Από τον Δημήτρη Γιατρέλλη*
Ο κύριος Δοξιάδης σε άρθρο του [1] κάνει κριτική στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Δικαίωμά του, άλλωστε αυτή την εποχή κριτική στην κυβέρνηση κάνει το σύνολο των πολιτών της χώρας. Μόνο που ο κύριος Δοξιάδης δεν αρέσκεται σε μια επιφανειακή κριτική επιπέδου «Παραιτηθείτε». Θέλει να ψάξει σε βάθος, να αποκαλύψει τις ανομολόγητες σκέψεις και βλέψεις των κυβερνώντων, να βρει το κλειδί που θα οδηγήσει «στην εννόηση ενός ολόκληρου διανοητικού κόσμου, ενός συνολικού συστήματος γνωσιακών μηχανισμών που κυριαρχεί στο νου των κυβερνώντων μας, του καθενός ξεχωριστά αλλά και αυτού που είναι της μόδας να ονομάζεται “συλλογικότητα”».[2]
Και πράγματι το βρίσκει. Το κλειδί είναι η διαλεκτική. Για το χάλι της της χώρας και του λαού δεν φταίει η παραγκώνιση ή ακόμα καλύτερα το θάψιμο κάθε διαλεκτικής σκέψης από την πολιτική της κυβέρνησης, αλλά ακριβώς η πιστή εφαρμογή της. Ο κύριος Δοξιάδης δεν μένει σε αυτή την σπουδαία ανακάλυψη, την προεκτείνει ως την έσχατη συνέπειά της. Μας αποκαλύπτει, με κάθε σοβαρότητα, πως οι κυβερνώντες εκτός από καρεκλοκένταυροι είναι και «υποκριτές που έχουν ένα σκοτεινό και καταχθόνιο σχέδιο, σοφά μελετημένο, βάσει του οποίου προχωρούν βήμα-βήμα προς τη μετατροπή της κοινωνίας μας σε κομμουνιστική».[3]
Φυσικά ο κύριος Δοξιάδης δεν μένει σε μια απλή καταγγελία των υποχθόνιων αριστερών Νεφελίμ που θέλουν στα μουλωχτά να αρπάξουν την Ελ-λάδα μας. Τους ξεμπροστιάζει αναλύοντας με ατράνταχτα επιχειρήματα τον τρόπο που θα το κάνουν. Μας αποκαλύπτει λοιπόν πως θα το κάνουν έχοντας για πολιορκητικό κριό τη διαλεκτική. Όχι βέβαια τη διαλεκτική του Αριστοτέλη, των στωικών, του Χέγκελ ή του Κώστα Αξελού, που έχει λογική βάση όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, αλλά τη διαλεκτική που ξεκίνησε ο Μαρξ. «Εδώ βρίσκουμε τα πρώτα παραδείγματα της εφαρμογής της παράξενης εκδοχής της που διατηρούν, όμως, σε σύγκριση με όσα ακολούθησαν, ακόμη κάποια επαφή με την κλασσική αντίληψη της λογικής. Αυτή σβήνει εντελώς όταν η διαλεκτική αυτού του τύπου τελειοποιείται (που λέει ο λόγος) μέσα από τη χρήση της από τον Λένιν…»(4)
Μάλιστα. Ο εχθρός δεν είναι η διαλεκτική γενικά, αλλά η μαρξιστική και λενινιστική ειδικά, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός. Αν και άγαρμπη, είναι φανερή η προσπάθεια να υψώσει ένα διαχωριστικό τείχος στην εξέλιξη της διαλεκτικής. Από τον Αριστοτέλη και τους στωικούς (γιατί άραγε «ξεχνά» τον Ηράκλειτο;) μέχρι τον Χέγκελ η διαλεκτική είχε μια λογική βάση, από τον Μαρξ και κυρίως από τον Λένιν και μετά «αυτή σβήνει εντελώς»(5). Επειδή το διακύβευμα σε αυτό το άρθρο είναι καθαρά πολιτικό, ο κύριος Δοξιάδης κάνει μια παραχώρηση στον Χέγκελ στην προσπάθειά του να προσελκύσει περισσότερους αναγνώστες. Όταν όμως το θέμα είναι αποκλειστικά η λογική που πρεσβεύει ο ίδιος σε σχέση με την διαλεκτική λογική του Χέγκελ, τα πράγματα είναι πολύ πιο ξεκάθαρα. Στο, κατά τα άλλα εξαίρετο, Logicomix, στη φιλοσοφική αναζήτηση του Ράσελ βάζει στο στόμα ενός Εγελιανού της μόδας, όπως λέει, την παρακάτω φράση: «Η μετάβαση από την κατηγορία της αντίφασης δείχνει ότι η αποκλειστική ανάκλαση της σταθεράς αντίθεσης την καθιστά αρνητική, ούτως ώστε η ανάκλαση υποβιβάζει την προηγούμενη σταθερά προσδιορισμών σε μια κατάσταση απλών προσδιορισμών, και καθότι η άποψη έχει καταστεί άποψη, έχει επιστρέψει στην ενότητα με τον εαυτό της».[6] Πράγμα που κάνει τον Ράσελ να αναρωτηθεί: «Αυτές οι μπούρδες είναι φιλοσοφία;»(7) Με τη σειρά μας αναρωτιόμαστε κι εμείς: Έχει η διαλεκτική του Χέγκελ, έτσι όπως την παρουσιάζει ο κύριος Δοξιάδης, την παραμικρή λογική βάση;
Ας εξετάσουμε τώρα τα επιχειρήματα με τα οποία ο κύριος Δοξιάδης αποτελειώνει τη μαρξιστική διαλεκτική. Ο υποψιασμένος αναγνώστης θα περίμενε να το κάνει με τον τρόπο που ο αγαπημένος του φιλόσοφος, ο Ράσελ, το επιχειρεί στο βιβλίο του Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας. Εκεί ο φιλόσοφος ασκεί κριτική στον Χέγκελ και στον Μαρξ με τον ορθόδοξο τρόπο. Αναφέρεται στις θέσεις τους, τις αναλύει και υποδεικνύει πού, κατά την άποψή του, κάνουν λάθος παραθέτοντας παράλληλα τις δικές του απόψεις. Ο κύριος Δοξιάδης δεν συμφωνεί με αυτό τον τρόπο. Πιθανόν γιατί ο φιλόσοφος γράφει για τον Μαρξ και τη μέθοδό του: «Η θεωρία ονομάζεται «ματεριαλιστική αντίληψη της ιστορίας». Είναι μια πολύ σημαντική άποψη και αφορά ιδίως τον ιστορικό της φιλοσοφίας. Εγώ προσωπικά δεν αποδέχομαι τη «θέση» όπως τίθεται, αλλά νομίζω ότι περιέχει πολλά σημαντικά στοιχεία αλήθειας και αντιλαμβάνομαι ότι έχει επηρεάσει και τις δικές μου απόψεις περί της φιλοσοφικής εξελίξεως όπως εκτίθενται στο έργο τούτο».[8]
Ο κύριος Δοξιάδης δεν θέλει ουδόλως να επηρεαστεί από τον Μαρξ για αυτό δεν ασχολείται πουθενά στο πόνημά του με αυτά που έχει πει ο Μαρξ. Παραθέτει δυο παραδείγματα με ανθρώπους που μιλάνε και πράττουν στο όνομα του Μαρξ. Στο πρώτο, ένας συμπαθής νέος, ο Καίσλερ, ακούει έκπληκτος ένα στέλεχος των Γερμανών κομμουνιστών στη δεκαετία του 1930 να κατηγορεί τους σοσιαλδημοκράτες για υποστηρικτές των Ναζί και να τους θεωρεί υπεύθυνους για τη διάσπαση του εργατικού κινήματος, παραποιώντας τα γεγονότα και ισχυριζόμενος πως αυτή η ανάλυση είναι η σωστή γιατί το λέει η διαλεκτική. Το επιχείρημα είναι αποστομωτικό. Έχει την ίδια αξία με τον ισχυρισμό πως για τον Ιερά Εξέταση και τις θηριωδίες της φταίει ο λόγος του Χριστού έτσι όπως εκφράζεται στα Ευαγγέλια. Στο δεύτερο, ο Πολωνός νομπελίστας ποιητής Μίλος, περιγράφει πώς είχε καταλάβει τη διαλεκτική την εποχή που ζούσε στην Πολωνία του υπαρκτού σοσιαλισμού. Λέει επί λέξη: «Διαλεκτική: κάνω την πρόβλεψη ότι το σπίτι θα καεί, μετά περιχύνω το φούρνο βενζίνη. Το σπίτι καίγεται. Η πρόβλεψή μου επιβεβαιώνεται».[9] Και μετά την προσθήκη αυτής της ποιητικής νότας ο κύριος Δοξιάδης περνά στο προσωπικό παράδειγμα, όταν νέος είχε οργανωθεί στο κόμμα και ο καθοδηγητής του αποκαλούσε μηχανιστική λογική κάθε εύλογη απορία του.
Τώρα πώς από τα παραδείγματα των συμπαθητικών Καίσλερ και Μίλος και τις τραυματικές εμπειρίες του νεαρού Δοξιάδη προκύπτει πως ο Σύριζα θέλει να μετατρέψει την κοινωνία μας σε κομμουνιστική, αυτό είναι κάτι που η ανώτερη λογική του κυρίου Δοξιάδη πρέπει να το δουλέψει λίγο παραπάνω αν θέλει να πείσει ακόμα και τους συγγενείς του. Προς το παρόν δεν αντιλαμβάνεται πως τα παραδείγματα που αναφέρει δεν είναι η διαλεκτική που δίδαξαν και εφάρμοσαν ο Μαρξ και ο Λένιν, αλλά ένα κακέκτυπο που λαθεμένα είχε νοηθεί και λαθεμένα εφαρμοζόταν. Η διαλεκτική μεταμορφωμένη σε απλό όργανο απόδειξης μιας προκαταβολικής θέσης μετατρέπεται σε σοφιστική, που εξωτερικά μόνο θυμίζει την διαλεκτική και στην ουσία είναι κενή.[10] Άραγε πόσο δύσκολο είναι να καταλάβει πως αυτά που προσάπτει στον Σύριζα είναι οι συνήθεις πρακτικές των αστικών κομμάτων σαν αυτών που υποστηρίζει; Ο κύριος Δοξιάδης τελειώνει το άρθρο του κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με την παραδοχή του Τσίπρα πως είχε προεκλογικές αυταπάτες, τονίζοντας θριαμβευτικά πως η αυταπάτη είναι ο μόνιμος τρόπος σκέψης όσων σκέφτονται διαλεκτικά. Για το γεγονός που δεκαετίες τώρα άλλα έλεγαν προεκλογικά και τα εντελώς αντίθετα εφάρμοζαν στην πράξη το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία φταίει η διαλεκτική;
Ο κύριος Δοξιάδης επιμένει εμμονικά να συνδέει τον ΣΥΡΙΖΑ με τη διαλεκτική. Προφανώς πιστεύει πως επειδή η κυβέρνηση με την πολιτική της του προσφέρει απλόχερα επιχειρήματα για μια εύκολη κριτική, με τη σύνδεση που επιχειρεί θα ξεμπερδέψει και με τη διαλεκτική. Θυμίζει εκείνον τον συμπαθή υπουργό της Νέας Δημοκρατίας, τον Λάσκαρη, που νόμισε πως με το νομοσχέδιο που σχεδίασε κατάργησε την ταξική πάλη. Η μόνη εξήγηση που υπάρχει για τις επιθέσεις εναντίον της μαρξιστικής διαλεκτικής σε μια εποχή ολοκληρωτικής ήττας του εργατικού κινήματος, σε μια εποχή που οτιδήποτε σχεδιάζουν τα νεοφιλελεύθερα κέντρα περνά στην κοινωνία αβρόχοις ποσί, είναι η γνώση αυτών που τις επιχειρούν πως καμιά τους νίκη δεν είναι οριστική. Θα ήθελαν να υπάρχουν μόνο οι λογικές που εξυμνούν αυτό που υπάρχει. Η διαλεκτική είναι για τους αστούς και για τους δογματικούς ιδεολόγους τους σκάνδαλο και φρίκη, γιατί στη θετική αντίληψη αυτού που υπάρχει περικλείνει ταυτόχρονα και την αντίληψη της άρνησής του, του αναγκαίου αφανισμού του.(11)
Για το τι είναι η διαλεκτική έχουν γραφτεί εκατοντάδες βιβλία που προσπαθούν να την εξηγήσουν. Το να δώσουμε έναν ορισμό και να πιστέψουμε πως ξεμπερδέψαμε δεν είναι στις προθέσεις μας. Όποιος ενδιαφέρεται πραγματικά να μάθει μπορεί να το κάνει με το Κεφάλαιο του Μαρξ που επανακυκλοφορεί αυτή την εποχή σε νέα μετάφραση. Με την ευκαιρία της αναφοράς στον Κώστα Αξελό ας δούμε μια απάντηση με πιο ποιητική διάθεση. Διαβάζουμε στο βιβλίο του: Ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία: «Ο Λένιν από τη μεριά του θεωρεί τον Ηράκλειτο πατέρα του διαλεκτικού υλισμού και το απόσπασμα 30 – «αυτό τον κόσμο ούτε κανείς θεός ούτε κανένας άνθρωπος τον έφτιαξε, αλλ’ ήταν πάντα και είναι και θα είναι αιώνια φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο» – το βλέπει σαν μια «πολύ καλή παρουσίαση των αρχών του διαλεκτικού υλισμού».(12)
*Ο Δημήτρης Γιατρέλλης ζει και εργάζεται στη Μυτιλήνη.Έχει εκδώσει το 2011 από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη το μυθιστόρημα: Το τραγούδι του κούκου και το 2014 από τις εκδόσεις Ωκεανίδα το μυθιστόρημα: Είμαστε ακόμα εδώ.
Σημειώσεις.
1-2-3-4-5-9 https://www.facebook.com/apostolos.doxiadis/posts/10153630594773848
6-7 LOGICOMIX Εκδόσεις Ίκαρος σελ. 94
- Μπέρτραντ Ράσελ Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας Εκδόσεις Αρσενίδη
10. Ιλιένκοφ Διαλεκτική Λογική Εκδόσεις Gutenberg σελ. 16
11. Καρλ Μαρξ Το Κεφάλαιο Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 2002 Τόμος πρώτος σελ. 26
12. Κώστας Αξελός Ο Ηράκλειτος και η Φιλοσοφία Εκδόσεις Εξάντας σελ 296