του Παναγιώτη Μουντούρη*
Η συγκρότηση της ταυτότητας αποτελεί μια μακρόχρονη και σε μεγάλο μέρος ασυνείδητη διαδικασία η οποία ακολουθεί μια εξελικτική πορεία που έχει αφετηρία τη γέννηση του παιδιού και ολοκληρώνεται μετά το πέρας της εφηβικής κρίσης.
Στην πορεία αυτή το παιδί αφομοιώνει και ενσωματώνει στον ψυχισμό του ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή ένα τμήμα της ταυτότητας του ατόμου που ανήκει στο άμεσο περιβάλλον του. Η προσωπικότητα μας λοιπόν τροποποιείται και εν τέλει δομείται μέσα από μια σειρά ταυτίσεων με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας.
Η εφηβεία καλύπτει μια χρονική διάρκεια ανάμεσα στην παιδική και την ώριμη ηλικία και θα λέγαμε ότι εισάγει το παιδί, αλλά, και τους γονείς σε μια περίεργη, ακραία και με μεγάλη ένταση ηλικιακή περίοδο. Ο έφηβος βρίσκεται σε τεράστια ψυχική σύγκρουση τόσο με τον εαυτό του όσο και με τον κόσμο. Είναι η περίοδος κατά την οποία στον ψυχισμό του εφήβου συγκρούονται δυο πολύ σημαντικές πλευρές της προσωπικότητας. Η σεξουαλικότητα και η επιθετικότητα. Αυτή η ψυχική ένταση ξαφνιάζει τους γονείς καθώς μέχρι πρότινος είχαν συνηθίσει ένα παιδί το οποίο είχε όρια, σχετικά λίγα δικαιώματα και υποχρεώσεις και γενικά το χαρακτήριζε μια παιδικότητα. Τώρα έχουν να συσχετιστούν με έναν απόλυτο, παντοδύναμο και ανυπόμονο έφηβο ο οποίος είναι σαν να έχει χάσει την ικανότητα του να διαπραγματεύεται τις επιθυμίες του και τις ανάγκες και ο οποίος δε λαμβάνει καθόλου υπόψη του τους όρους της πραγματικότητας δηλαδή τους κανόνες του οικογενειακού πλαισίου.
Επίσης η εικόνα που έχει ο έφηβος για τους γονείς του καταρρέει σαν χάρτινο οικοδόμημα, είναι σαν να χάνει εντελώς την επένδυση της. Συγκεκριμένα θα λέγαμε ότι την εικόνα ενός παντοδύναμου, υποστηρικτικού, φροντιστικού και τέλειου γονέα, που είχε ανάγκη το παιδί μέχρι εκείνη τη στιγμή, έρχεται να την αντικαταστήσει η υποτίμηση, η απόρριψη και η αποεξιδανίκευση του γονεϊκού προτύπου. Όλες αυτές οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον ψυχισμό του εφήβου έχουν ως απώτερο σκοπό την εξατομίκευσή του, την αυτονόμηση του και συνοδεύονται από πολύ άγχος.
Αντίστοιχα η εφηβεία εισάγει τους γονείς σε μια φάση κατά την οποία οι ίδιοι διαπραγματεύονται και επαναπροσδιορίζουν τόσο την εξωτερική πραγματικότητα (δηλαδή το πλαίσιο της οικογένειας) όσο όμως και την εσωτερική τους ψυχική κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα θα λέγαμε ότι η κρίση της εφηβείας θέτει τους γονείς στις ακόλουθες διεργασίες:
Στην ικανότητά τους να αποχωρίζονται.
Η ικανότητα διεργασίας του αποχωρισμού είναι πολύ σημαντική αφού επιτρέπει στον έφηβο να αυτονομηθεί από τους γονείς και να τους απορρίψει χωρίς ο έφηβος να νιώσει ενοχές και τύψεις ότι τους παρατάει. Αποτελεί βαρύνουσας ψυχικής σημασίας για τον έφηβο να αισθανθεί ότι η απομάκρυνσή του δεν ισοδυναμεί με κατάρρευση του οικογενειακού ή γονεϊκού οικοδομήματος. Αντιδράσεις ανεπάρκειας των γονέων μπορεί να αποβούν καταστροφικές διότι αυτό μεταφράζεται στον ψυχισμό του έφηβου ως κατάρρευση. Άρα λοιπόν θα λέγαμε ότι αποθηκεύεται στον ψυχισμό του εφήβου μια συνθήκη η οποία του λέει ότι απαγορεύεται να αφήνεις τους άλλους γιατί αυτοί δεν αντέχουν μακριά σου.
Στην ικανότητα τους να συγκρούονται.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος έντονων και ακραίων συγκρούσεων. Η δυσκολία των γονέων να απορροφήσουν τους κραδασμούς από την επίθεση του εφήβου τους μετατρέπει, στα μάτια και στον ψυχισμό του παιδιού, ως ευάλωτους και εύθραυστους. Υπάρχουν γονείς οι οποίοι μη μπορώντας να απορροφήσουν την επιθετικότητα του εφήβου υιοθετούν συχνά την αποφυγή οποιασδήποτε συζήτησης που μπορεί να οδηγήσει σε σύγκρουση, άλλοι γονείς πάλι ελαχιστοποιούν πολύ τη σημασία της επίθεσης που κάνει ο έφηβος ή αρνούνται ότι υπάρχει αντιπαράθεση και σύγκρουση «έλα μωρέ δε συμβαίνει τίποτα», ή «αυτά είναι παιδικά πράγματα θα του περάσει». Άλλοι γονείς πάλι τρομάζουν με την επιθετικότητα του εφήβου και μη μπορώντας να διαχειριστούν την ένταση δίνουν κάθε ελευθερία χωρίς όρια και πλαίσιο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο έφηβος ενδέχεται να αισθανθεί ότι οι συναισθηματικές του ανάγκες είναι τόσο ογκώδης και υπέρμετρες που δεν έχει που να τις αφήσει. Είναι πιθανόν σε τέτοιες περιπτώσεις ο έφηβος να στρέψει αυτή την επιθετικότητα στην κοινωνία ή στον ίδιο του τον εαυτό. Είναι σαν λέει ότι εφόσον δεν είστε εσείς ικανοί να πάρετε και να σηκώσετε την επιθετικότητα μου θα την στρέψω αλλού.
Στην ικανότητα τους να διαπραγματεύονται τη δική τους σεξουαλικότητα.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας οι γονείς προβαίνουν στη διαδικασία διαπραγμάτευσης της δικής τους σεξουαλικότητας μέσα από την αναδυόμενη σεξουαλικότητα των παιδιών τους. Η σεξουαλικότητα στην οικογένεια δεν πρέπει να αποτελεί ταμπού ούτε όμως πρέπει να απασχολεί και σε υπερβολικό βαθμό. Οι γονείς που δεν έχουν επεξεργαστεί και αποδεχτεί τα δικά τους ερωτικά συναισθήματα αδυνατούν να τα αναγνωρίσουν και να τα επικοινωνήσουν χωρίς ενοχές και αναστολές στο παιδί τους.
Στην περίπτωση κατά την οποία οι γονείς είναι έτοιμοι να επεξεργαστούν τις παραπάνω ικανότητες (να αποχωρίζονται, να συγκρούονται και να απενοχοποιούν τα ερωτικά του συναισθήματα) η γονικότητά τους θα βοηθήσει τον έφηβο να εντάξει τις διαφορετικές πλευρές του εαυτού του (τα ερωτικά του συναισθήματα και την επιθετικότητα του) μέσα στην ίδια του την προσωπικότητα. Θα μπορέσει με περισσότερη ασφάλεια να προσανατολιστεί στις καινούριες σχέσεις έξω από την οικογένεια (συνομήλικοι, ερωτικές σχέσεις κ.α) που πλέον αρχίζουν να επενδύονται και να έχουν νόημα για τον έφηβο.
*Μουντούρης Παναγιώτης, Ψυχοθεραπευτής Ατομική ψυχοθεραπεία, θεραπεία ζεύγους και οικογένειας. Τηλέφωνο Επικοινωνίας 6948567106