Το μεσημέρι της 7 Δεκεμβρίου, με μία ανακοίνωση 280 λέξεων η εταιρεία λογισμικού Palantir Technologies, πρόσφατα εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και γνωστή εδώ και χρόνια για τις στενές σχέσεις της με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, τις ένοπλες δυνάμεις και άλλες αρχές επιβολής του νόμου, ενημέρωσε το επενδυτικό κοινό ότι από την αρχή της πανδημίας βρίσκεται σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να της παρέχει τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις που βασίζονται σε δεδομένα, ώστε να αντιμετωπίσει την πανδημία της Covid-19.
Πρόκειται για συνεργασία που, πέρα από κάποιες επιγραμματικές αναφορές στον διεθνή Τύπο, το εγχώριο κοινό δεν είχε καμία γνώση της ύπαρξής της, αφού η ελληνική πλευρά μέχρι στιγμής δεν είχε προβεί σε καμία ανακοίνωση ή δημοσίευση.
Η μόνη αναφορά που είχε προηγηθεί της εταιρικής ανακοίνωσης ήταν ένα tweet από τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζέφρι Πάιατ, στις 25 Νοεμβρίου που συνοδευόταν από ένα screenshot από τη συνομιλία που είχε ο Αμερικανός διπλωμάτης με τον Έλληνα υπουργό Υγείας.
Happy to see @Vkikilias again to discuss ongoing US-Greece collaboration in the fight against #COVID19. US pharma & tech innovation from @pfizer, @LillyPad, @AbbottNews, @PalantirTech & others will help reduce strain on Greece's healthcare system and ultimately end the pandemic. pic.twitter.com/HcsJILnlui
— George J. Tsunis (@USAmbassadorGR) November 25, 2020
Το όνομα της Palantir εμφανίζεται και στην τελευταία γραμμή του δελτίου ΤύπουU.S.-Greece Science and Technology Agreement | State Department του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών για την Ελληνοαμερικανική συμφωνία Επιστήμης και Τεχνολογίας με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου, όταν η συνεργασία κρατούσε ήδη πάνω από πέντε μήνες.
Λαμβάνοντας υπόψιν τη φήμη της Palantir, η ανακοίνωση της εταιρείας για συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η συμφωνία αυτή φαίνεται να καλύπτεται από ένα πέπλο αδιαφάνειας –αφού μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει επίσημη ανακοίνωση, ούτε έχει αναρτηθεί οτιδήποτε σχετικό στη Διαύγεια– ήταν λογικό να μας τραβήξει το ενδιαφέρον.
Ποια είναι η Palantir
Η εταιρεία ιδρύθηκε το 2003 και πήρε το όνομά της από τις μαγικές και άφθαρτες κρυστάλλινες σφαίρες που επινόησε ο Τόλκιν στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και χρησιμοποιούνταν από τους ήρωες του βιβλίου για επικοινωνία και για να βλέπουν τι συνέβαινε σε άλλα μέρη του φανταστικού κόσμου. Πεδίο της είναι η ανάπτυξη ισχυρών εργαλείων ανάλυσης δεδομένων, που βασίζονται στον συνδυασμό μεγάλων συνόλων από ποικίλες πηγές και κάθε φορά προσαρμόζονται στις ανάγκες των πελατών της.
Όπως αναφέρει στο inside story η MKO Homo DigitalisHomo Digitalis, που έχει στόχο την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή και είναι μέλος του πανευρωπαϊκού δικτύου European Digital RightsEuropean Digital Rights, «η Palantir αποτελεί μία από τις εταιρείες που παρέχουν/αναπτύσσουν τις πλέον παρεμβατικές υπηρεσίες και τεχνολογίες σε διεθνές επίπεδο. Έχει παρεισφρήσει σε κυβερνητικά προγράμματα πολλών άλλων ευρωπαϊκών κρατών, που αφορούν τόσο τον τομέα της αντιμετώπισης της πανδημίας όσο και τον τομέα της αστυνόμευσης/παρακολούθησης, που αποτελεί και τον κύριο τομέα δράσης της».
Η συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση
Επιστρέφοντας στη συνεργασία της Palantir με την ελληνική κυβέρνηση, πηγές του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, που έχει υπογράψει το νομικό σύμφωνο από την πλευρά της Ελλάδας, ανέφεραν στο inside story ότι «δεν υπάρχει κανένα απολύτως κόστος για την ελληνική πλευρά. Πρόκειται για μία πλατφόρμα η οποία χορηγήθηκε δωρεάν από την Palantir, όπως έχει κάνει η εταιρεία και σε άλλες χώρες, η οποία οπτικοποιεί σε πραγματικό χρόνο δεδομένα τα οποία είναι πλήρως ανώνυμα, όχι ανωνυμοποιημένα». Ζητώντας να μάθουμε ποια είναι αυτά τα δεδομένα, η απάντηση που λάβαμε ανεπίσημα ήταν πως αφορούν κυρίως την κίνηση, όπως διόδια, λιμάνια και πρατήρια καυσίμων (π.χ. πόση βενζίνη καταναλώθηκε σε συγκεκριμένες ώρες και συγκεκριμένες ημέρες) και πως αυτά τα δεδομένα πρόκειται σύντομα να διατεθούν στην πλατφόρμα Open Data για να τα χρησιμοποιήσει όποιος θέλει.
Σύμφωνα με την ίδια πηγή, πέρα από την κίνηση του πληθυσμού υπάρχουν και άλλα δεδομένα που αξιοποιούνται από την πλατφόρμα, αλλά δεν ήταν εφικτό να μας εκτεθούν αναλυτικά, διότι από την ίδια τη σύμβαση δεν προβλέπεται να δοθούν λεπτομέρειες για το περιεχόμενό της. Όπως μας εξήγησαν, πρόκειται για ένα νομικό σύμφωνο το οποίο περιλαμβάνει ρήτρα εμπιστευτικότητας. Η συμφωνία αυτή υπογράφηκε «γύρω στις αρχές Απριλίου» και υπαγορεύθηκε από την «ανάγκη να υπάρχουν πολλά δεδομένα σε real time για να μπορεί να προχωρά η Επιτροπή Λοιμωξιολόγων σε εισηγήσεις και η κυβέρνηση σε αποφάσεις» σχετικά με το lockdown. Ως προς το αν ζητήθηκε η γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η ίδια πηγή τόνισε ότι «κανένα από αυτά (τα δεδομένα) δεν εμπίπτει στην κατηγορία αυτήν προκειμένου να ζητηθεί έγκριση από την Αρχή».
Στην ερώτησή μας γιατί δεν έχει υπάρξει κάποια σχετική ανάρτηση στη Διαύγεια, η απάντηση που λάβαμε είναι ότι «δεν δημοσιεύθηκε επειδή ήταν δωρεάν και δεν υπήρχε κάποιο οικονομικό αντάλλαγμα, δεν υπήρχε λόγος να δημοσιευθεί. Η συμφωνία έχει προσδιοριστεί ως δωρεά».
Η πραγματικότητα
Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν καλά το πλαίσιο δημοσιότητας, με βάση το σχετικό άρθρο της Διαύγειας (ν. 3861/2010ΦΕΚ Α’/112/13-07-2010 – Α’112), «στο διαδίκτυο αναρτώνται: […] πράξεις αποδοχής δωρεών στο Ελληνικό Δημόσιο, στα Ν.Π.Δ.Δ., σε φορέα του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή σε φορείς των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δευτέρου βαθμού, καθώς και συμβάσεων πολιτιστικών χορηγιών».
Απευθύναμε γραπτές ερωτήσεις και στην Palantir Technologies για τη συνεργασία της με την ελληνική κυβέρνηση, ωστόσο έως τη δημοσίευση του παρόντος δεν έχουμε λάβει απάντηση.
Αίτημα κατάθεσης εγγράφων υπέβαλε στις 10 Δεκεμβρίου και το ΜΕΡΑ25 (αιτούσα βουλευτής Μαρία Απατζίδη), ζητώντας από τον αρμόδιο υπουργό Κυριάκο Πιερρακάκη να καταθέσει στο Σώμα τη σύμβαση ή τις συμβάσεις/συμφωνίες φορέων της Ελληνικής Δημοκρατίας με την εταιρεία Palantir Technologies.
Σε αντίστοιχη ενέργεια προέβη και η ανεξάρτητη, μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία ανοιχτής διακυβέρνησης και ενίσχυσης της διαφάνειας και της λογοδοσίας, VouliWatch.
Σε γραπτό του σχόλιο προς το inside story, ο Λευτέρης Χελιουδάκης της Homo Digitalis αναφέρει:
«Μας ανησυχεί ιδιαίτερα η αδιαφάνεια που υπάρχει αναφορικά με τη συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης με την Palantir Technologies Inc. Δεν υπήρχε η παραμικρή δημόσια τοποθέτηση επί της εν λόγω συνεργασίας, όταν σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η συνεργασία κυβερνητικών φορέων με την Palantir δημιούργησε έντονες κριτικές και βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η εν λόγω εταιρεία αποτελεί μία από τις πλέον γνωστές διεθνώς στον τομέα της ανάπτυξης παρεμβατικών τεχνολογιών παρακολούθησης και ανάλυσης δεδομένων. Έχει προχωρήσει σε συνεργασίες με κυβερνήσεις πολλών άλλων ευρωπαϊκών κρατώνPrivacy advocates demand a European survey of Palantir | SOMI στον τομέα της αστυνόμευσης, όπως της Γαλλίας και της Δανίας, ενώ φυσικά έχει επικριθεί και για τη συνεργασία της με την Κυβέρνηση των ΗΠΑ αναφορικά με το πρόγραμμα ICE.
Κατά την πανδημία του κορονοϊού βλέπουμε την Palantir να σχηματίζει ριψοκίνδυνες συμμαχίες με κρατικούς φορείς διεθνώς, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας. Έχουμε έντονες ανησυχίες καθώς δεν γνωρίζουμε τίποτα για τις υπηρεσίες που παρέχει η Palantir και τα δεδομένα στα οποία έχει πρόσβαση και επεξεργάζεται, αφού η σύμβαση δεν έχει αναρτηθεί στη Διαύγεια. Γιατί όλα να καλύπτονται από ένα πέπλο μυστηρίου αντί να υπάρχει διαφάνεια, ενημέρωση και δημόσιος διάλογος για ένα ζήτημα που μας αφορά όλους, όπως η δημόσια υγεία;
Μάλιστα, πιστεύουμε ότι αυτές οι συμβάσεις ανοίγουν την πόρτα για μελλοντικές συνεργασίες στον τομέα της αστυνόμευσης και της παρακολούθησης. Όπως αναφέρουν με δηλώσεις τους τα ίδια τα στελέχη της εταιρείας, ανυπομονούν να διευρύνουν τη συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση για χρόνια ακόμα («and we look forward to broadening this partnership for years to come»). Πρέπει να υπάρξει άμεση αντίδραση για να έρθει στο φως η σχετική σύμβαση και να πληροφορηθούμε για τα δεδομένα τα οποία αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας, καθώς και να βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση για μελλοντικές συνεργασίες μεταξύ της Palantir και της ελληνικής κυβέρνησης. Πολύ φοβάμαι πως αυτές οι ανεπίσημες δηλώσεις από το υπουργείο δεν μας καθησυχάζουν. Αφήστε που δυστυχώς πολλές φορές θεωρούν πληροφορίες που είναι προσωπικά δεδομένα ως μη προσωπικά δεδομένα. Οπότε ακόμα και καλόπιστες να είναι οι δηλώσεις αυτές, εάν δεν έχουμε πρόσβαση στις πληροφορίες ώστε να δούμε τα είδη και τις κατηγορίες των δεδομένων που επεξεργάζονται, οι προκλήσεις είναι μεγάλες και τα ερωτήματά μας παραμένουν αναπάντητα».
«Free trial», το επιχειρηματικό μοντέλο της Palantir
Σημειώνεται ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο, μετά από προειδοποιήσεις από οργανισμούς όπως οι FoxgloveFoxglove – challenging digital injustices και openDemocracyopenDemocracy για νομικές κινήσεις, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να δώσει στη δημοσιότηταGovernment finally publishes NHS contracts with Palantir, Faculty and big tech | New Statesman Tech την επίσης σχεδόν δωρεάν (1 λίρα ήταν το αντίτιμο) συμφωνία της με την Palantir και άλλες τεχνολογικές εταιρείες. Μάλιστα η Βρετανία επέκτεινε τη συνεργασία της με την εταιρεία, υπογράφοντας συμβόλαιο αξίας ενός εκατομμυρίουIt started as £1. Now it’s £1 million. Where’s the mandate for letting Palantir into our NHS? | openDemocracy. Η βρετανική κυβέρνηση, όπως έγινε γνωστόUK awards border contract to firm criticised over role in US deportations | The Guardian, τον Σεπτέμβριο ανάθεσε στην Palantir έναντι κάποιων εκατομμυρίων την εποπτεία δεδομένων από τα σύνορα και τα τελωνεία μετά το Brexit.
Σχόλιο στο inside story από την Ήλια Σιατίτσα, Διευθύντρια προγράμματος Privacy International:
«Οποιαδήποτε συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, ιδίως στον τομέα της υγείας, μπορεί να έχει άμεσο και ζωτικό αντίκτυπο στους πολίτες – στην πράξη αφήνει μία δημόσια ευθύνη, για την οποίαν η κυβέρνηση πρέπει να είναι υπόλογη, στα χέρια αδιαφανών ιδιωτικών συμφερόντων. Γι’ αυτό είναι επιτακτική ανάγκη η ελληνική κυβέρνηση να εγγυηθεί τη διαφάνεια και τη δέουσα διαδικασία. Είναι απίστευτα απογοητευτικό να ανακαλύπτουμε την ύπαρξη τέτοιων συνεργασιών, για τις οποίες οι πολίτες έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν εξ αρχής, από τυχαίες πληροφορίες ή μετά από επαναλαμβανόμενα αιτήματα.
Η διαφάνεια στις συνεργασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα διασφαλίζει ότι το σύνολο της συμφωνίας εξετάζεται για αδικαιολόγητα οφέλη που τυχόν να προκύπτουν για την ανάδοχο εταιρεία. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, το πρώτο συμβόλαιο που τέθηκε σε ισχύ μεταξύ της Palantir και του βρετανικού Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS) για το διάστημα από 12 Μαρτίου έως 11 Ιουνίου 2020 με κόστος για το NHS ύψους £1, εν συνεχεία παρατάθηκε προς £1 εκατομμύριο. Όταν η σύμβαση αποκαλύφθηκε δόθηκαν κάποιες απαντήσεις, αλλά επίσης δημιουργήθηκαν πολλά νέα ερωτήματα.
Οποιαδήποτε τέτοια νέα συνεργασία δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με το πώς θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα από τον δημόσιο τομέα, τι είδους διασφαλίσεις, εάν υπάρχουν, θα τεθούν σε εφαρμογή και ποιος θα έχει πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα μετά τη λήξη της αρχικής σύμβασης.
Δεν είναι αυτός ο τρόπος που θα έπρεπε να λειτουργεί μία κυβέρνηση. Δεν μας δίνεται η δυνατότητα να εξετάσουμε πραγματικά σε τι εμπλέκονται οι κυβερνήσεις, να μάθουμε τα προβλήματα που προσπαθούν να λύσουν, πώς προσπαθούν τα λύσουν και εάν όντως υπήρχαν “προβλήματα”. Πρόκειται για κάτι βαθιά προβληματικό σε μία δημοκρατική κοινωνία».
Ολόκληρο το ρεπορτάζ στο Inside Story.