Ζούμε εδώ και σχεδόν έναν χρόνο μια ακραία και πολύπλοκη κατάσταση. Κανείς θα έλεγε πως η «πανδημία» ή «επιδημία», μην παρεξηγηθούμε από τις πρώτες γραμμές, είναι η περίοδος που ο ιστορικός του μέλλοντος θα καταγράψει ως ορόσημο και ως σημείο καμπής για πολλά πράγματα που γύρω μας αλλάζουν κι εμείς ζαλισμένοι από τις εξελίξεις αδυνατούμε ή ακόμα και αρνούμαστε να αντιληφθούμε.
Στον νεοφιλελευθερισμό και τον καπιταλισμό, δύο έννοιες τόσο ταυτόσημες, η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Όποιος έχει διαβάσει το «Δόγμα του Σοκ» της Ναόμι Κλάιν (Εκδόσεις Λιβάνη) έχει ήδη αναγνωρίσει τις αρχές της σχολής του Σικάγο, του καπιταλισμού της καταστροφής δηλαδή, στις εφαρμοζόμενες πολιτικές ανά τον κόσμο.
Η παγκόσμια νίκη του νεοφιλελεύθερου κινήματος ποτέ δεν υπήρξε ειρηνική. Από τη Χιλή του 1973 μέχρι και σήμερα, ο Φρίντμαν και οι υποστηρικτές του εκμεταλλεύτηκαν επανειλημμένα τη βία και μια σειρά από τρομακτικά σοκ για να επιβάλουν τις ακραίες πολιτικές τους.
Έτσι και σήμερα, το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα τρίβει τα χέρια του μπροστά στην ευκαιρία που του προσέφερε η πανδημία, που 14 μήνες πριν ακουγόταν σαν ανέκδοτο από τα χωριά της επαρχιακής Κίνας. Το σοκ δεν είναι μόνο τρομακτικό αλλά και τραυματικό γιατί έχει δημιουργήσει ένα πεδίο εφαρμογής ακραία νεοφιλελεύθερων πολιτικών με μηδενική αντίσταση.
Η μεσαία τάξη
Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ολοκληρώθηκε η νίκη της Δύσης στον ψυχρό πόλεμο που διήρκησε κοντά μισό αιώνα, η μεσαία τάξη πλέον ήταν άχρηστη στον καπιταλισμό. Η ενίσχυσή της αποτέλεσε και το βασικότερο εργαλείο του καπιταλισμού απέναντι σε όλα όσα πρέσβευε το αντίπαλο δέος, ο Κομμουνισμός. Στην ισότητα και την δικαιοσύνη που διακύρρητε το ανατολικό μπλοκ, η δύση επέλεξε κάτι πιο «γυαλιστερό», την ενίσχυση της μεσαίας τάξης, που μέσα από την τηλεοπτική και κινηματογραφική προπαγάνδα καθιερώθηκε ως πιο ελκυστική «κανονικότητα». Μια μεσαία τάξη που είναι θέμα χρόνου να γίνει άρχουσα και εργατική τάξη με δικαιώματα και προοπτική “ανόδου” στην επόμενη πίστα.
Με την Σοβιετική Ένωση κραταιά ήταν αδύνατον η Δύση να μην διαπραγματευτεί εργασιακά δικαιώματα. Θα ήταν αναπόφευκτη η σύγκριση.
Από την κρίση του 2008 στο σήμερα
Και στον καπιταλισμό, όπως και σε πολλές εκφάνσεις της ζωής, η πραγματικότητα είναι σκληρή. Όταν πλέον δεν σε χρειάζονται σε πετάνε. Η σταδιακή διάλυση της μεσαίας τάξης έμοιαζε να φτάνει στο τελευταίο στάδιο το 2008 όταν και εισήλθαμε στην παγκόσμια οικονομική κρίση, αρχικά με την διάσωση της τράπεζας επενδύσεων Bear Stearns τον Μάρτιο και στην συνέχεια με την κατάρρευση της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο.
Η μεσαία τάξη πλέον ήταν άχρηστη στις νεοφιλελεύθερες οικονομίες. «Έπαιζαν» μόνες του στο γήπεδο της παγκόσμιας οικονομίας και δεν είχαν “όρεξη” για κανέναν τύπο συμπαίκτη.
Δεν υπάρχει καμία πρόθεση ανασκόπησης του πως φτάσαμε από το 2008 στο 2021, αυτή είναι άλλη κουβέντα.
Η διάλυση της μεσαίας τάξης παγκοσμίως δεν άφησε και την χώρα μας εκτός της νέας πραγματικότητας. Οι κυβερνήσεις από το 2009 μέχρι και σήμερα ακολούθησαν τις σκληρές οδηγίες σειράς οργανισμών που είχαν μόνο στόχο την αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου προς το συμφέρον των ολίγων. Ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων έχει διπλασιαστεί από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 2008, τονίζει η Oxfam, διαπιστώνοντας πως «οι πλούσιοι επωφελούνται όχι μόνο από την επέκταση της περιουσίας τους, αλλά επίσης κι από τα χαμηλότερα επίπεδα φορολόγησης εδώ και δεκαετίες» σε πολλά κράτη.
Η παγκόσμια κρίση είναι μια τεχνητή κρίση με σκοπό το όσο γίνεται μεγαλύτερο άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες τάξεις, φτωχών και πλουσίων. Όσο μεγαλύτερο το άνοιγμα τόσο πιο βαθύ το πηγάδι στο οποίο πνίγονται τα μεσαία στρώματα.
Κι αν το 2008 ήταν μια ελεγχόμενη κατάσταση, σήμερα για τον νεοφιλελευθερισμό είναι μια σπουδαία ευκαιρία επαναδιαπραγμάτευσης κεκτημένων πολλών ετών για την εργατική τάξη.
Είναι μια τεράστια ευκαιρία να καταργηθεί η μεσαία επιχειρηματικότητα, να ξαναγραφτεί ο πτωχευτικός κώδικας, να ξαναγραφτούν τα νομοσχέδια για τα εργασιακά, γυρίζοντας τον χρόνο 70-80 χρόνια πίσω.
Και το κυρίαρχο ερώτημα παραμένει: γιατί δεν αντιδρούμε;
Με μια πρώτη σκέψη, ο κόσμος αντιλαμβάνεται την κατάσταση που ζούμε ως συμμετοχή σε πόλεμο, στην λογική πως δεν βιώνουμε μια κανονική καθημερινότητα. Δεν αποδέχεται πως έτσι θα είναι και αύριο, όταν τελειώσει όλο αυτό. Οι περισσότεροι συμπολίτες μας θεωρούν πως ζούμε σε μια παράλληλη πραγματικότητα. Και πώς να τους αδικήσεις;
Πώς να αντιληφθούμε τις αλλαγές στα εργασιακά αν κοντά στο 1εκ άνθρωποι είμαστε σε αναστολή και πόσοι ακόμα άνεργοι; Πώς να μεταβολίσουμε πράγματα που έχουν συμβεί και ακόμα δεν έχουν φτάσει στις «κανονικές» μας ζωές;
Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και κάτι που ακούμε πολύ συχνά όλο αυτό το διάστημα. Πως έτσι είναι για όλους, τι να κάνεις… Μια βαθιά μοιρολατρική στάση που τροφοδοτείται και από την έλλειψη σοβαρής απάντησης και εναλλακτικής.
Η πυραμίδα του Μάσλοου
Ενστικτωδώς, τα οικονομικά μέτρα που έχουν ληφθεί, μας δημιουργούν την αίσθηση της ασφάλειας αναφορικά με την τροφή και στέγαση. Τις βασικές ανάγκες σύμφωνα με την Πυραμίδα του Μάσλοου.
Τι γίνεται όμως με τις υπόλοιπες ανάγκες μας;
Η ιεράρχηση των αναγκών σύμφωνα με την θεωρία του Μάσλοου υποδεικνύει πως οι άνθρωποι παρακινούνται πρωτίστως στην ιεράρχηση των βασικών τους αναγκών πριν προχωρήσουν στις ακριβώς επόμενες. Από την βάση δηλαδή και προς τα πάνω.
Ο Νόαμ Τσόμσκυ είχε γράψει πως «Όσο πιο πολύ μεγαλώνεις το φόβο για τα ναρκωτικά και το έγκλημα, τους μετανάστες και τους εξωγήινους, τόσο περισσότερο ελέγχεις τους ανθρώπους». Εδώ δεν έχουμε εξωγήινους, έχουμε έναν αόρατο εχθρό. Στην περίπτωση μας, η εργαλειοποίηση της πανδημίας από τον καπιταλισμό έχει παίξει σημαντικό ρόλο στο να έχουμε μείνει κολλημένοι στο δεύτερο επίπεδο, φοβούμενοι για την υγεία μας.
Για τις εκάστοτε κυβερνήσεις έχουμε αφήσει ανοιχτό τον δρόμο προς την επιβολή οποιασδήποτε πολιτικής. Γιατί δεν είναι μόνο ο φόβος ότι θα σε συλλάβουν ή θα σου επιβληθεί πρόστιμο. Μέσα σου φοβάσαι πως αν βρεθείς με πολύ κόσμο κινδυνεύεις να κολλήσεις. Έτσι, ούτε στον δρόμο θα βγει ο κόσμος, ούτε θα μαζευτεί κάπου να οργανωθεί.
Ζωή σε έκτακτες συνθήκες
Ο Ξενοφών Κοντιάδης, Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο Πάντειο και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, μιλώντας στην εκπομπή του ΚΡΗΤΗ TV «Αντιθέσεις» ανέφερε πως στα πλαίσια της πολιτικής διαχείρισης της πανδημίας έχουν υπάρξει μέτρα με αντισυνταγματικό χαρακτήρα και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίσει.
Από την πλευρά του ο Δημήτρης Χριστόπουλος, Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου, πρώην Πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μιλώντας στην ίδια εκπομπή, επισημαίνει: «Αν κάποια στιγμή αντιληφθούμε πως η σημερινή κατάσταση γίνεται καθεστώς, τότε περιορίζονται και οι αντοχές της δημοκρατίας μας. Οφείλουμε να θωρακίσουμε την ελευθερία μας. Την ελευθερία μας να μιλάμε, να διαφωνούμε. Η διαφωνία είναι ο πυρήνας της δημοκρατίας».
Μεγάλο ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι απλά τι μπορούμε να κάνουμε τώρα, αλλά τι λάθη κάναμε για να παραδώσουμε τόση εξουσία σε κέντρα αποφάσεων τόσο απομακρυσμένα, που μπορούν να ασκούν πολιτικές σχεδόν ανενόχλητα, συνεπικουρούμενα από τα συστημικά ΜΜΕ. Και πως θα θωρακίσουμε την δημοκρατία, τα δικαιώματα και τις ζωές μας μέσα σε «έκτακτες συνθήκες».
Και δεν μιλάω σε κανένα σημείο για ανύπαρκτη πανδημία ή «στημένο» παιχνίδι με εργαστηριακό ιό. Μακριά από μας αυτά.