Στρατηγικής σημασίας ανατροπές απειλούνται το νέο χρόνο αν η τιμή του πετρελαίου συνεχίσει την καθοδική της πορεία. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που παραθέτουμε (από το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg) η τιμή του πετρελαίου κινείται σταθερά κάτω των 40 δολαρίων το βαρέλι τις τελευταίες λίγες εβδομάδες, συνεχίζοντας μια τάση που ξεκίνησε το δεύτερο μισό του 2014.
Συγκρίνοντας δε την πιο πρόσφατη τιμή του, στις 21 Δεκεμβρίου 2015 (36,55 δολάρια το βαρέλι), με το ανώτερο σημείο που είχε φτάσει τον Ιούνιο του 2014, στα 115 δολάρια, η πτώση που έχει καταγραφεί φτάνει το 70%! Να σημειωθεί ωστόσο πως στα ίδια επίπεδα των 36 δολ. το βαρέλι είχε φτάσει το πετρέλαιο πάλι το 2004.
Μιλώντας για τους επόμενους μήνες, έχει σημασία πώς όλες οι προβλέψεις υπογραμμίζουν ότι η πτώση της τιμής του πετρελαίου θα συνεχισθεί. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν δύο οικονομικής φύσης εξελίξεις και μία πολιτική. Στο οικονομικό επίπεδο θεωρείται σίγουρο πώς ΗΠΑ και ΕΕ θα άρουν τους περιορισμούς που είχαν θέσει στις εξαγωγές του ιρανικού πετρελαίου, ανταμείβοντας έτσι το Ιράν για τη συμμόρφωσή του. Η τιμωρητική πολιτική τους έναντι της Τεχεράνης μπορεί να μην έπληττε τις εξαγωγές του μαύρου χρυσού στον υπόλοιπο κόσμο, ωστόσο ακόμη κι αυτή η αύξηση που θα επέλθει στη συνολική προσφορά θα πρέπει να προστεθεί στις διαρκώς αυξημένες ποσότητες πετρελαίου που προσφέρουν οι πετρελαιοεξαγωγικές χώρες προκειμένου να καλύψουν μέρος των απωλειών που προκαλεί στα προϋπολογισμένα έσοδα η ελεύθερη πτώση της τιμής. Μάρτυρας το ρεκόρ τριετίας που κατέγραψε το Νοέμβριο η παραγωγή του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Κρατών, με 31,7 εκ. βαρέλια ημερησίως. Ο φαύλος κύκλος αύξησης της προσφοράς που επιφέρει πτώση της τιμής η οποία τροφοδοτεί νέα αύξηση της προσφοράς, με άλλα λόγια, θα συνεχισθεί. Τη δική της συμβολή στην συνέχιση της πτώσης της τιμής του πετρελαίου θα έχει κι ο νόμος που επέγραψε ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα την Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2015 με τον οποίο τερματίζεται το καθεστώς απαγόρευσης εξαγωγής πετρελαϊκών προϊόντων για τις αμερικανικές εταιρείες. Το συγκεκριμένο καθεστώς είχε επιβληθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, μαζί με φορολογικές ελαφρύνσεις σε διυλιστήρια και εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως ένα μέσο αντιμετώπισης των ελλείψεων στα καύσιμα. Η αύξηση των αποθεμάτων και, κυρίως, η αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων, προσφέρει πλέον τέτοια βεβαιότητα στην Ουάσινγκτον για το ενεργειακό της μέλλον που κρίνει ότι δεν έχει ανάγκη την απαγόρευση των εξαγωγών. Έτσι, η διεθνής προσφορά θα αυξηθεί περαιτέρω.
Ποιοί κερδίζουν και ποιοί χάνουν
Οι ΗΠΑ, ωστόσο, έχουν πολύ σοβαρότερους λόγους από την μέριμνα για τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών ώστε να επιθυμούν και να εργάζονται για την πτώση της τιμής του πετρελαίου, καθώς σε αδρές γραμμές μπορούμε να υποστηρίξουμε πως οι χαμένοι από την πτώση της τιμής του πετρελαίου βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στο στρατόπεδο του λεγόμενου αναπτυσσόμενου καπιταλιστικού κόσμου ενώ οι κερδισμένοι σχεδόν αποκλειστικά στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο. Επομένως, η πτώση της τιμής του μαύρου χρυσού ευνοεί τα γεωπολιτικά σχέδια των ΗΠΑ για θωράκιση και επέκταση της ηγεμονίας τους, καθώς πλήττει τη βάση της ύπαρξης των σημαντικότερων αντιπάλων της. Ας δούμε συγκεκριμένα πώς κατανέμονται τα κέρδη κι οι ζημιές από τη διακύμανση της τιμής του πετρελαίου με βάση την ενεργειακή εξάρτηση κάθε χώρας.
Με βάση στοιχεία που είχαν δημοσιεύσει οι βρετανικοί Financial Times ακριβώς πριν ένα χρόνο, για το 2014 Ευρωζώνη και ΗΠΑ συγκαταλέγονται στους μεγαλύτερους καθαρούς εισαγωγείς πετρελαίου, πληρώνοντας αντίστοιχα 406 και 199 δισ. δολ. για εισαγωγές ή 3% και 1,2% του ΑΕΠ τους. Τα οφέλη της πτώσης της τιμής γίνονται πιο εμφανή αν λάβουμε επίσης υπ’ όψη μας ότι το 88% του πετρελαίου που καταναλώνουν οι 28 χώρες της ΕΕ εισάγεται. Είναι εμφανές επομένως πως κάθε μείωση στην τιμή του βαρελιού σημαίνει οφέλη για τον κρατικό προϋπολογισμό και τον ιδιωτικό τομέα που χρησιμοποιεί τα ενεργειακά προϊόντα ως πρώτη ύλη, ενώ σε μερικές χώρες η πτώση της τιμής του πετρελαίου αντανακλάται σχεδόν αναλογικά και στην πτώση της λιανικής τιμής των καυσίμων… Επωφελούνται δηλαδή και οι καταναλωτές των μειωμένων τιμών, κι όχι μόνο τα διυλιστήρια που είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι… Στις ΗΠΑ, ενδεικτικά, η καταναλωτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 75 δισ. δολ. ή 0,7% επί του συνόλου της, λόγω των μειωμένων τιμών.
Μεταξύ των ωφελημένων από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, πέραν των ΗΠΑ και της ευρωζώνης συγκαταλέγονται επίσης η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Τουρκία και η Αγγλία που είναι κι αυτές καθαροί εισαγωγείς πετρελαίου καταβάλλοντας το 2014, αντίστοιχα 270 δισ. (2,8% του ΑΕΠ), 236 δισ. (5,1% του ΑΕΠ), 91 δισ. (5,1% του ΑΕΠ), 50 δισ. (6,2% του ΑΕΠ) και 17 δισ. (0,6% του ΑΕΠ).
Ιράν, Βενεζουέλα και Ρωσία στους χαμένους
Η πτώση της τιμής του πετρελαίου ωστόσο αποτελεί θείο δώρο για τις ΗΠΑ γιατί αν εξαιρέσουμε τη Νορβηγία, τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα οι άλλες χώρες που είναι καθαροί εξαγωγείς πετρελαίου συγκαταλέγονται στους ορκισμένους εχθρούς της Ουάσινγκτον. Όπως για παράδειγμα το Ιράν, που οι καθαρές εξαγωγές του το 2014 ανέρχονταν σε 62 δισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας το 50% των δημοσίων εσόδων του 2013 και το 13% του ΑΕΠ του 2014. Ή, η Βενεζουέλα, που οι καθαρές εξαγωγές της ανέρχονταν σε 76 δισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας το 47% των δημοσίων εσόδων του 2013 και το 36,4% του ΑΕΠ του 2014. Και επίσης η Ρωσία, που αυτή τη στιγμή αποτελεί το σημαντικότερο ανταγωνιστή των ΗΠΑ. Τα έσοδα της Ρωσίας το 2014 από τις καθαρές εξαγωγές πετρελαίου έφτασαν τα 282 δισ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 50,2% των δημοσίων εσόδων και το 13,5% του ΑΕΠ. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου (μαζί φυσικά με τις κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ) σημαντικά συνέβαλε και στη μείωση του ρωσικού ΑΕΠ κατά 3,7% τη χρονιά που φεύγει, ενώ στην συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν στις 17 Δεκεμβρίου ανήγγειλε ότι ο προϋπολογισμός του 2016 θα πρέπει να υποστεί αλλαγές, δεδομένου ότι καταστρώθηκε υπολογίζοντας πως η τιμή του βαρελιού θα κυμανθεί στα 50 δολ. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου επηρέασε τη Ρωσία το 2015 με πολλούς τρόπους: οδηγώντας σε μείωση τα πραγματικά εισοδήματα κατά μέσο όρο κατά 5% και ωθώντας τον πληθωρισμό πάνω από 15% (λόγω της υποτίμησης του ρουβλιού) με το ρωσικό πληθωρισμό να αποτελεί την άλλη όψη του ευρωπαϊκού αποπληθωρισμού καθώς η πτώση των ενεργειακών τιμών στην από δω μεριά της Ευρώπης προσέδωσε αρνητικό πρόσημο στην εξέλιξη των τιμών. Παρότι η οικονομική πίεση στη Ρωσία ούτε έχει προκαλέσει πολιτικές εξελίξεις ανάλογες της Βενεζουέλας, όπως μαρτυρούν τα ποσοστά δημοτικότητας του Βλ. Πούτιν που αγγίζουν το 80%, ούτε αναμένεται να προκαλέσουν άμεσα, είναι βέβαιο ότι τα ελλείμματα στα αναμενόμενα έσοδα στενεύουν τα περιθώρια άσκησης επεκτατικής πολιτικής, προς μεγάλη χαρά των ΗΠΑ…
Γι’ αυτό το λόγο η Ουάσινγκτον χρησιμοποιεί κάθε μέσο που έχει στη διάθεσή της για να διατηρεί χαμηλές τις τιμές του πετρελαίου, ποντάροντας στο χρόνο κι ελπίζοντας ότι αργά ή γρήγορα θα αλλάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα Επίκαιρα στις 23 Δεκεμβρίου 2015