Η διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης

Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης (ΔΜΕ) ξεκίνησε στο Στρασβούργο στις 9 Μαΐου. Οι διαδικασίες για τη ΔΜΕ είχαν ξεκινήσει από το 2019, αλλά αναβλήθηκε το 2020 λόγω της πανδημίας.

του Χρήστου Ευαγγέλου για το GEOEUROPE

Η ΔΜΕ δεν θα είναι μία διάσκεψη σαν αυτές που οδήγησαν σε συνθήκες, όπως αυτή της Μεσσίνας του 1955, του Μάαστριχτ 1990-1991 και της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης για το Μέλλον της Ευρώπης του 2002-2003 που οδήγησε στο καταψηφισθέν στη Γαλλία και Ολλανδία, Ευρωσύνταγμα.

Αυτό που χαρακτήρισε την εναρκτήρια τελετή της 9ης Μαΐου ήταν η συνήθης ρητορική των Ευρωπαίων ηγετών, από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στον Σαρλ Μισέλ και στον Νταβίντ Σασσόλι, από τον προεδρεύοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, στον φιλοξενούντα πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν.

Αυτή η ρητορική αποτελεί ένα υποκατάστατο της πολιτικής, αφού όλοι γνωρίζουν το πόσο δύσκολο είναι να προταθούν αλλαγές στις ευρωπαϊκές συνθήκες, τους κινδύνους επικύρωσης μέσα από δημοψηφίσματα, ή εθνικά κοινοβούλια, καθώς και την εχθρότητα που δείχνουν αρκετά κράτη-μέλη σε ενδεχόμενες αλλαγές.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΜΕ

Κατά τη φάση της προετοιμασίας, τον Νοέμβριο 2018, τα κρίσιμα θέματα που αφορούσαν την ΕΕ είχαν κατηγοριοποιηθεί σε τρεις ομάδες: Η πρώτη αφορούσε τους εξωτερικούς κινδύνους, τρομοκρατία, μεταναστευτικές ροές, τη ρωσική πίεση από την κρίση της Ουκρανίας και μετά και το τόξο αστάθειας στην Αφρική· η δεύτερη αφορούσε πολιτικά «τραύματα» όπως, ο Τραμπ και ο τραμπισμός, η επιθετική στάση της Τουρκίας και η δυναμική του αυταρχισμού στη Ρωσία· η τρίτη αφορούσε τάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκρήξεις όπως, το Brexit, ο λαϊκισμός, ο εθνικισμός και η ακροδεξιά, αλλά και ο ευρωπαϊκός αυτονομισμός σε περιπτώσεις όπως της Καταλωνίας ή της Σκωτίας [1].

Τον Νοέμβριο 2019, με κοινό non-paper η Γερμανία και η Γαλλία προδιέγραψαν τις κατευθύνσεις, τη θεματολογία και το χρονοδιάγραμμα της ΔΜΕ [2].

Τον Ιούλιο 2020 και αφού η ΔΜΕ είχε αναβληθεί, η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δημοσίευσε μία μελέτη για τους δομικούς κινδύνους της ΕΕ, εντοπίζοντας 66 βασικά προβλήματα, με κυριότερα αυτά του περιβάλλοντος, της υγείας, της οικονομίας του ψηφιακού μετασχηματισμού, του δημόσιου χρέους, της διασφάλισης τροφίμων και της ενεργειακής ασφάλειας [3].

Υπάρχει μία εμφανής απροθυμία για να προσεγγιστούν θέματα λειτουργικότητας που αφορούν από τη μία τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και από την άλλη, την Κομισιόν, η οποία αποδυναμώνεται. Αυτό έγινε σαφές και στο sofagate στις 6 Απριλίου, όταν ο Ταγίπ Ερντογάν βρήκε τον τρόπο να δημιουργήσει εσωτερικά προβλήματα στα όργανα της ΕΕ.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι στιγμές που συνέδεσαν το οικοδόμημα της Ευρώπης με τους λαούς της, ήταν οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που άρχισαν το 1978 και η ευρωπαϊκή ιθαγένεια το 1993. Από εκεί και πέρα οι λαοί της Ευρώπης δεν έχουν άλλους τρόπους για να συμμετέχουν σε διαδικασίες που αφορούν το μέλλον της ΕΕ.

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας Γιούνκερ της Κομισιόν, δημοσιοποιήθηκε το 2017 η Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρώπης [4], η οποία οδήγησε τον Μάϊο 2018 σε μία διαδικτυακή διαβούλευση. Τα αποτελέσματα αυτής της διαβούλευσης δόθηκαν στους Ευρωπαίους ηγέτες σαν υλικό για προβληματισμό στις 9 Μαΐου 2019 [5].

ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΣΤΗ ΔΜΕ

Σε αυτή τη συγκυρία, τα αρμόδια όργανα της ΕΕ αποδέχτηκαν την αναγκαιότητα μίας μορφής ευρύτερης συμμετοχικής δημοκρατίας και υιοθέτησαν το μοντέλο Μακρόν της Convention Citoyenne pour le Climat, που εφαρμόστηκε το 2019 και το 2020.

Με τα δεδομένα αυτά, στη ΔΜΕ θα συμμετέχουν 108 ευρωβουλευτές, 54 μέλη κυβερνήσεων (δύο ανά κράτος-μέλος), τρία μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και 108 εκπρόσωποι των εθνικών κοινοβουλίων που θα συνεδριάσουν στην Ολομέλεια της Διάσκεψης επί ίσοις όροις, με συμμετοχή και πολιτών. Επίσης, 108 πολίτες θα συμμετάσχουν στις συζητήσεις επί των ιδεών που προέρχονται από τις Ομάδες Δράσης Πολιτών και την πολύγλωσση ψηφιακή πλατφόρμα: 80 εκπρόσωποι από τις Ευρωπαϊκές Ομάδες Δράσης, εκ των οποίων τουλάχιστον το ένα τρίτο θα είναι κάτω των 25 ετών, και 27 από εθνικές Ομάδες Δράσης ή εκδηλώσεις της Διάσκεψης συνεδρίων (ένας ανά κράτος μέλος), καθώς και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Νεολαίας.

Θα συμμετάσχουν επίσης 18 εκπρόσωποι τόσο από την Επιτροπή των Περιφερειών όσο και από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, καθώς και άλλοι οκτώ από τους κοινωνικούς εταίρους και οκτώ από την κοινωνία των πολιτών, ενώ ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας θα προσκαλείται όταν συζητείται ο διεθνής ρόλος της ΕΕ .Μπορούν επίσης να προσκληθούν άλλοι εκπρόσωποι σημαντικών ενδιαφερόμενων μερών. Η σύνθεση της Ολομέλειας της Διάσκεψης θα διασφαλίζει την ισότιμη εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών.

Η σύνθεση της ΔΜΕ, στην οποία οι πολίτες της ΕΕ αποτελούν μειοψηφία, καθώς και το προηγούμενο ιστορικό τέτοιων διασκέψεων, δεν δημιουργούν κλίμα αισιοδοξίας. Η ΕΕ και το μέλλον της δεν αλλάζουν μέσα από τέτοιου είδους διαδικασίες διαβουλεύσεων και συμμετοχών. Αλλάζει μόνο στο επίπεδο των εθνικών κρατών, όπως εξάλλου απέδειξε και το Brexit.

Η ΕΕ δεν αλλάζει «από μέσα». Για πολλά χρόνια υπήρχε μία διαμάχη στην ευρωπαϊκή Αριστερά για το αν η ΕΕ μπορεί να αλλάξει μέσα από αλλαγές εσωτερικών συσχετισμών. Αυτό η Αριστερά δεν μπόρεσε να το επιτύχει, στο βαθμό που πάντα ήταν ένα μειοψηφικό και με πτωτική πορεία, ρεύμα στην ΕΕ, χωρίς ιδιαίτερη επιρροή.

Το τελευταίο διάστημα, φαίνεται ότι και τάσεις της Ακροδεξιάς θέλουν να δοκιμάσουν την τύχη τους στην αλλαγή της ΕΕ «από μέσα». Απομακρύνονται από τη στρατηγική εξόδου από την ΕΕ και θωρούν ότι το ρεύμα τους είναι σε άνοδο και μπορούν να διαμορφώσουν κατάλληλους συσχετισμούς για να αλλάξουν τις εσωτερικές ισορροπίες της ΕΕ, άρα και τις ασκούμενες πολιτικές.

Ούτε η Αριστερά, ούτε και η Ακροδεξιά δεν έχουν διδαχτεί από το παράδειγμα της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 βρίσκονταν στην εξουσία στην πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ, αλλά δεν κατάφερε να επιβάλλει τις πολιτικές του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Σε ό,τι αφορά τη ΔΜΕ, δύο εξελίξεις θα πρέπει να θεωρούνται ως δεδομένες: πρώτον, δεν πρόκειται να αγγίξει τους Ευρωπαίους πολίτες και δεύτερον οι προτάσεις της δεν πρόκειται να επηρεάσουν σοβαρά την ευρωπαϊκή πορεία. Και όλα αυτά, μέχρι την επόμενη διαβούλευση.