Του Πάνου Χριστοδούλου
πολλά δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, αρνούμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ· αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο, νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο ἤσθιον· αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ (Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Α)
Η Οδύσσεια ήταν το αγαπημένο παραμύθι της παιδικής μου ηλικίας. Η μακαρίτισσα η γιαγιά μου διάβαζε από μικρή ηλικία τα κατορθώματα του Οδυσσέα στο ταξίδι της επιστροφής του προς την Ιθάκη. Η παιδική μου σκέψη δε μπορούσε να ξεφύγει από τα μυθικά τέρατα, τον Κύκλωπα Πολύφημο, τη μάχη με τους μνηστήρες. Τα παιδικά βιβλία με τις πολύχρωμες εικόνες δε μπορούσαν (ούτε μάλλον ήθελαν) να αποτυπώσουν τα σκοτεινά σημεία του μύθου, τα οποία τόσο γλαφυρά περιγράφονται στους πρώτους 25 στίχους τις ραψωδίας: ο Οδυσσέας δεν κατορθώνει να σώσει τους συντρόφους του από τον ίδιο τους τον εαυτό που τελικά τους στερεί την ημέρα της επιστροφής. Όπως πάλι μας αναφέρει το ίδιο κομμάτι δεν πρόκειται για ένα χαρούμενο ταξίδι, ο Οδυσσέας ο ίδιος σημαδεύτηκε από πολλά λάθη και πάθη. Ουσιαστικά η Οδύσσεια συγκροτεί μια σκοτεινή επιστροφή ενός ανθρώπου από τον πόλεμο στην ειρήνη, η οποία καταλήγει (μετά από πολλές θυσίες) στο φως.
Για χρόνια έψαχνα μυθιστορήματα και ταινίες που να πλησιάζουν την επική διάσταση της Οδύσσειας, αλλά και την ηρωική (όπως τουλάχιστον νόμιζα τότε) μάχη για δικαιοσύνη. Κάποια στιγμή γύρω στο 2010 συνάντησα στην Αθήνα ένα graphic novel του Stephen King με τίτλο Ο Μαύρος Πύργος: Η Γέννηση του Πιστολέρο (The Dark Tower: The Gunslinger Born). Ήδη μου άρεσαν άλλα συγγραφικά έργα του (Salem s Lot, Χρήσιμα Αντικείμενα, η Λάμψη) και ιδιαίτερα ο τρόπος που μετέτρεπε τις ανθρώπινες αδυναμίες σε τέρατα, φαντάσματα και εφιάλτες. Όμως η ιδέα της εικόνας με συνεπήρε ακόμα περισσότερο. Οι εικόνες παρέμεναν, μόνο που αυτή τη φορά δεν είχαν την αθωότητα των παιδικών βιβλίων. Ο Stephen King διηγούταν την ιστορία του 13χρονου Roland Denshein στον μυθικό κόσμο της Μέσης Γης. Σε έναν απροσδιόριστο κόσμο, ενδεχομένως μια μελλοντική κατάσταση της γης μετά από μια καταστροφή, συνδυάζοντας την Οδύσσεια, τον Άρχοντα τον Δαχτυλιδιών και το Mad Max. Σε αυτό το μάλλον δυστοπικό τοπίο, οι αριστοκράτες της εποχής είναι οι Πιστολέρο που μάχονται ενάντια στις δυνάμεις του Πορφυρού Βασιλιά και των υποτακτικών του, με δράσεις ντυμένες με μια ιδιότυπη διάλεκτο στο στυλ του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών.
The man in black fled across the desert and the gunslinger followed… (The Dark Tower: The Gunslinger Born)
Η ιστορία ξεκινά με τον Roland στην τρυφερή ηλικία των 13 χρονών να αποφασίζει να φύγει από το σπίτι του πιέζοντας καταστάσεις για να γίνει ο νεότερος πιστολέρο της Ιστορίας. Η προσπάθεια να αποδράσει από τα οικογενειακά του προβλήματα, χωρίς όμως να τα λύσει, οδηγεί αυτόν και τη συντροφιά του σε ένα πολύ μεγάλο ταξίδι από το οποίο ο Roland στην πραγματικότητα δε θα γυρίσει ποτέ. Ο μεγάλος έρωτάς του καίγεται στη βάση ενός δέντρου (Chariout Tree), ενώ αυτός παρακολουθεί χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα. Στην πραγματικότητα από εκείνη τη στιγμή και μετά ο ήρωας μας θα καίγεται για πάντα στη βάση του δέντρου. Ο εκπληκτικός τίτλος του επόμενου Graphic Novel, ο μακρύς δρόμος του γυρισμού, είναι παραπλανητικός: αυτός που γυρνάει πίσω δεν είναι ο γεμάτος όνειρα και οργή Ronald, αλλά ένα φάντασμα του παλιού του εαυτού.
Το ταξίδι του Roland συνεχίζεται και δεν είναι καθόλου εύκολο: θα συναντήσει προδοσίες ακόμα και από τα πιο αγαπημένα του πρόσωπα μέχρις ότου χάσει στη μάχη όλους του τους συντρόφους (The Battle Of Jericho Hill). Από εκείνη τη στιγμή και μετά υπόσχεται στον εαυτό του να βρει τον Μαύρο Πύργο, το σημείο όπου ενώνονται όλες οι διαφορετικές πραγματικότητες και κόσμοι) και να ζητήσει δικαίωση από όποιο πλάσμα ή Θεό κατοικεί στην κορυφή του. Στα επόμενα ταξίδια του κινείται σα ζωντανός νεκρός: το μόνο που μπορεί να σκεφτεί είναι η στιγμή που θα γυρίσει πίσω στην προηγούμενη ζωή του και όλοι οι φίλοι και τα όνειρά του θα είναι ζωντανά. Στο δρόμο αυτό θα ξαναζήσει απογοητεύσεις, περισσότερο από τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς δε διστάζει να θυσιάσει τα πάντα στο δρόμο του. Οι διαστάσεις και ο χρόνος μπλέκονται ενώ επιχειρεί να διορθώσει τα λάθη του και να στήσει μια νέα συντροφιά πιστολέρο. Στην περιπέτεια αυτή εισέρχονται στοιχεία από άλλα βιβλία του Stephen King, ενώ ο πρωταγωνιστής θα εμφανισθεί στη σύγχρονη Νέα Υόρκη και θα φτάσει τελικά στον κήπο με τα τριαντάφυλλα όπου βρίσκεται ο Μαύρος Πύργος. Μόνο που στον Μαύρο Πύργο δε βρίσκεται τίποτα άλλο πέρα από πόρτες πίσω από τις οποίες βρίσκονται οι επιλογές του Roland. Στην κορυφή βρίσκεται ο ίδιος του ο εαυτός και συνειδητοποιεί ότι έχει επισκεφθεί χιλιάδες φορές το Μαύρο Πύργο αδυνατώντας κάθε φορά να αλλάξει την ιστορία του.
What in the midst lay but the Tower itself? The round squat turret, blind as the fool’s heart, Built of brown stone, without a counter-part In the whole world. The tempest’s mocking elf Points to the shipman thus the unseen shelf He strikes on, only when the timbers start (Childe Roland to the Dark Tower Came, Edmund Clarence Stedman)
Το τέλος του έβδομου βιβλίου είναι άκρως μελαγχολικό και ρεαλιστικό. Πόσες φορές δεν έχουμε βρεθεί σε νέες καταστάσεις προσπαθώντας να ξεπεράσουμε παλιές για να κάνουμε τελικά τις ίδιες επιλογές και τα ίδια λάθη ή να συναντάμε στο δρόμο μας άτομα που σαν τους συντρόφους του Οδυσσέα να θυσιάζουν τον προορισμό τους για μια τρέλα. Πόσες φορές σκεφτόμαστε μόνο τα στερεότυπα μας και ξεχνάμε τις στιγμές που ζούμε; Πόσες φορές δε σχεδιάζουμε το μέλλον ενώ ξεχνάμε το παρόν; Συνολικά η μυθολογία αποτελεί μια αγωνιώδη μεταφορά της πραγματικότητας: προσδοκίες, χαμένα όνειρα, απελπισία. Η σύγχρονη οδύσσεια της καθημερινότητας δεν έχει ωραιοποιημένες επιστροφές. Για αλλού ξεκινάμε και αλλού καταλήγουμε όπως ο Roland στην ιστορία. Η επιστροφή συνδυάζεται με ένα είδος απώλειας, αν δε χαθεί και αυτή στον ωκεανό της καθημερινότητας.
Η ημέρα της επιστροφής πολλές φορές συνοδεύεται από απογοητεύσεις και αμφιβολίες. Πολλές φορές πίστευα ότι το χειρότερο πράγμα είναι να έχεις μια ελπίδα, η οποία να αποδεικνύεται μάταια. Δυστυχώς ακόμα χειρότερη κατάσταση είναι να έχεις μια ελπίδα, να πραγματοποιείται κσι ύστερα να καταλαβαίνεις ότι ζούσες σε ένα όνειρο. Κάτι το οποίο δυστυχώς ξεκίνησε να εξελίσσεται τα χρόνια της κρίσης: την ώρα που κατέρρεαν κοσμοθεωρίες, όνειρα και προσδοκίες αναπτυσσόταν ταυτόχρονα, όπως και στο Μαύρο Πύργο, προσδοκίες για έναν deux ex machina, για μια δικαίωση για την καταστροφή που είχε επέλθει. Την περίοδο αυτή πολιτική, κοινωνία και συναισθήματα και επιλογές μπλέκονται στο χρόνο και αφήνουν πίσω τους, μικρά ή μεγάλα, σημάδια.
Το μεγαλύτερο σημάδι από τα οποία δεν ήταν απλώς η ελπίδα που συνεχώς έρχεται και φεύγει, τα όχι που γίναν ναι και τα ναι που γίναν όχι, αλλά το ότι για ένα μικρό διάστημα πιστέψαμε ότι η ελπίδα αυτή μπορεί να γίνει και πραγματικότητα. Το οποίο είναι κάτι πολύ πιο βάρβαρο. Πως μπορείς άραγε μετά από μια τέτοια εμπειρία να πιστέψεις πάλι στο οτιδήποτε; Αναλογίζεσαι αν όλα αυτά που έζησες, αγκαλιές, έρωτες, φιλίες, αγώνες ήταν τελικά αληθινά. Πολλές φορές πιστεύουμε όπως ο Roland στη σειρά, ότι κάποια αόρατη δύναμη μπορεί να βρεθεί για να αποδώσει δικαιοσύνη. Για να ανακαλύψουμε στο τέλος της κάθε διαδρομής ότο βρισκόμαστε ενώπιον των ίδιων μας των επιλογών. Και εδώ έγκειται αν είμαστε εμείς διατεθειμένοι να επιστρέψουμε σε μια κατάσταση, αν αυτό γίνεται και πως. Πράγμα αρκετά δύσκολο αν σκεφτούμε πως υπάρχει ακόμα μια ευρεία πλειοψηφία κόσμου που πιστεύει ότι μπορούμε να επιστρέψουμε στη δεκαετία του 90, μια επιστροφή βεβαίως που θα μας οδηγούσε πάλι κάποια στιγμή στο Καστελόριζο.
Where I was, I had wings that couldn’t fly Where I was, I had tears I couldn’t cry My emotions frozen in an icy lake I couldn’t feel them until the ice began to break I have no power over this, you know I’m afraid The walls I built are crumbling The water is moving, I’m slipping away… (Tears of the dragon, Bruce Dickinson)
Πρόσφατα έκανε την εμφάνιση της στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία The Dark Tower, βασισμένη στη μυθολογία που αναφέρθηκε προηγουμένως. Λόγω έλλειψης κοντινής κινηματογραφικής αίθουσας και ορισμένων όχι τόσο ευχάριστων καταστάσεων δεν έχω μπορέσει να δω ακόμα την ταινία. Από ότι διάβασα δεν αποτελεί ακριβώς μεταφορά αλλά κάποιου είδους sequel του τελευταίου βιβλίου της σειράς. Δεν ξέρω λοιπόν αν ο Roland θα αποφασίσει να σώσει το εαυτό του από το Chariout Tree. Και δεν έχω αποφασίσει αν θα το θελα. Όσο το σκέφτομαι μάλλον υπάρχουν επιστροφές που αξίζει να κάνεις και επιστροφές οι οποίες δεν αξίζουν. Αλλά αυτό έχει περισσότερο να κάνει όχι με τις καταστάσεις αλλά με τις επιλογές μας. Οι καταστάσεις συνήθως όπως κσι στην σειρά επανέρχονται. Το θέμα είναι κάθε φορά τι επιλέγουμε να αλλάξουμε στον εαυτό μας. Και σίγουρα μια καλή ευχή για κλείσιμο είναι να κρίνουμε τον εαυτό μας και εμείς και οι άλλοι με τα ίδια κριτήρια που επιλέγουμε οι ίδιοι για τους υπόλοιπους.
Για περισσότερες αναφορές σε βιβλία: The Gunslinger, The Little Sisters of eluria, The Drawing of Three, The Waste Lands, Wizard and Glass, Wolves of the Calla, Song of Sussanah, The Dark Tower, The wind through the keyhole και σε graphic novel: The Gunslinger Born, The Long Road Home, Treachery, Fall of Gilead, Battle of Jericho Hill, The Journey Begins, The Little sisters of eluria, The Battle of tull, The way station, The Man in Black, The Prisoner, House of Cards, Lady of Shadows, Bitter Medicine, The Sailor