίζα. Πολλοί συνδέουν το φαινόμενο με την εξάρτηση από τα social media ή το video gaming αλλά φαίνεται ότι οι hikikomori θα κλείνονταν στο δωμάτιο και τον εαυτό τους είτε υπήρχαν τα social media είτε όχι.
Σύμφωνα με τους The New York Times, οι γιατροί άρχισαν να παρατηρούν το hikikomori ως κοινωνικό φαινόμενο γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1980 όταν νεαροί άντρες άρχισαν να απομακρύνονται από την κοινωνία, να αρνούνται να επικοινωνήσουν, να κλείνονται στα δωμάτιά τους και να πέφτουν σε λήθαργο.
Ο ψυχίατρος Tamaki Saitō, συγγραφέας του βιβλίου: «Hikikomori: Εφηβεία δίχως τέλος», δήλωσε στο BBC: “Έχουν θύελλα στο μυαλό. Επιθυμούν να βγουν έξω στoν κόσμο, να κάνουν φίλους ή να ερωτευθούν αλλά δεν μπορούν.”
Μια παρόμοια άποψη εξέφρασε και ο ψυχίατρος Sekiguchi Hiroshi στο διαδικτυακό περιοδικό Nippon.com, μόνο που ο Sekiguchi Hiroshi επιχειρεί να βρει και τα αίτια : “Οι hikikomori νιώθουν ένα βαθύ αίσθημα ντροπής που δεν μπορούν να εργαστούν σε μια δουλειά όπως οι περισσότεροι «κανονικοί» άνθρωποι. Θεωρούν ότι οι ίδιοι δεν αξίζουν τίποτα και δεν έχουν τα προσόντα για να είναι ευτυχισμένοι. Οι περισσότεροι νιώθουν ότι απογοήτευσαν / πρόδωσαν τις προσδοκίες των γονιών τους. Ταυτόχρονα είναι παγιδευμένοι σε μια μεσοβέζικη κατάσταση: σε μια εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στον εαυτό τους που θέλει να βγει έξω στον κόσμο και τον άλλο εαυτό τους που τους καταδικάζει συνέχεια για την αποτυχία τους να το καταφέρουν”.
Καθόλου παράξενο που το φαινόμενο παρατηρείται σε τέτοια έκταση στην Ιαπωνία, σε μια χώρα που η αξία του ανθρώπου κρίνεται από την εργασία του. Όσο περισσότερο εργάζεται κανείς, τόσο περισσότερο αξίζει. Πολλοί hikikomori το παραδέχονται ανοιχτά: αυτό που τρέμουν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι να μήπως κάποιος τους ρωτήσει: «με τι ασχολείσαι τώρα;». Το 60% από αυτούς έχουν εργαστεί στο παρελθόν. Ίσως μάλιστα να έχουν περάσει από δουλειές με εξωφρενικά βαρύ φόρτο εργασίας ή να δέχθηκαν αβάσταχτη πίεση από προϊσταμένους τους. Τέτοιες εμπειρίες έχουν καταστήσει στα μάτια τους την εργασία αντικείμενο τρόμου.
Σύμφωνα με μια έρευνα δύο αμερικανών ψυχιάτρων του 2010, το hikikomori δεν είναι ψυχική διαταραχή αλλά “σύνδρομο που συνδέεται με την κουλτούρα” της Ιαπωνίας. Μια μελέτη του 2012 πάντως, διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι hikikomori προέρχονται από τη μεσαία τάξη, από γονείς που είχαν προσδοκίες από τα παιδιά τους αλλά και την οικονομική άνεση να τους στηρίξουν όσο παραμένουν έγκλειστοι. Ο Toshi , ένας 35χρονος hikikomori , υποστηρίζει ότι το φαινόμενο προέκυψε κατά τη δεκαετία του ’80, όταν άνθιζε η οικονομία”baburu” ή αλλιώς τα χρόνια της Ιαπωνικής φούσκας.
Θα βγουν ποτέ από τα δωμάτιά τους;
Τα τελευταία χρόνια, η Ιαπωνική κυβέρνηση δημιούργησε οργανώσεις για τους hikikomori ή τις οικογένειες τους, για να τους βοηθήσουν στη μετάβασή τους πίσω στον κόσμο. Αυτό που φοβάται περισσότερο η κυβέρνηση είναι ότι σε μια εικοσαετία που οι γονείς τους δεν θα είναι πλέον στη ζωή και δεν θα μπορούν να τους συντηρούν, ένα εκατομμύριο εξαρτημένοι ανθρώποι δεν θα είναι σε θέση να βιοπορίζονται άρα θα επιβαρρύνουν το κράτος.
Οι ίδιοι οι hikikomori επίσης, οι πρώην και οι νυν έγκλειστοι έχουν δημιουργήσει κάποιες δραστηριότητες. Σε συνεργασία με ψυχολόγους και ψυχίατρους, έχουν οργανώσει συναντήσεις και δίκτυα υποστήριξης και μάλιστα, έχουν ξεκινήσει μια εφημερίδα, τη Hikikomori Shimbun. Η ιδέα ήταν του 33χρονου Naohiro Kimura ο οποίος έζησε δέκα ολόκληρα χρόνια κλεισμένος στο δωμάτιό του μετά την αποτυχία του σε κάποιες εξετάσεις, μην κατανοώντας μάλιστα για πολύ καιρό ότι ήταν hikikomori.
Σε ένα πρόσφατο άρθρο του, το National Geographic δημοσίευσε τις φωτογραφίες της Maika Elan από το Βιετνάμ η οποία κατάφερε να συναντήσει μερικούς από τους “αόρατους” έγλειστους Ιάπωνες και να τους απαθανατίσει μέσα στα δωμάτιά τους. Η φωτογράφος έμαθε για το φαινόμενο hikikomori από την Oguri Ayako, η οποία εργάζεται εθελοντικά για τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό New Start ως “μισθωμένη αδερφή”. Αυτό που κάνει είναι να επισκέπτεται τους hikikomori στο σπίτι τους και να επιδιώκει να αποκτήσει κάποια προσωπική επαφή μαζί τους. Στόχος της είναι να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και να καταφέρει να τους φέρει στo πρόγραμμα επανένταξης New Start.
Θα χρειαστεί χρόνος αλλά ο μόνος δρόμος προς τα έξω είναι να δημιουργηθούν ευκαιρίες για να επανασυνδεθούν οι hikikomori με την κοινωνία. Εφόσον όμως η βαθύτερη ρίζα του φαινομένου βρίσκεται στη νοοτροπία των Ιαπώνων να δουλεύουν μέχρι τελικής εξόντωσης και να αξιολογούν τους ανθρώπους με μόνο κριτήριο την εργασία τους, αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι ο τρόπος που μια ολόκληρη κοινωνία βλέπει την εργασία.
Η “μισθωμένη αδερφή” Ayako Oguri γράφει ένα γράμμα στον 40χρονο Masahiro Koyama, που είναι κλεισμένος στο δωμάτιό του για 10 χρόνια. Αυτή είναι η 3η επίσκεψη της Ayako. Εφόσον αρνείται να της μλήσει, η Ayako του αφήνει σημειώματα.